صمد عبداللهی عابد؛ جمشید بیات
چکیده
در این نوشتار، روایات «توبه و استغفار»، که در کُتُب معتبر حدیث همچون الکافی، أمالی و... وجود دارند، مورد بررسی سندی متنی قرار گرفته است و مشخّص شده که مهمترین مستند شبهات افراد، در رابطه با عدم عصمت امامان (ع)، روایاتی است که در آنها امامان (ع) به گناهان خود اعتراف کردهاند و خواستار طلب عفو از خدا شدهاند. با بررسیهای سندی و ...
بیشتر
در این نوشتار، روایات «توبه و استغفار»، که در کُتُب معتبر حدیث همچون الکافی، أمالی و... وجود دارند، مورد بررسی سندی متنی قرار گرفته است و مشخّص شده که مهمترین مستند شبهات افراد، در رابطه با عدم عصمت امامان (ع)، روایاتی است که در آنها امامان (ع) به گناهان خود اعتراف کردهاند و خواستار طلب عفو از خدا شدهاند. با بررسیهای سندی و متنی مشخّص شده اکثر این روایات از نظر سندی ضعیف میباشند و از نظر متن، 1) مضمون این احادیث، بیشتر در مورد توجّه داشتن به خداست که دیگران را به چگونگی این توجّه فرا میخوانند. 2) تعبیراتی همچون عصیان، توبه و استغفار را که به عنوان دلیل بر عدم عصمت میآورند، همه جا ملازم با عدم عصمت نیست، بلکه این الفاظ استعمال و اطلاقهای متعدّدی دارند. 3) استغفار امامان (ع) نوعی استغفار دفعی که مانع عروض غفلت و گناه است میباشد. 4) اینکه توبه و استغفار، از نگاه قرآن، یکی از عبادات بزرگ محسوب میشود که از جملة آنها میتوان به این موارد اشاره کرد؛ فراخوان همة مؤمنان به سوی استغفار است و نیز خداوند دوستدار توبهکنندگان است.
احمد زرنگار
چکیده
نوشتهی حاضر تلاش میکند تا کلیدواژههای اجتماعی قرآن کریم را که به واژه «ألْمجتمع»، یعنی«جامعه» نزدیک است و ارتباط تنگاتنگی با آن دارد، مفهومشناسی نماید و دلالت آن واژگان را بر حیات اجتماعی انسان و ارتباطهای اجتماعی میان فردی و جمعی تبیین نموده و آیات شریفه مرتبط با آن واژهها را مطرح نماید و اقوال مختلف دانشمندان ...
بیشتر
نوشتهی حاضر تلاش میکند تا کلیدواژههای اجتماعی قرآن کریم را که به واژه «ألْمجتمع»، یعنی«جامعه» نزدیک است و ارتباط تنگاتنگی با آن دارد، مفهومشناسی نماید و دلالت آن واژگان را بر حیات اجتماعی انسان و ارتباطهای اجتماعی میان فردی و جمعی تبیین نموده و آیات شریفه مرتبط با آن واژهها را مطرح نماید و اقوال مختلف دانشمندان علم لغت را در اینباره ارائه کند.
حمید جلیلیان؛ سید ابوالفضل حسینی بناب
چکیده
چکیده از نظر لغتشناسان و مفسّران، بررسی معنای واژههای قرآن یکی از ضرورتهای ترجمه و تفسیر قرآن است. این ضرورت در باب واژگانی که مشترک معنوی هستند و به زبان دیگر، معادل دقیق و مشخّصی برای آنها وجود ندارد، چندین برابر میشود. در این مقاله، سعی بر آن است که واژههای قرآنی که از نظر معنایی با هم مشترک هستند و همة آنها در زبان فارسی ...
بیشتر
چکیده از نظر لغتشناسان و مفسّران، بررسی معنای واژههای قرآن یکی از ضرورتهای ترجمه و تفسیر قرآن است. این ضرورت در باب واژگانی که مشترک معنوی هستند و به زبان دیگر، معادل دقیق و مشخّصی برای آنها وجود ندارد، چندین برابر میشود. در این مقاله، سعی بر آن است که واژههای قرآنی که از نظر معنایی با هم مشترک هستند و همة آنها در زبان فارسی معمولاً به «گناه» ترجمه میشود، مورد بررسی قرار گیرد و ترجمة آنها از نظر لغتشناسان و مفسّران قرآن کریم و تفاوت آنها با یکدیگر مشخّص شود که این کار در ترجمه و تفسیر قرآن فایدة خود را نشان خواهد داد.
ناصر حمزه پور؛ صمد عبداللهی عابد
چکیده
ترجمه که بهمعنای تبیین از زبانی به زبان دیگر است، اهمیّت زیادی دارد و زمانی که متن مورد ترجمه، کتاب آسمانی باشد، این اهمیّت بیشتر خواهد شد. از اینرو، انتقال معانی قرآن به همان شیوایی که خداوند بیان داشته، در ترجمه امکان ندارد و ترجمهی قرآن، صرفاً گوشهی بسیار کوچکی از این کتاب را نمودار میسازد و جنبهی قُدسی قرآن را دارا نمیباشد؛ ...
بیشتر
ترجمه که بهمعنای تبیین از زبانی به زبان دیگر است، اهمیّت زیادی دارد و زمانی که متن مورد ترجمه، کتاب آسمانی باشد، این اهمیّت بیشتر خواهد شد. از اینرو، انتقال معانی قرآن به همان شیوایی که خداوند بیان داشته، در ترجمه امکان ندارد و ترجمهی قرآن، صرفاً گوشهی بسیار کوچکی از این کتاب را نمودار میسازد و جنبهی قُدسی قرآن را دارا نمیباشد؛ زیرا ترجمه، سخن مترجم و قرآن، سخن خداست، ولی از آنجا که ترجمهی قرآن از ضرورتهای انکارناپذیر برای تبلیغ دین است، علمای دین با وجود کشمکشهای زیاد، آن را لازم دانستهاند و از دیرباز، ترجمههای مختلفی برای قرآن ارائه کردهاند که بهخاطر بشریبودن آنها، بدون خطا نبوده است. یکی از ترجمههای محقّقانهی معاصر را آقای دکتر رضایی اصفهانی بههمراه گروهی از استادان انجام دادهاند که بسیاری از خطاهای ترجمههای پشینیان را ندارد، ولی با وجود این، بهخاطر بُعدِ بشریبودن ترجمه، در برخی موارد، خطاهایی ملاحظه میشود که یادآوری آن موجب اصلاح برداشت از کلام خدا خواهد بود. خطاهای این ترجمه گاهی لغوی، گاهی مرتبط با اِعراب و قواعد صرف و نحو و در برخی موارد نیز بهدلیلِ ارائهی توضیحات اضافیِ داخل پرانتز است که خواننده را دچار اشتباه میکند. برخی خطاها نیز مرتبط با قرائتهای غیر معمول است که مترجمین براساس آن قرائتها ترجمه کردهاند. دیگر خطاها نیز در فنون نگارش و ویراستاری است که اصلاح آنها موجب بهترشدن ترجمه خواهد بود.
داود معماری؛ خدیجه عباسعلی زاده
چکیده
یکی از مسائل اساسی در باب فکر، جایگاه آن در وجود آدمی و به عبارت دیگر یافتن نسبت میان اندیشه و هستی انسان است. در منابع و معارف اسلامی و به ویژه شیعی از عقل به عنوان محبوبترین مخلوق الهی و رسول باطنی یاد و اساس شخصیت آدمی و وجه تمایز او با سایر موجودات تلقی شده و از طرفی پر رنگترین نقش قرآن کریم در شکلدهی به نظام فکری بشر، ارائه موضوع ...
بیشتر
یکی از مسائل اساسی در باب فکر، جایگاه آن در وجود آدمی و به عبارت دیگر یافتن نسبت میان اندیشه و هستی انسان است. در منابع و معارف اسلامی و به ویژه شیعی از عقل به عنوان محبوبترین مخلوق الهی و رسول باطنی یاد و اساس شخصیت آدمی و وجه تمایز او با سایر موجودات تلقی شده و از طرفی پر رنگترین نقش قرآن کریم در شکلدهی به نظام فکری بشر، ارائه موضوع است؛ یعنی قرآن اساسیترین حوزههایی را که اندیشیدن و کاوش در آنها، روشنکننده راه هدایت و تحول آفرین در زندگی فردی و اجتماعی انسان تلقی می-شود، به بهترین شکل معرفی نمودهاست، حوزههایی مانند جهان خلقت، احکام الهی و تحولات تاریخی. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی ضمن تبیین نقش و جایگاه تفکر در ساختار وجود آدمی از منظر قرآن کریم، به واکاوی مهمترین و اساسیترین حوزهها و موضوعات پیشنهادی این منبع وحیانی برای اندیشه آدمی و پیشبرد جامعه بشری میپردازد.
قرآن پژوهی
مهدی عبادی؛ محمد مختاری
چکیده
یکی از آیاتی که تفسیر آن محل اختلاف مفسّران بوده عبارت «و عَلَی الَّذینَ یُطیقونَه» در آیه 184 سوره بقره است. نظر به آنکه فعل «یُطیقونه» در این آیه مثبت بکار رفته، مفسّران را در فهم عبارت مذکور دچار چالش نموده است. نوشتار حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، در صدد است تا با گذاری به سیر تطوّر فهم این آیه در اندیشه مفسّران، ...
بیشتر
یکی از آیاتی که تفسیر آن محل اختلاف مفسّران بوده عبارت «و عَلَی الَّذینَ یُطیقونَه» در آیه 184 سوره بقره است. نظر به آنکه فعل «یُطیقونه» در این آیه مثبت بکار رفته، مفسّران را در فهم عبارت مذکور دچار چالش نموده است. نوشتار حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، در صدد است تا با گذاری به سیر تطوّر فهم این آیه در اندیشه مفسّران، زمینهی فهم دقیق تر آیه را فراهم آورده و دادههای لازم جهت داوری صحیح پیرامون شروط و استثنائات روزه در قرآن را بازیابی کند. با بررسیهای انجام شده در این تحقیق روشن شد که بر حسب سیر زمانی از قرن اول تا عصر حاضر، به ترتیب سیر فهم مفسّران، مباحثی همچون؛ اختلاف قرائت، فرضیه نسخ، در تقدیر گرفتن حرف نفی یا فعل «کانوا»، بیان مصادیق «یُطیقونَه» و تبیین معنای دقیق این ماده در آیه مورد بحث بوده است. از میان این دیدگاهها، تلاش مفسّران اخیر در قرن چهاردهم و پانزدهم در فهم آیه به برداشت صحیح از آیه کمک شایانی کرده است. این تلاشها از طریق کشف حقیقت معنایی «یُطیقونَه» بوده که به مقارنت قید مشقّت در ماده «یُطیقونَه» انجامیده و در نظّرات مفسرانی از صحابه همچون ابن عباس هم بدان اشاره شده است.
محسن نورایی؛ حدیثه سلیمانی
چکیده
شناخت انسان و بررسی ابعاد و شئون مختلف او مورد اهتمام ادیان، مکاتب و شماری از رشتههای علوم بشری است. «کرامت ذاتی انسان» به معنای شرافت، بزرگی و والایی او، نقطة تلاقی بسیاری از انگارههای انسانشناسانه است. نوشتار پیش رو، پژوهشی کتابخانهای و اسنادی است که به روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته است و میکوشد تا با تمرکز بر سیرة ...
بیشتر
شناخت انسان و بررسی ابعاد و شئون مختلف او مورد اهتمام ادیان، مکاتب و شماری از رشتههای علوم بشری است. «کرامت ذاتی انسان» به معنای شرافت، بزرگی و والایی او، نقطة تلاقی بسیاری از انگارههای انسانشناسانه است. نوشتار پیش رو، پژوهشی کتابخانهای و اسنادی است که به روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته است و میکوشد تا با تمرکز بر سیرة هشتمین پیشوای شیعیان، امام علی بن موسیالرّضا (ع) برخی از ابعاد کرامت انسان را در کلام گهربار و رفتار تابناک آن حضرت به بحث بگذارد. یافتههای پژوهش حاکی از جایگاه ویژة کرامت انسان در سیرة امام رضا (ع)است.همچنان که این یافتهها بیانگر تمایز این دیدگاه با دیدگاههای رقیب و غیر وحیانی است. مهمترین ویژگیهای نظریّة کرامت انسان در سیرة امام عبارتند از؛ برخورداری از صبغة توحیدی، سازگاری با دیگر آموزههای اخلاقی، اعتدال و میانهروی، برخورداری از ضمانت اجرایی درونی و جامعنگری.
الهه هادیان رسنانی
چکیده
این پژوهش از نوع کاربردی است که با هدف بررسی سیر استکمالی انسان در قرآن و عرفان انجام شدهاست. در این تحقیق، به روش مطالعة توصیفیـ تحلیلی بدین پرسش پاسخ داده میشود که چه مؤلفههایی از دیدگاه امام خمینی(ره) و علامه جوادی آملی بر کمال انسان تأثیر میگذارد و موجب میشود تا از فرصت زندگی در این دنیا که بهترین، بلکه تنها زمان برای رشد ...
بیشتر
این پژوهش از نوع کاربردی است که با هدف بررسی سیر استکمالی انسان در قرآن و عرفان انجام شدهاست. در این تحقیق، به روش مطالعة توصیفیـ تحلیلی بدین پرسش پاسخ داده میشود که چه مؤلفههایی از دیدگاه امام خمینی(ره) و علامه جوادی آملی بر کمال انسان تأثیر میگذارد و موجب میشود تا از فرصت زندگی در این دنیا که بهترین، بلکه تنها زمان برای رشد و پرورش روح است، استفاده نماید. راهکارهای قرآن و عرفان دربارة این مسئله چیست؟ پس از گردآوری اطلاعات به روش کتابخانهای و تجزیه و تحلیل آنها به روش تحلیل محتوا این نتایج به دست آمدهاست: نگاه حضرت امام خمینی(ره) و علامه جوادی آملی به گونهای است که برخلاف برخی دیگر از اهل عرفان مانند ابنعربی در تقسیمبندی اولیه خود، انسان را به دو قسم «انسان کامل» و «انسان حیوان» تقسیم نمیکنند، بلکه انسان را برخلاف حیوانات، صاحب دو مقام میدانند که به سبب داشتن مقام عنداللّهی، برای دور شدن از خوی حیوانی باید «سیر استکمالی» داشته باشد، چنانکه هدف از خلقت نیز چنین بودهاست. از نگاه ایشان، انسان به دلایل متعددی (مانند مقام خلافت الهی و نیز قوس نزول و صعود)، نسبت به دیگر موجودات از کرامت برخوردار است. بنابراین، با سِیر استکمالی خود، قابلیت حرکت به سوی غایت غیرمتناهی الهی را دارد.
حدیث پژوهی
ابراهیم ابراهیمی؛ نوال حزباوی
چکیده
زبان بدن از جمله مهمترین ابزارهای ارتباطی جامعة بشری است که انسانها از آن برای بیان احساسات و دلالتهای مختلف بهره میگیرند. نقش زبان بدن در بستر متون ادبی برای کشف مقاصد و دادههای مفهومی و آرایههای ادبی که به صورت زبان بدن مجسم شدهاست، درخور توجه میباشد. کتاب نهجالبلاغه مملوّ از صنایع ادبی و لطافتهای کلامی است. در این ...
بیشتر
زبان بدن از جمله مهمترین ابزارهای ارتباطی جامعة بشری است که انسانها از آن برای بیان احساسات و دلالتهای مختلف بهره میگیرند. نقش زبان بدن در بستر متون ادبی برای کشف مقاصد و دادههای مفهومی و آرایههای ادبی که به صورت زبان بدن مجسم شدهاست، درخور توجه میباشد. کتاب نهجالبلاغه مملوّ از صنایع ادبی و لطافتهای کلامی است. در این مقاله، موضوع زبان بدن (دست) در نهجالبلاغه از نظر دلالتهای مفهومیـ بلاغی به روش توصیفیـ تحلیلی بررسی میشود. از دلالتهای مفهومی و بلاغی دست در کلام امام علی(ع) میتوان به گزارههای بییاور بودن، پافشاری بر عدم اطاعت، اعلام بیعت، بخلورزی، نفرین، میزان نعمت و بخشش، آمادة حمله کردن، قبول بیعت، ندامت و حسرت، مساعدت و هماهنگی، اندوه فراق، بیتابی تأسفبار، حالات اظهار پشیمانی، جدّیت و خستگیناپذیری در طلب امر، فاصلة بین حق و باطل، مغلوب شدن و خطاکار بودن، استعاره، تشبیه، تمثیل، کنایه و اقتباس اشاره نمود.
علی رفیعی جیردهی
چکیده
امثال و حِکَم در هر زبانی چه از نظر معنیشناسی چه از نظر واژهشناسی از اهمیّت خاصّی برخوردار بوده و هست. امثال قرآنی نیز که سراسر آمیخته با حکمت است، از دیرباز مورد توجّه پژوهشگران علوم قرآنی قرار گرفته است. این توجّه از قرون اوّلیّهی اسلامی تا زمان حاضر روز به روز رو به فزونی بوده است. توجّه به امثال قرآنی چنان مورد نظر بوده است که ...
بیشتر
امثال و حِکَم در هر زبانی چه از نظر معنیشناسی چه از نظر واژهشناسی از اهمیّت خاصّی برخوردار بوده و هست. امثال قرآنی نیز که سراسر آمیخته با حکمت است، از دیرباز مورد توجّه پژوهشگران علوم قرآنی قرار گرفته است. این توجّه از قرون اوّلیّهی اسلامی تا زمان حاضر روز به روز رو به فزونی بوده است. توجّه به امثال قرآنی چنان مورد نظر بوده است که علاوه بر کوششهای پراکنده در کُتُب مختلف دینی و ادبی، بیش از شانزده اثر مستقل در این موضوع به رشتهی تحریر درآمده است. در ادب فارسی نیز اشعار بسیاری میتوان یافت که به عنوان مَثَل زبانزد است و با تعمّق در این امثال میتوان به تأثیرپذیری سرایندگان آن از امثال قرآنی پی برد. این تأثیرپذیری ممکن است با برداشت مستقیم از الفاظ مبارک قرآن صورت گرفته باشد یا با الهام از آیات شریفهی قرآن. در این مقاله کوشش شده تا آیاتی را که به عنوان مَثَل معروف شدهاند، شناسایی و تأثیر آنها بر شعر فارسی بررسی گردد.
علی رضا لک زایی؛ ابوالقاسم عاصی مذنب؛ محمدرضا شایق
چکیده
ساختار ویژۀ قرآن اقتضا مینماید که به منظور دسترسی به نظر قرآن پیرامون موضوعات مختلف، باید نگرشی هماهنگ و جامع به آیات آن داشت. معارف قرآن کریم دارای مراتب و درجات مختلف است؛ تدبّر، تفسیر و تأویل از مهمترین راههای فهم قرآن میباشد. بین این سه واژه، رابطۀ عموم و خصوص و اخص برقرار است؛ عموم مردم از طریق تدبّر، به گوهرهای موجود ...
بیشتر
ساختار ویژۀ قرآن اقتضا مینماید که به منظور دسترسی به نظر قرآن پیرامون موضوعات مختلف، باید نگرشی هماهنگ و جامع به آیات آن داشت. معارف قرآن کریم دارای مراتب و درجات مختلف است؛ تدبّر، تفسیر و تأویل از مهمترین راههای فهم قرآن میباشد. بین این سه واژه، رابطۀ عموم و خصوص و اخص برقرار است؛ عموم مردم از طریق تدبّر، به گوهرهای موجود در قرآن دسترسی پیدا میکنند، مفسّران با بهرهگرفتن از ابزارهای تخصصی در سطحی بالاتر تدبّر مینمایند. تدبّر در عرصۀ تأویل بخشی از قرآن کریم - حقیقت و باطن کلام الهی- در انحصار معصومان(ع) است. تدبّر موضوعی شیوهای نوین در روشهای فهم قرآن محسوب میشود؛ فرآیندی است که با بهرهگیری از آن میتوان با مراجعهی مستقیم به کتاب الهی، دیدگاه قرآن را دربارۀ مسائل و موضوعات مختلف زندگی و معارف وحیانی استخراج نمود. در تحقیقات پژوهشگران و مفسّران، این مهارت توأم با تفسیر موضوعی - بدون ذکر عنوان تدبّر موضوعی - و در خلال آن کاربرد داشتهاست. این تحقیق به شیوۀ تطبیقی – تحلیلی با بررسی ارتباط و تفاوت تدبّر با واژگان قریبالمعنی به تبیین ماهیت تدبّر موضوعی پرداختهاست.
علیرضا فارسی نژاد؛ فاطمه شرافت سرشت
چکیده
رابطۀ خودشناسی و خداشناسی یکی از مسائل بسیار مهم در حوزۀ انسانشناسی و خداشناسی است و این مسأله به اندازهای مهم است که در جوامع روایی ما احادیث بسیار زیادی به این مسأله پرداختهاست. از جملۀ این روایات میتوان به حدیث شریف «کسیکه خود را بشناسد، پروردگارش را شناختهاست» اشاره کرد. با توجه به اهمیت شناخت نفس و دلالت آن بر ...
بیشتر
رابطۀ خودشناسی و خداشناسی یکی از مسائل بسیار مهم در حوزۀ انسانشناسی و خداشناسی است و این مسأله به اندازهای مهم است که در جوامع روایی ما احادیث بسیار زیادی به این مسأله پرداختهاست. از جملۀ این روایات میتوان به حدیث شریف «کسیکه خود را بشناسد، پروردگارش را شناختهاست» اشاره کرد. با توجه به اهمیت شناخت نفس و دلالت آن بر شناخت ربّ، مقاله حاضر با روش تحلیلی- توصیفی با هدف تبیین چگونگی دلالت معنایی اوصاف نفس بر اوصاف ربّ، ابتدا به تحلیل حدیث معرفت نفس پرداخته و سپس نحوۀ دلالت معنایی اوصاف نفس بر اوصاف ربّ را در دو دسته صفات ثبوتی و سلبی مورد بررسی داده و به این نتیجه رسیدهاست که به میزانی که انسان خود را بشناسد، به همان میزان، شناخت او نسبت به ربّ خود نیز ارتقا یافته و دقیقتر میشود. به عنوان مثال از شناخت اوصاف ثبوتیای مانند علم، قدرت، حیات و ... و اوصاف سلبیای مانند عدم ترکب، عدم رؤیت حسی، عدم حلول و اتحاد، عدم نوم و غفلت و ... در نفس، میتوان به شناخت چنین اوصافی در ربّ نائل آمد.
قرآن پژوهی
سیده زینب رضویکیا (بامزد)؛ راضیه اخلاقی
چکیده
«صدُّ عن سبیلالله» یکی از پرکاربردترین مفاهیم قرآنی است که بهشدت در قرآن نهی شدهاست و شناخت تمام جوانب آن نیز منجر به بازشناسی بسیاری از معارف اسلامی میشود و بهرغم جایگاه تعیینکنندهای که در معارف قرآنی و اخلاقی و یا حتّی ارتباطی که با مباحث فقهی و کلامی دارد، چنانکه باید و شاید، بازشناخته نشدهاست. «صدّ عَنْ ...
بیشتر
«صدُّ عن سبیلالله» یکی از پرکاربردترین مفاهیم قرآنی است که بهشدت در قرآن نهی شدهاست و شناخت تمام جوانب آن نیز منجر به بازشناسی بسیاری از معارف اسلامی میشود و بهرغم جایگاه تعیینکنندهای که در معارف قرآنی و اخلاقی و یا حتّی ارتباطی که با مباحث فقهی و کلامی دارد، چنانکه باید و شاید، بازشناخته نشدهاست. «صدّ عَنْ سبیلالله» به معنای «اِعراض از راه خدا و منع و جلوگیری از راه خدا» بهکار رفتهاست و شامل گفتارها، رفتارها و کردارهایی است که باعث بازداشتن مردم از راه خدا میشود. از مصادیق «صدّ عَنْ سَبیلِاللَّهِ»، ظلم است. در آیات قرآن نیز آنان که «صدّ عن سبیلالله» میکنند، ظالم دانسته شدهاند. بازداشتن از راه خدا آثار و پیامدهایی دارد. پیامدهای دنیوی آن، مکافات اعمال این افراد است که در همین دنیا، گریبان بازدارندگان از راه خدا را میگیرد و پیامدهای اُخروی آن عبارتند از انواع عذابهای الهی و سزا و کیفر نهایی این افراد.
حسین علوی مهر؛ بهزاد جلالوند
چکیده
فحص و تدقیق در مباحث علم زبانشناسی به خصوص معنیشناسی، ابعاد گوناگون یک متن را گشوده و در معنایابی و مفهومسازی ترکیبات قرآنی، نقش محوری و اساسی را ایفا میکند. در بیان مفسران از آیات ابتدایی سوره بقره چنین فهمیده میشود که قرآن در هدایت و یا در لاریب بودن، صاحب جایگاه والایی است، اما براساس این مقال درک همنشینی ریب و تقوی در ...
بیشتر
فحص و تدقیق در مباحث علم زبانشناسی به خصوص معنیشناسی، ابعاد گوناگون یک متن را گشوده و در معنایابی و مفهومسازی ترکیبات قرآنی، نقش محوری و اساسی را ایفا میکند. در بیان مفسران از آیات ابتدایی سوره بقره چنین فهمیده میشود که قرآن در هدایت و یا در لاریب بودن، صاحب جایگاه والایی است، اما براساس این مقال درک همنشینی ریب و تقوی در ترکیب آیه توجه عمیقی میطلبد چه اینکه چرا خداوند هدایت را به شرط تقوا، متناظر راه نداشتن شک در قرآن بیان میکند؟ روش استفاده شده در این مقال توصیفی- تحلیلی است. حاصل آنکه اخلاق و تقوای الهی شرط لازم بهرهمندی از هدایت قرآن است که این عقیده با الهام از تفسیر آیه شریفه (ذلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ) به دست آمده است. «ریب» شک ساده نیست تا از طریق آگاهی زدوده شود. انسان مریب از حقیقت امر آگاه است و راه هدایت الهی را کتمان و انکار میکند. پس آنان را باید به پرهیزگاری و ترس از خدا فراخواند. از این رو هدایتگری کتاب وحی تنها برای متقین است. وجه تازگی مقاله تفاوت نگاه آن به نسبت تفاسیر است؛ مفسران به لاریب بودن قرآن و هدایتگری آن تنها برای متقیان اشاره داشتهاند، اما در نسبت تقوی و ریب سکوت کردهاند. نتیجه پژوهش این است که انسان متقی بهجهت نداشتن «ریب» مشمول هدایتگری قرآن است.
صمد عبداللهی عابد؛ عنایت الله قاضی شیراز
چکیده
سخنگفتن از نعمتهای الهی برای انسان است تا بدینوسیله امتیازش از دیگر موجودات مشخّص گردد واینامتیازدر سخنوران و شاعران بیشتر خود را نشان میدهد؛ زیرا ارزشهای هر جامعه را با هنر میتوان زنده نگهداشت و شعر در این میان از جایگاه ویژهای برخوردار است. حال اگر شاعران آثار خود را با تعالیم آسمانی عجین سازند، ماندگاری شعرشان بیشتر ...
بیشتر
سخنگفتن از نعمتهای الهی برای انسان است تا بدینوسیله امتیازش از دیگر موجودات مشخّص گردد واینامتیازدر سخنوران و شاعران بیشتر خود را نشان میدهد؛ زیرا ارزشهای هر جامعه را با هنر میتوان زنده نگهداشت و شعر در این میان از جایگاه ویژهای برخوردار است. حال اگر شاعران آثار خود را با تعالیم آسمانی عجین سازند، ماندگاری شعرشان بیشتر خواهد بود. بدیندلیل است که شاعرانی مثل مولوی، حافظ، سعدی و شهریار از آیات قرآن و احادیث معصومین(ع) جهت بارورکردن کلام خود استفاده کردهاند.مقالهی حاضر به تأثیرپذیری شهریار از کلام علی(ع) میپردازد که یا با عین عبارت یا به مضمون یا اشاره و تلمیح و غیره خود را نشان داده است. این تأثیرپذیری ریشه در باورهای درونی شهریار و عشق وصفناپذیر او به علی (ع) دارد. شهریار از عشق مجازی به عشق حقیقی رسیده که مصداق بارز و حلقهی اتّصال شهریار به خدا نیز علی(ع) است. در این مقاله اشعاری که شهریار از سخنان امیر بیان برگرفته، با آن سخنان آن حضرت (ع) تطبیق داده شده است.
روح الله محمدعلی نژاد عمران؛ حمید نصرتی؛ فرزاد دهقانی
چکیده
تدبر دستوری همگانی است که انجام آن در قرآن برای عموم میسّر دانسته شده است؛ صاحبنظران علوم قرآنی در پی سادهترین راه برای آموزش تدبر در قرآن به عموم مردم روشهائی را به دست دادهاند. ازجمله روشهای ارائه شده، شیوة سوره-واژهمحور است. شیوهای که برای تدبر در قرآن، تکیه محض بر واژه و یا بر یک سوره خاص نداشته؛ بلکه بهصورت تلفیقی ...
بیشتر
تدبر دستوری همگانی است که انجام آن در قرآن برای عموم میسّر دانسته شده است؛ صاحبنظران علوم قرآنی در پی سادهترین راه برای آموزش تدبر در قرآن به عموم مردم روشهائی را به دست دادهاند. ازجمله روشهای ارائه شده، شیوة سوره-واژهمحور است. شیوهای که برای تدبر در قرآن، تکیه محض بر واژه و یا بر یک سوره خاص نداشته؛ بلکه بهصورت تلفیقی به کلمات و سورهها میپردازد. این مقاله به شیوۀ کتابخانهای و با روش توصیفی- تحلیلی به نقد شیوة تدبر سوره - واژهمحور قرآن کریم و کارکردهای پرداختهاست. در شیوۀ سوره – واژه محور، تدبر احاطه بر غرض نزول کلمات، آیات و سوَر معنا شده که شرط تحقق آن طهارت بوده و نخستین گام در آن، تفکر است. تدبر در این شیوه، از سطوح مختلفی برخوردار میباشد که با رسم نمودارهایی همراه است. این شیوه ضمن بهرهمندی از امتیازات، مورد نقد مبنائی و روشی است؛ تدبر، احاطه و دستیابی به کنه مطلب نیست بلکه دقت و تأملی عمیق است که همراه با توجه قلبی باشد. ثانیاً تفکر، سطحی متفاوت از تدبر بوده و نباید مرحلهای از آن دانست. ثالثاً هدف تدبر، عمومی کردن فهم قرآن است لذا تعیین سطوح مختلف در استفاده از این شیوه و رسم نمودارهای پیچیده که نیازمند کسب مهارتهای فراوانی است برای عموم میسّر نبوده و به تفسیر نزدیکتر است. رابعاً آنچه در شیوه مورد بحث به تدبر کلمهای یاد میشود، نوآوری خاصی نشده است جز اینکه نمودارهای پیچیده به آن اضافه شده که فرد را دچار سرگردانی میکند.
قرآن پژوهی
کریم علی محمدی؛ ژیلا حسین زاده خانمیری
چکیده
مفهوم «امّی» یکی از مباحث چالشی در مطالعات دینی است که هم در آثار مستشرقان و هم در مطالعات اندیشمندان و مفسران اسلامی، محور بحث واقع شده است. یکی از دلایل چالشی بودن فهم امّی، کاربرد قرآنیِ این واژه در توصیف پیامبر اکرم(ص) است که منجر به بروز برخی شبهات از سوی عدهای و درنتیجه، دفاعیههای مختلف از سوی مسلمانان شده است. در بین ...
بیشتر
مفهوم «امّی» یکی از مباحث چالشی در مطالعات دینی است که هم در آثار مستشرقان و هم در مطالعات اندیشمندان و مفسران اسلامی، محور بحث واقع شده است. یکی از دلایل چالشی بودن فهم امّی، کاربرد قرآنیِ این واژه در توصیف پیامبر اکرم(ص) است که منجر به بروز برخی شبهات از سوی عدهای و درنتیجه، دفاعیههای مختلف از سوی مسلمانان شده است. در بین آرای اندیشمندان اسلامی، مفسران قرآن جایگاه ویژهای داشته و در این موضوع، بحثهای متعددی مطرح کردهاند. در پژوهش حاضر، سعی شده است با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن اشاره به برخی از آرای مفسران درباره مفهوم امّی، عللِ رواج یافتن معنای مشهورِ این واژه بررسی شود. بر اساس یافتههای این پژوهش، عواملی همچون: نگرش لغوی بهاصطلاح امّی، غفلت از قرائن موجود در تورات و سیاق آیات قرآنی و همچنین بیتوجهی به کاربرد امّی در متون فقهی موجب شده است که در طول زمان، معنای «بیسوادی» برای واژهی امّی رواج یابد. توجه به قرائن فوق، صحت معنای رایج را تأیید نمیکند. بر اساس قرائن کافی که برای فهم واژه امّی در متون دینی وجود دارد، این واژه در اصل، اصطلاحی است که از سوی یهودیان، برای نامیدن غیر اهل کتاب استفاده میشد و بعدها به هرکسی اطلاق شد که ناآشنا به محتوای کتاب آسمانی باشد، چه اهل کتاب باشد یا نباشد.
طیبه حقیقی نجف آبادی؛ محسن خوشفر
چکیده
یکی از گسترههای تربیتی قرآن، به فعلیت درآوردن استعدادهای انسانها برای رسیدن به عصر ظهور دین الهی در سرتاسر عالم است. سوره صف، یکی از مسبحاتی است که مضامین تربیتی آن مجاهده برای رسیدن به ظهور و فتح قریب است و مؤلفههای تربیتی آن میتواند الگوی مناسبی برای زمینهسازی ظهور برای عصر حاضر باشد. ازاینرو محقق سعی دارد با استفاده از ...
بیشتر
یکی از گسترههای تربیتی قرآن، به فعلیت درآوردن استعدادهای انسانها برای رسیدن به عصر ظهور دین الهی در سرتاسر عالم است. سوره صف، یکی از مسبحاتی است که مضامین تربیتی آن مجاهده برای رسیدن به ظهور و فتح قریب است و مؤلفههای تربیتی آن میتواند الگوی مناسبی برای زمینهسازی ظهور برای عصر حاضر باشد. ازاینرو محقق سعی دارد با استفاده از روش استراتژی تحلیل داده بنیاد متنی، الگوی تربیت جهادی این سوره را کشف کند. در این پژوهش با رجوع به برخی از تفاسیر و تجزیهوتحلیل دادهها، کدگذاری باز، کدگذاری محوری و درنهایت کدگذاری انتخابی با رویکرد جهادی انجامشده است. از مهمترین مؤلفههای این سوره ترغیب به جهاد است و مجاهدان برای رسیدن به فتح قریب با عزمی راسخ تحت رهبری رسولان الهی برمبنای احیا دین و نشرواعلای کلمه حق و درراستای رسیدن به سعادت و هدایت بر اساس اصل توحید محوری و نبوت و معاد باوری از برترین شریعت الهی، یعنی دین پیامبر خاتم مجاهده میکنند و مجال دستیابی به آن با روشهای جهادی تربیتی نظیر بشارت و تلویح و زدودن موانع آن همچون کفر و فسق و جهل صورت میگیرد و سرانجام باهدف نهایی یعنی ظهور دین الهی الگوی جهادی این سوره ترسیم میگردد.
امن الله تایران
چکیده
در این مقاله کوشش شده تا در دو بخش، خداشناسی برهانی و شهودی بهعنوان دو شیوهی شناخت خدای یگانه مورد تعمق و تأمل قرار گیرد. در قرآن کریم و به تبعیت از آن در نهجالبلاغه بهطور خاص به تبیین این دو راه خداشناسی پرداخته شده است، چراکه راه اوّل (خداشناسی برهانی) توجّه در عالم خلق با ابزار عقل و تفکّر است که بر معرفت حق تعالی استوار شده ...
بیشتر
در این مقاله کوشش شده تا در دو بخش، خداشناسی برهانی و شهودی بهعنوان دو شیوهی شناخت خدای یگانه مورد تعمق و تأمل قرار گیرد. در قرآن کریم و به تبعیت از آن در نهجالبلاغه بهطور خاص به تبیین این دو راه خداشناسی پرداخته شده است، چراکه راه اوّل (خداشناسی برهانی) توجّه در عالم خلق با ابزار عقل و تفکّر است که بر معرفت حق تعالی استوار شده و از مخلوق بر وجود خالق استدلال میکند و راه دوم (خداشناسی شهودی) بهعنوان بصیرت باطنی و شهود قلبی، مطمئنترین، متقنترین و درعینحال، دشوارترین شیوهی خداشناسی است که انسانهای مخلَص با عنایت و هدایت ویژهی خداوندی در دل خود از آن بهرهمند میشوند.
قرآن پژوهی
زینب شمس؛ راضیه سادات میرزاده
چکیده
دکتر نصر حامد ابوزید، متفکر مصری است که همواره به عنوان یک چهره نومعتزلی قلمداد میشود، اخیراً برخی محققان از ترکیبی بودن نظرات وی نتیجه گرفتهاند که ایشان روش منحصر به خود را داشته که محصور به هیچ جریانی نیست و یا تنها با اتکاء بر یک نظریه ابوزید، پیوند وی با نومعتزله را مورد تردید قرار دادهاند. نوشتار حاضر، با نگاهی جامع به روش ...
بیشتر
دکتر نصر حامد ابوزید، متفکر مصری است که همواره به عنوان یک چهره نومعتزلی قلمداد میشود، اخیراً برخی محققان از ترکیبی بودن نظرات وی نتیجه گرفتهاند که ایشان روش منحصر به خود را داشته که محصور به هیچ جریانی نیست و یا تنها با اتکاء بر یک نظریه ابوزید، پیوند وی با نومعتزله را مورد تردید قرار دادهاند. نوشتار حاضر، با نگاهی جامع به روش تحلیلی-تطبیقی درصدد ارزیابی صحت انتساب ابوزید به مکتب اعتزال قدیم و جدید است، بدین منظور ابتدا نظریات ایشان را در چند مبحث (فارغ از ارزیابی و نقد) بیان نموده و سپس با معتزله و نومعتزله مقایسه شده است. ضمن اذعان به تفاوتهای معتزله با نومعتزله، مشخص شد دیدگاههای ابوزید به رغم رویکرد عقلگرایانهاش، در مواردی با معتزلیان قدیم تفاوت دارد و در موارد متعدّدی مشابه نومعتزلیان است، لذا همسویی ابوزید با مکتب اعتزال غیرقابل انکار است، اختلاف نظریات وی با معتزلیان قدیم و کثرت مشابهت آرائش با نومعتزلیان، قرابت آراء او با نومعتزلیان را نتیجه میدهد.
مرتضی سازجینی؛ عباس یوسفی تازهکندی
چکیده
یکی از مهمترین جنبههای اعجاز قرآن کریم، اعجاز ادبی آن است که این امر موجب شده قرآن کریم از دیرباز مورد توجه ادیبان و زبانشناسان قرار گیرد. با رشد و گسترش مباحث زبانشناسی در حوزههای تئوری و کاربردی، دانشمندان اسلامی به ارزشهای این دانش پی برده، قوانین و شیوههای آن را با دقت بررسی کردهاند و در پی اجرای آن در قرآن کریم به ...
بیشتر
یکی از مهمترین جنبههای اعجاز قرآن کریم، اعجاز ادبی آن است که این امر موجب شده قرآن کریم از دیرباز مورد توجه ادیبان و زبانشناسان قرار گیرد. با رشد و گسترش مباحث زبانشناسی در حوزههای تئوری و کاربردی، دانشمندان اسلامی به ارزشهای این دانش پی برده، قوانین و شیوههای آن را با دقت بررسی کردهاند و در پی اجرای آن در قرآن کریم به عنوان بلیغترین کلام هستند. در این نوشتار، با تقسیم سورة جمعه به چهار سطح آوایی، صرفیـ نحوی و بلاغی و استخراج موارد مربوط به هر یک از سطوح، به رابطة آنها با علم سبکشناسی پرداخته شدهاست. حاصل پژوهش بدین گونه است که هر کلمهای در قرآن، معنای خاصی دارد که در بهترین جایگاه خود قرار گرفتهاست و چینش کلمات نیز به گونهای است که در بهترین مکان از نظر نحوی قرار گرفتهاند و همگی این ترکیبها دلیل بلاغی دارند.
اشکان نعیمی؛ حمیدرضا قاسمی
دوره 7، شماره 22 ، فروردین 1395، ، صفحه 193-216
چکیده
ذخایر طبیعی توسط خداوند برای استفاده انسان در عالم طبیعت به ودیعه گذاشته شده است. این منابع به میزان بسیار محدودی در اختیار ما هستند و با استفاده کردن به اتمام میرسند. سوال پیش رو این است که نسلهای بعد از ما چه نسبتی با این منابع دارند؟ از منظرهای مختلفی میتوان به این پرسش پاسخ داد، ما در این مقاله قصد داریم با مراجعه به منابع احکام ...
بیشتر
ذخایر طبیعی توسط خداوند برای استفاده انسان در عالم طبیعت به ودیعه گذاشته شده است. این منابع به میزان بسیار محدودی در اختیار ما هستند و با استفاده کردن به اتمام میرسند. سوال پیش رو این است که نسلهای بعد از ما چه نسبتی با این منابع دارند؟ از منظرهای مختلفی میتوان به این پرسش پاسخ داد، ما در این مقاله قصد داریم با مراجعه به منابع احکام به پاسخ این سوال بپردازیم. این منابع استفاده از ذخایر طبیعی را حق مسلّم همة انسانها میداند و عدالت اقتضا میکند که حق نسلهای آتی نسبت به این ذخایر به رسمیّت شناخته شود. راه حل منصفانهای که به نظر میرسد این است که نسل حاضر در استفاده از منابع زیادهروی نکنند و در قبال استفاده از این منابع، سرمایههایی از نوع دیگر ایجاد کنند تا در اختیار نسلهای بعدی قرار گیرد.
علیرضا خسروی؛ سیده فاطمه حسینی میرصفی
چکیده
اصولاً فصل ممیز انسان الهی از فرد مادی در توحید است. قرآن وجود خدا را امری روشن دانسته و تردید دراینباره را بیمورد تلقی کرده است. فِرَقِ اسلامی در اعتقاد به اصل وجود خدا اختلافی ندارند، ولی در صفات خدا دچار اختلاف شدهاند که یکی از این اختلافات، موضوع رؤیت خداست. سلیمان الرومی با تأثیرپذیری از دیدگاههای سلفی ابن تیمیه، به رؤیت ...
بیشتر
اصولاً فصل ممیز انسان الهی از فرد مادی در توحید است. قرآن وجود خدا را امری روشن دانسته و تردید دراینباره را بیمورد تلقی کرده است. فِرَقِ اسلامی در اعتقاد به اصل وجود خدا اختلافی ندارند، ولی در صفات خدا دچار اختلاف شدهاند که یکی از این اختلافات، موضوع رؤیت خداست. سلیمان الرومی با تأثیرپذیری از دیدگاههای سلفی ابن تیمیه، به رؤیت خدا در آخرت معتقد بوده و اعتقاد شیعه در مورد عدم رؤیت را موردانتقاد قرار میدهد. براهین عقلی رؤیت خداوند را در دنیا و آخرت مردود میداند. قائلین به رؤیت ازجمله سلفیان، برای اثبات نظر خود به آیات و روایاتی تمسک میجویند که با تعمق در این آیات و بررسی دیدگاه مفسران، مسئلۀ رؤیت خدا از این آیات نتیجه نمیشود. از طرفی آیاتی با صراحت رؤیت خدا را نفی میکند. روایات مورد استدلال آنان نیز دارای ضعف سندی است. در منابع حدیثی اهل سنت و شیعه نیز روایاتی در رد رؤیت خدا وجود دارد.
قرآن پژوهی
محمد پارسائیان
چکیده
کیفیت نزول و تجلی قرآن کریم از مسائل مهم در علوم قرآنی است که از همان ابتدای نزول قرآن مورد پرسش مسلمانان و یهودیان قرار گرفتهاست و آیاتی از قرآن کریم نیز برای تبیین این مسئله نازل شدهاست. اما در این بین، ظاهر برخی از آیات قرآن اثباتکنندة نوعی نزول دفعی برای آن در شب قدر است که این مسئله با برخی آیات دیگر و نیز مسلمات تاریخی سازگاری ...
بیشتر
کیفیت نزول و تجلی قرآن کریم از مسائل مهم در علوم قرآنی است که از همان ابتدای نزول قرآن مورد پرسش مسلمانان و یهودیان قرار گرفتهاست و آیاتی از قرآن کریم نیز برای تبیین این مسئله نازل شدهاست. اما در این بین، ظاهر برخی از آیات قرآن اثباتکنندة نوعی نزول دفعی برای آن در شب قدر است که این مسئله با برخی آیات دیگر و نیز مسلمات تاریخی سازگاری ندارد. مفسران در طول تاریخ برای جمع بین این دو مجموعهآیات، آرای متعدد و مختلفی ارائه کردهاند که برخی با نفی نزول دفعی و تأویل آیات آن و برخی با اثبات و تبیین ماهیتی از نزول دفعی در پرتو روایات تلاش داشتهاند محملی برای این آیات بیابند که با مجموعة آیات هماهنگ باشد. نگارنده در این مقاله تلاش دارد تا با بیان تفصیلی نظرات گذشتگان و نقد آنها، با بهرهگیری از آیات قرآن، تبیینی از ماهیت نزول دفعی قرآن ارائه دهد و شبهات مطرح در این زمینه را نیز پاسخگو باشد.
محمد آهی
چکیده
در میان معارف الهی معارف اهل بیت علیهمالسّلام بهطور عموم و نبی اکرم (ص) به طور خاص از راز و رمزهایی برخوردار است که درک آنها به آسانی میسّر نیست. تبیین و تحلیل عقلی این معارف از اولویّتهای پژوهشی است، از این رو در این مقاله سعی شده است یکی از معارف عظیم که در حدیث شریف قُدسیِ «لَولاکَ لَما خَلَقتُ الأَفلاک» مندرج است، تبیین ...
بیشتر
در میان معارف الهی معارف اهل بیت علیهمالسّلام بهطور عموم و نبی اکرم (ص) به طور خاص از راز و رمزهایی برخوردار است که درک آنها به آسانی میسّر نیست. تبیین و تحلیل عقلی این معارف از اولویّتهای پژوهشی است، از این رو در این مقاله سعی شده است یکی از معارف عظیم که در حدیث شریف قُدسیِ «لَولاکَ لَما خَلَقتُ الأَفلاک» مندرج است، تبیین و تحلیل گردد. شایستهی ذکر است که مقصود از افلاک، در این حدیث شریف بیتردید جهان هستی و نظام تکوین است که شامل جمیع مخلوقات از ازل تا ابد میباشد. عنصر قابل شناخت در آن با مهمترین ویژگیهای ساختاری با استدلالهای عقلی و استنادهای نقلی بیان گردید تا ازاین میان سرّ این حدیث شریف به خوبی روشن شود.