نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در این پژوهش، شرایط لازم از نظر ایمان، تقوا، علم و اجتهاد قاضی برای نشستن بر مسند قضاوت در حکومت اسلامی، با استفاده از آیات قرآن کریم و روایت معصومان(ع) که در کتاب کافی بازتاب یافته، تبیین شده‌است. بر اساس آیات قرآن کریم، تحقق چهار ویژگی مهم «ایمان»، «علم»، «عدالت» و «تقوا» برای یک قاضی ضروری است. از میان این ویژگی‌ها، علم قاضی مورد توجه فقها بوده‌است و دو دیدگاه لزوم اجتهاد و عدم لزوم آن طرح شده‌است. طرفداران دیدگاه نخست، به روایت «عمربن‌حنظله» و گروه دیگر به روایت «ابوخدیجه» استناد می‌کنند. با توجه به توصیة اَکید دین اسلام نسبت به جان، مال و ناموس مردم، احتیاط حکم می‌کند که شرط اجتهاد را در قاضی لازم بدانیم. از سوی دیگر، می‌توان تفصیل ویژگی‌های قاضی در قرآن کریم را در روایات معصومان(ع) جست که لزوم رعایت مساوات، حتّی در نوع نگاه قاضی به دو سوی نزاع از این جمله است. این پژوهش در روش گردآوری مطالب، کتابخانه‌ای است و در نحوة استناد داده‌ها، از شیوة اسنادی پیروی می‌کند و روش آن در تجزیه و تحلیل مطالب و محتوا، از نوع توصیفی‌ـ تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Contemplation on the Judge’s Conditions Based on the Verses of the Holy Quran and the Traditions of Bab Al-Qaza in Al-Kafi

نویسندگان [English]

  • mohammad hosean bayat 1
  • hesam emami danaloo 2

1 Allameh Tabataba'i

2 Allameh Tabataba'i

چکیده [English]

In this research, the necessary conditions regarding the judge's faith, piety, science and ijtihad are explained in order sit on the place of judgment in the Islamic government, using the verses of the Holy Quran and the narrations of the infallibles (AS) reflected in Al-Kafi. According to Quranic verses, the four important Features of "faith", "science", "justice" and "piety" are necessary for a judge. Among these features, the jurists' knowledge of the judge has been of interest to them and there are two views in this regard: the need for ijtihad and its unnecessary. Advocates of the first view cite to tradition of "Omar ibn Hanazaleh" and the other group to tradition of "Abu Khadijeh". Considering the strict Islamic religion's recommendation to the people, the property and honor of the people, we need to know the condition of ijtihad in the judge on the precaution. On the other hand, we can seek the details of the judge's features which are mentioned in the Holy Quran, in the narrations of the infallibles (AS) and the necessity of observance of equality, even in the kind of judge's view on the two sides of the dispute, is one of them. Collecting the contents of this research is in library method and follows the documentary method in the citation of data. Also, its method in content analyzing is descriptive-analytic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Judge
  • Judgment
  • Judge's conditions
  • Judge's ijtihad
قرآن کریم.
ابن‌درید، محمد‌بن حسن. (بی‌تا). جمهرةاللغة. ج 2. چ 1. بیروت: دار العلم للملایین.
ابن‌عباد، اسماعیل بن صاحب. (بی‌تا). المحیط فی اللغة. ج 5. چ 1. تحقیق محمدحسن آل‌یاسین. بیروت: عالم الکتب.
ابن‌فارس، احمد. (بی‌تا). معجم مقاییس اللغة. به تحقیق عبدالسلام محمد. ج 2. چ 1. قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
ادیبی ‌مهر، محمد، مرتضی کشاورزی ولدانی و رشیده آقایی دینانی. (1391). «بررسی فقهی مشروعیت تعدد قاضی». پژوهشنامه حقوق کیفری. د3. ش 1. صص 1ـ19.
ازهری، محمد‌بن احمد. (بی‌تا). تهذیب اللغة. ج 9. چ 1. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
اسدی، لیلا. (1381). «اشتباه قاضی و نحوة جبران خسارت». فقه و حقوق خانواده (ندای صادق). ش 25. صص 9ـ35.
اصفهانی، محمدبن حسن. (بی‌تا). کشف اللئام. ج 10. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
بلخی، مقاتل‌بن سلیمان. (1423ق.). تفسیر مقاتل‌بن سلیمان. تحقیق عبدالله محمود شحّاته. ج 1. چ 1. بیروت: دار إحیاء التراث.
بهرامی خوشکار، محمد. (1391). «قضاوت غیرمجتهد در فقه امامیه با رویکردی به نظر امام خمینی(ره)». فصلنامة راهبرد. س 21. ش 65. صص 69ـ92.
حائری یزدی، محمدحسن. (1380). «قضاوت مقلد و مجتهد متجزی».نشریة دانشکدة الهیاتدانشگاه فردوسی مشهد. ش 51 و 52. صص 51ـ86.
حلبی، ابن‌زهره حمزة بن علی. (1417ق.). غنیة النزوع إلی علم الأصول و الفروع. چ 1. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع).
حلّی، ابن‌ادریس. (1410ق.). السرائر. ج 2، چ 2. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
حلّی، حسن‌بن یوسف. (1389). ایضاح الفوائد. ج 4، چ 1. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1422ق.). تحریر الأحکام. ج 5. چ 1. قم: اعتماد.
ــــــــــــــــــــــــــ . (1418ق.). قواعد الأحکام. ج 3. چ 1. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
خراسانی سبزواری، محمدباقر. (1423ق.). کفایة الأحکام. ج 2. چ 1. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
خویی، سید ابوالقاسم. (1413ق.). معجم رجال الحدیث. ج 9 و 7. چ 5. بی‌جا: بی‌نا.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد. (بی‌تا). مفردات الفاظ القرآن. چ 1. بیروت: دارالقلم.
رشتی، حبیب‌الله. (1410ق.). کتاب القضاء. ج 1. قم: دارالقرآن الکریم.
زمخشری، جارالله محمود. (1386). مقدمة الأدب. ج 1. چ 1. تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
سبحانی، جعفر. (بی‌تا). سلسلةالمسائلالعقائدیة. ج 8. بی‌جا.
ــــــــــــــــ . (1376). نظام القضاء و الشهادة. چ 1. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع).
طباطبائی، سید علی. (1422ق.). ریاض المسائل. ج 13. چ 1. قم: موسسة النشر الإسلامی.
طباطبائی، سید محمدحسین. (1417ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. ج 5. چ 5. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم. (1423ق.). العروةالوثقی. ج 6. چ 1. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
طرابلسی، عبدالعزیزبن ‌البراج. (1406ق.). المهذب. ج 2. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
طریحی، فخرالدّین. (بی‌تا). مجمع‌البحرین. ج 5. بی‌جا: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
طوسی، ابن‌حمزه. (1408ق.). الوسیلة. چ 1. قم: منشورات مکتبة آیت‌الله‌العظمی المرعشی النجفی.
طوسی، محمد‌بن حسن. (1417ق.). الفهرست. تحقیق جواد قیومی. چ 1. بی‌جا: مؤسسة نشر الفقاهة.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). النهایة. قم: انتشارات قدس محمدی.
عاملی، زین‌الدین‌بن علی. (1410ق.). شرح اللمعة. ج 3. چ 1. قم: امیر.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1418ق.). مسالک الأفهام. ج 13. چ 1. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
علی‌مرادی، امان‌الله و سیدجلال‌الدین آل‌ طه مکی. (1393). «مسئولیت مدنی قاضی و مبنای قرآنی و روایی آن». مطالعات قرآنی. ش 17. صص 101ـ 125.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد. (بی‌تا). کتاب العین. ج 5 و3. چ 2. قم: نشر هجرت.
فقعانی، ابن‌طی. (1418ق.). الدرالمنضود فی معرفة صیغ النیات والإیقاعات والعقود. چ 1. قم: امیر.
فیض کاشانی، ملاّ محسن. (1406ق.). الوافی. ج 16. چ 1. اصفهان: کتابخانة امام امیرالمؤمنین علی(ع).
کلینی، محمدبن یعقوب. (1407ق.). الکافی. تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. ج 7. چ 4. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
گلپایگانی، محمدرضا. (1401ق.).کتابالقضاء. ج 1. قم: مطبعة الخیام.
گلی، جعفربن حسن. (1409ق.). شرایع الإسلام. ج 4. چ 2. تهران: استقلال.
ـــــــــــــــــــــــ . (1410ق.). المختصرالنافع. چ 3. تهران: قسم الدراسات الإسلامیة فی مؤسسة البعثة.
مجلسی، محمدباقر. (1404ق.). مرآة العقول فی شرح أخبار آل‌الرسول. تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی. ج 24. چ 2. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مفید، محمدبن محمد. (1413ق.). المقنعة. چ 1. قم: کنگرة جهانی هزارة شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. (1374). تفسیر نمونه. ج 23. چ 1. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مکی عاملی، محمد‌بن جمال‌الدین. (1414ق.). الدروس. ج 2. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
منتظری، حسینعلی. (1370). مبانی فقهی حکومت اسلامی. ترجمة محمود صلواتی. ج 3. چ 1. قم: تفکر.
الموسوی الأردبیلی، سید عبدالکریم. (1408ق.). فقه القضاء. چ 1. قم: منشورات مکتبة امیرالمؤمنین.
الموسوی الخمینی، سید روح‌الله. (1390).  تحریر الوسیلة. ج 2. چ 2. قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). الرسائل. ج 2. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
مؤمن، محمد. (1378). «اعتبار علم قاضی در دعاوی». پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی. ش 2. صص 35ـ67.
نجاشی، احمد‌بن علی. (1365). فهرست اسماء مصنفی الشیعه (رجال نجاشی). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
یوسفی آبی، حسن‌بن أبی‌طالب. (1410ق.). کشف الرموز. ج 2. چ 1. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
http://www.rezaeefar.ir/civil-procedure; 1394/04/01.