نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسنده

استادیار معارف اسلامی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

سؤال از هدف آفرینش یکی از مهم‌ترین سؤالات بشری است که در طی تاریخ همواره مطرح بوده و تلاش‌های فراوانی برای پاسخ به آن به‌عمل‌آمده است. گستره تأثیر و اهمیت این سؤال به حدی است که همه ابعاد حیات بشری را در برگرفته و تا انسان پاسخ قانع‌کننده برای آن پیدا نکند، زندگی او معنا پیدا نکرده و با احساس پوچی و بی‌معنایی، همواره در اضطراب و نگرانی خواهد بود. علاوه بر پاسخ‌های بشری، ادیان آسمانی نیز پاسخ‌هایی به این سؤال ارائه کرده‌اند که به سبب نشاءت گیری از مبدأ آسمانی و موثق و معصومانه بودن، از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.  تمامی ادیان آسمانی خصوصاً اسلام، خلقت عالم به‌ویژه انسان به‌عنوان سید مخلوقات را هدفمند می‌دانند. قران اهداف متعددی را به‌عنوان هدف خلقت انسان معرفی کرده است که تنها در خصوص معرفی «عبودیت» از کلمه حصر استفاده کرده و آن را به‌عنوان «عهد الهی» و «صراط مستقیم» نامیده است. مقام عبودیت، شریف‌ترین و والاترین مقام انسانی است که برتر از نبوت و رسالت است؛ چراکه «رسالت»، مأموریت الهی برای انسان‌های برگزیده است، درحالی‌که «عبودیت»، امر اختیاری است که انسان‌ها با انتخاب خود و با تلاش‌ مستمر و روشمند، مراحل و درجات آن را طی می‌کنند. رسیدن به مقام عبودیت مطلق، در حقیقت رسیدن به تمامی خیرات دنیا و آخرت است که در پی آن، انسان به مقام ربوبیت نائل شده و مظهر تجلی الهی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating the only basic purpose of human creation from the perspective of the Qur'an

نویسنده [English]

  • Abbas Fanniasl

Assistant Professor of Islamic Studies, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran

چکیده [English]

The question of the purpose of creation is one of the most important human questions that have always been raised throughout history and many efforts have been made to answer it. The extent of the impact and importance of this question is so great that it covers all aspects of human life and until a person does not find a convincing answer to it, his life has no meaning and he will always be in anxiety and worry with a feeling of emptiness and meaninglessness. In addition to human answers, heavenly religions have also provided answers to this question, which have a special place because they originate from the heavenly origin and are reliable and innocent. All heavenly religions, especially Islam, consider the creation of the world, especially man as the master of creation, to be purposeful. The Qur'an has introduced several goals as the goal of human creation, which has only used the word "servitude" in the context of introducing "servitude" and called it "divine covenant"(عهد الهی) and "straight path" (صراط مستقیم). The position of servitude is the noblest and highest human position, which is superior to apostleship (رسالت); because "apostleship" is a divine mission for chosen people, while "servitude" is an optional thing that people go through its steps and degrees by their own choice and with continuous and methodical effort. Reaching the position of "absolute servitude", in fact, means reaching all the blessings of this world and the hereafter.
Introduction
Most of the thinkers and followers of religions have rejected the random creation of the universe and have believed that the creation of all beings, especially humans, as the master of creation, has a higher purpose. The Holy Qur'an, while emphasizing the purposefulness of creation, rejects its futility and invalidity and has pointed to several purposes, including achieving righteous action,[1] testing,[2] reaching the knowledge of monotheism,[3]worshiping God,[4]reaching God's mercy,[5]giving thanks and being grateful,[6] teaching and learning lessons,[7] thinking and being wise[8].
By examining the mentioned multiple goals and taking a comprehensive look at them, it can be seen that although these goals are different from each other and are expressed with different titles; the truth is that there is no real distinction between them and all those goals are at the same length and interact with each other to realize a basic goal; Therefore, this multiplicity of goals is not only an indication of conflict and confusion between the Qur'anic verses, but also shows the fact that these goals are like pieces of a puzzle that complement each other, and they are in interaction with each other, and from the meeting of those goals with each other and the explanation of each one based on its appropriate position, the supreme goal is realized. Therefore, it has been said that the creation of jinn and man is related to a purposeful program that starts with knowledge and is mixed with worship and leads to the final destination and the main goal, which is the "status of servitude".
Therefore, the aforementioned goals are expressed with different titles and terms and are different in appearance, but in fact, they all exist in the same direction, have a common direction, and interact with each other to achieve the ultimate goal, which is the spiritual evolution of humans, the ultimate goal of which is to reach "servitude". In this article, we are trying to explain this comprehensive and ultimate goal as much as possible based on Muslim interpretation texts, whose correct explanation gives meaning to human life and saves it from absurdity and confusion.
Literature Review
The attempt to explain the purpose of creation has a long history in human history, and identifying the main purpose of human creation, as the most important factor giving meaning to his life, has been discussed at all times, and in addition to human efforts, heavenly religions have also provided answers to the most important human question, which the introduction of "servitude" as the main goal of the creation of jinn and man belongs to the heavenly book of the Qur'an, which is mentioned in verse 56 of Dariyat.
"Servitude" in its religious meaning has been discussed in many holy books and interpretation books, but its introduction as the noblest position of a human being which explains the purpose of his creation is reserved for Muslim thinkers and commentators.
Abu Hayyan Muhammad bin Yusuf al-Bahr al-Andalusi, in his "Tafsir al-Mohit" (1420: 9/562) referring to the appearance of the mentioned verse, in explaining the meaning of «لیعبدون», considered the ultimate goal of creation to be worship in its usual sense.
Nasser Makarem Shirazi in "Tafsir Al-Aamthal" (1347: 9/ 282) considered this meaning to be unoriginal and a tool, and did not accept its presentation as the ultimate goal of creation.
Hasan Mostafavi in "Tafsir Roshan" (1380: 13/138) and Misbah Yazdi in the book "Khodashenasi" (1396: 1/445-450) considered the true meaning of "لیعبدون" as "servitude ", which is the final stage of human perfection.
From the point of view of Qasim Daas Hamidan (1425: 3/268), the word -إِلَّا- in the verse is the word for limitation, and therefore Muhammad Hossein Tabatabai in Tafsir al-Mizan (1417: 580/18) and Abdullah Javadi Amoli believe that the purpose of human creation and the jinn is only worship and if they do non-worship work, they have strayed from the purpose of creation.
Methodology:
The research method is descriptive-analytical and has been done using library resources.
Results:
The Holy Qur'an considers the creation of the world to be purposeful and while rejecting its vanity and futility, it has introduced "Servitude" as the exclusive goal of the creation of jinn and man. This goal is in accordance with human nature and all prophets have been chosen to establish this basic truth.
Servitude has a broader meaning than worship in the usual sense and refers to a position that a person achieves as a result of the course of perfections, and because of that, he becomes the heart of existence and is an example of the verse "وَ اصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی"[9].
The position of Servitude is superior to the position of prophethood and apostleship; because Muhammad (PBUH) is described in the most important religious rituals, first as servitude and then as apostleship, and therefore it is not possible to reach the position of prophethood and apostleship without reaching the position of servitude.
The realization of real Servitude brings countless effects and blessings, including becoming a theophanic of divine manifestation, strengthening and evolving all human values, and reaching a position where all the blessings of this world and the hereafter are gathered. When man reaches the position of Servitude, he is protected from sin, and by benefiting from true life; he becomes God's successor on earth.
Conclusion:
In response to the most important human question regarding the purposefulness of creation, the Qur'an has mentioned several goals that are located in the same length and lead to the final goal in an evolutionary way which is referred to as “servitude” in verse 56 of Surah Dhariyat. This goal has been introduced as the only exclusive goal of the creation of jinn and man, which is in accordance with human nature and is in a higher position than prophethood and apostleship. Achieving this position brings man nearness to God, causes true annihilation in him, and leads him to true life and the position of God's caliph.

1. الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا (الملک/ ۲)
2. إِنَّا خَلَقْنَا الإنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِیه)(انسان/2)
3. لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (طلاق/ ۱۲)
4. وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ (‌ذاریات/ ‌۵۶)
5. إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّکَ وَلِذَلِکَ خَلَقَهُمْ (هود/ ۱۱۹)
6. وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (نحل/ ۷۸)
7. وَمِنْ کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ (ذاریات/ ۴۹)
وَلِتَبْلُغُوا أَجَلًا مُسَمًّى وَلَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ (غافر/ ۶۷)

[9]. (طه: 39)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Servitude
  • Apostleship
  • Perfection
  • Divine Manifestation
  • Divinity
قرآن کریم.
امام صادق (ع)، (۱۴۰۰ ق)، مصباح الشریعة، لبنان، مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.
آلوسى، سید محمود، (۱۴۱۵ ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم،‏ بیروت‏، دارالکتب العلمیه‏.
آملى، سید حیدر، (‏۱۴۲۲ ق) تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم،‏ چاپ سوم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
ابن منظور، جمال الدین، (1408 ق)، لسان العرب، چاپ بیروت، دار صادر.
ابن عجیبه، احمد بن محمد، (۱۴۱۹ ق)، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، قاهره،‏ ناشر: دکتر حسن عباس زکى.
بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین، (‏۱۳۶۱ ش)،‏ مخزن العرفان در تفسیر قرآن،‏ تهران،‏ نهضت زنان مسلمان.
بروجردى، سید حسین، (۱۴۱۶ ق)،‏ تفسیر الصراط المستقیم، قم،‏ موسسه انصاریان.‏
بلاغى، سید عبد الحجت، (‏۱۳۸۶ ق)‏، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم،‏ انتشارات حکمت ‏.
ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، (‏۱۴۲۲ ق)،‏ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت‏، دار إحیاء التراث العربی.
جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۸۸ ش)، ادب فنای مقربان، قم، نشر اسراء.
حائرى تهرانى، میر سید على، (‏۱۳۷۷ ش)،‏ مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تهران،‏ دار الکتب الاسلامیه.‏
حجازى، محمد محمود، (۱۴۱۳ ق)، التفسیر الواضح‏، چاپ دهم‏، بیروت‏، دار الجیل الجدید.‏
حسینى همدانى، سید محمد حسین، (‏1404 ق)، انوار درخشان‏، تهران، کتابفروشى لطفى ‏.
حقى، بروسوى اسماعیل، (‏ بی‌تا)، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر.
خطیب، یونس عبدالکریم، (۱۴۱۷ ق)، التفسیر القرآنى للقرآن، چاپ سوم، قاهره، دار الفکر العربی.
خمینى، سید مصطفى، (۱۴۱۸ ق)، تفسیر القرآن الکریم، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره)‏.
داور پناه، ابوالفضل، (۱۳۷۵ ش)، انوار العرفان فى تفسیر القرآن، تهران،‏ انتشارات صدر.
دعاس حمیدان، قاسم‏‏، (1425 ق)، اعراب القران الکریم، دمشق‏، دارالمنیر و دارالفارابى‏.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1404 ق)، المفردات فی غریب القران، چاپ دوم، دفتر نشر الکتاب.
زحیلى، وهبة بن مصطفى، (1404 ق)،‏ تفسیر الوسیط، چاپ اول‏، دمشق، دار الفکر، ‏۱۴۲۲ ق.‏
سبزوارى، نجفى محمد بن حبیب‌الله، (‏‏‏۱۴۰۶ ق)، الجدید فى تفسیر القرآن المجید، بیروت، دار التعارف للمطبوعات.
سبزوارى، نجفى محمد بن حبیب‌الله، (۱۴۱۹ ق)،‏ ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن،‏ بیروت‏، دارالتعارف للمطبوعات.
سور آبادى، ابوبکر عتیق بن محمد، (1380 ش)، تفسیر سور آبادى، تهران‏، فرهنگ نشر نو ‏.
سید بن قطب، بن ابراهیم شاذلی، (۱۴۱۲ ق)، فى ظلال القرآن،‏ چاپ هفدهم،‏ بیروت- قاهره، دارالشروق.‏
سیوطی، جلال الدین، (1404 ق)، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
شریف کاشانى، ملاحبیب الله، (الف ۱۳۸۳ ش)، بوارق القهر فى تفسیر سورة الدهر، تهران،‏ انتشارات شمس الضحى.‏
شریف کاشانى، ملأ حبیب‌الله، (ب‏۱۳۸۳ ش)،‏ تفسیر ست سور، تهران،‏ انتشارات شمس الضحى.
صادقى تهرانى، محمد، (‏۱۳۶۵ ش)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن،‏ چاپ دوم،‏ قم،‏ انتشارات فرهنگ اسلامى.
صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم، (۱۳۶۶ ش)،‏ تفسیر القرآن الکریم، چاپ دوم،‏ قم،‏ انتشارات بیدار ‏.
طباطبایى، سید محمدحسین، (‏۱۴۱۷ ق‏)، المیزان فى تفسیر القرآن‏، چاپ پنجم،‏ قم‏، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه.
طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر، (1412 ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن،‏ بیروت‏، دار المعرفه ‏‏.
طیب، سید عبدالحسین، (‏۱۳۷۸ ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران‏، انتشارات اسلام.
عاملى، ابراهیم، (۱۳۶۰ ش)، تفسیر عاملى، تهران،‏ انتشارات صدوق.
فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، (۱۴۲۰ ق)، مفاتیح الغیب،‏ چاپ سوم،‏ بیروت‏، دار احیاء التراث العربى ‏‏.
فضل‌الله، سید محمدحسین، (۱۴۱۹ ق)،‏ تفسیر من وحى القرآن، چاپ دوم،‏ بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر.
قرائتى، محسن، (‏۱۳۸۳ ش)، تفسیر نور، چاپ یازدهم‏، تهران‏، مرکز فرهنگى درس‌هایی از قرآن.‏
قشیرى، عبدالکریم بن هوازن، (بی‌تا)، لطایف الاشارات،‏ چاپ سوم،‏ مصر، الهیئة المصریة العامه للکتاب.
کاشفى سبزوارى، حسین، (‏بی‌تا)، جواهر التفسیر، تهران، دفتر نشر میراث مکتوب.
کلینی، محمد بن یعقوب، (۱۴۰۷ ق)، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
گنابادی، سلطان محمد، (‏۱۳۷۲ ش)، بیان السعادة فى مقامات العبادة، مترجم خانى رضا/ حشمت‌الله ریاضى، تهران، دانشگاه پیام نور.‏
مجلسی، محمدباقر، (۱۴۴۰ ق)، بحارالانوار، بیروت داراحیاء التراث العربی.
مدرسى، سید محمدتقی، (‏ ‏۱۴۱۹ ق)، من هدى القرآن، چاپ اول، تهران، ‏دار محبى الحسین ‏.
مصطفوى، حسن، (‏۱۳۶۰ ش)،‏ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران،‏ بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مصطفوى، حسن، (۱۳۸۰ ش)،‏ تفسیر روشن،‏ تهران،‏ مرکز نشر کتاب ‏.
مطهری، مرتضی، (۱۳۸۹ ش)، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا.
مکارم شیرازى، ناصر، (۱۳۷۴ ش)، تفسیر نمونه، تهران،‏ دار الکتب الإسلامیة.
مکارم شیرازى، ناصر، (۱۴۲۱ ق)، الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل،‏ قم،‏ مدرسه امام على بن ابى طالب.
ملاحویش آل غازى، عبدالقادر، (۱۳۸۲ ق)، بیان المعانى، دمشق،‏‏ مطبعة الترقى.‏
موسوى سبزوارى، عبد الاعلى، (۱۴۰۹ ق)،‏ مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن،‏ چاپ‌ دوم، ‏بیروت، ‏موسسه اهل بیت (ع) ‏.‏
میرزا خسروانى، علی‌رضا، (‏۱۳۹۰ ق)، تفسیر خسروى، تهران، انتشارات اسلامیه.
نجفى خمینى، محمد جواد، (‏۱۳۹۸ ق)، تفسیر آسان‏، تهران،‏ انتشارات اسلامیه ‏.
نیشابورى، نظام‌الدین حسن بن محمد، (‏۱۴۱۶ ق)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت‏ دار الکتب العلمیه ‏.
هویدى بغدادى، محمد‏، (بی‌تا)، التفسیر المعین للواعظین و المتعظین،‏ قم،‏ انتشارات ذوى القربى.
Holy Quran.
Alusi, Sayyid Mahmoud, (1994), Ruh Al-Ma'ani Fi Tafsir Al-Quran Al-Azim, Beirut, Dar Al-Kutub Al-Ilmiyah. [In Arabic]
Amoli, Sayyid Haydar, (2001), Tafsir Al-Muhit Al-Azam wa Al-Bahr Al-Khudam, Third Edition, Tehran, Ministry of Islamic Guidance Printing and Publishing Organization. [In Persian]
Ameli, Ibrahim, (1981), Tafsir Amli, Tehran, Saduq Publications. [In Persian]
Banu Isfahani, Sayyida Nasrat Amin, (1982), Makhdzun Al-Irfan Fi Tafsir Al-Quran, Tehran, Muslim Women's Movement. [In Persian]
Borujerdi, Sayyid Hussein, (1995), Tafsir Al-Sirat Al-Mustaqim, Qom, Ansarian Institute. [In Persian]
Balaghi, Sayyid Abdul Hujjat, (1986), Hajat Al-Tafsir wa Balagh Al-Iksir, Qom, Hekmat Publications. [In Persian]
Davar Panah, Abul Fadl, (1996), Anwar Al-Irfan Fi Tafsir Al-Quran, Tehran, Sedra Publications. [In Persian]
Daas Hamidan, Qasim, (2005), I'rab Al-Quran Al-Karim, Damascus, Dar Al-Muneer and Dar Al-Farabi. [In Arabic]
Fakhr al-Din Razi, Abu Abdullah Muhammad bin Umar, (1999), Mafatih Al-Ghayb, Third Edition, Beirut, Dar Ihya Al-Turath Al-Arabi. [In Arabic]
Fazlollah, Sayyid Muhammad Hussein, (1998), Tafsir Min Wahy Al-Quran, Second Edition, Beirut, Dar Al-Malak lil-Taba'ah wa al-Nashr. [In Arabic]
Gonabadi, Sultan Muhammad, (1993), Bayan Al-Sa'adah Fi Maqamat Al-'Ibadah, translated by Khan Reza/ Hashmatullah Riyadh, Tehran, Payame Noor University. [In Persian]
Haeri Tehrani, Mir Sayyid Ali, (1998), Maqamat Al-Durr wa Maltiqat Al-Thamar, Tehran, Dar Al-Kutub Al-Islamiyah. [In Persian]
Hijazi, Muhammad Mahmoud, (1992), Al-Tafsir Al-Wadhih, Tenth Edition, Beirut, Dar Al-Jil Al-Jadid. [In Arabic]
Husseini Hamadani, Sayyid Muhammad Husayn, (1983), Anwar Durakhshan, Tehran, Lotfi Bookstore. [In Persian]
Haqqi, Burusawi Ismail, (n.d.), Tafsir Ruḥ Al-Bayan, Beirut, Dar Al-Fikr. [In Arabic]
Huveidi Baghdadi, Muhammad, (N.D.), Al-Tafsir Al-Mu'in Li Al-Wa'ithin wa Al-Mutawa'ithin, Qom, Dhu al-Qurba Publications. [In Persian]
Imam Sadiq (AS), (1980), Masbah Al-Shariah, Lebanon, Al-Alami Publishing Institute. [In Arabic]
Ibn Manzur, Jamal al-Din, (1987), Lisan Al-Arab, Beirut, Dar Sadir. [In Arabic]
Ibn Ajibah, Ahmad bin Muhammad, (1998), Al-Bahr Al-Madid Fi Tafsir Al-Quran Al-Majid, Cairo, Publisher: Dr. Hasan Abbas Zaki. [In Arabic]
Javadi Amoli, Abdullah, (2009), Adab Fanayi Muqarrabin, Qom, Esra Publication. [In Persian]
Khatib, Yunus Abdul Karim, (1996), Al-Tafsir Al-Qur'ani li Al-Qur'an, Third Edition, Cairo, Dar Al-Fikr Al-Arabi. [In Arabic]
Khomeini, Sayyid Mustafa, (1997), Tafsir Al-Quran Al-Karim, Tehran, Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. [In Persian]
Kashfi Sabzavari, Hussein, (n.d.), Jawahir Al-Tafsir, Tehran, Mirath Maktoob Publication Office. [In Persian]
Kulayni, Muhammad bin Ya'qub, (1986), Usul Al-Kafi, Tehran, Dar al-Kutub al-Islamiyyah. [In Persian]
Majlisi, Muhammad Baqir, (2018), Bihar Al-Anwar, Beirut, Dar Ihya al-Turath al-Arabi. [In Arabic]
Modaresi, Sayyid Muhammad Taqi, (1998), Min Huda Al-Quran, First Edition, Tehran, Dar Mahabb al-Hussein. [In Persian]
Mustafawi, Hasan, (1981), Al-Tahqiq Fi Kalimat Al-Quran Al-Karim, Tehran, Book Translation and Publication Company. [In Persian]
Mustafawi, Hasan, (2001), Tafsir Roshan, Tehran, Kitab Publishing Center. [In Persian]
Motahhari, Morteza, (2010), Collected Works, Tehran, Sadra Publications. [In Persian]
Makarem Shirazi, Nasir, (1995), Tafsir Namuneh, Tehran, Dar al-Kutub al-Islamiyyah. [In Persian]
Makarem Shirazi, Nasir, (2002), Al-Amsal Fi Tafsir Kitab Allah Al-Munzal, Qom, Imam Ali ibn Abi Talib School. [In Persian]
Mollahovish al-Ghazi, Abdul Qadir, (2003), Bayan Al-Ma'ani, Damascus, Al-Tarqah Press. [In Arabic]
Musavi Sabzavari, Abdul A'la, (2003), Mawhib al-Rahman Fi Tafsir Al-Quran, Second Edition, Beirut, Ahl al-Bayt (AS) Institute. [In Arabic]
Mirza Khusrowani, Ali Reza, (2011), Tafsir Khusrawi, Tehran, Islamic Publications. [In Persian]
Najafi Khomeini, Mohammad Javad, (2019), Tafsir Asan, Tehran, Islamic Publications. [In Persian]
Neyshaburi, Nazam al-Din Hasan bin Muhammad, (1995), Tafsir Ghara'ib Al-Quran wa Ragha'ib Al-Furqan, Beirut, Dar al-Kutub al-Ilmiyah. [In Arabic]
Qara’ati, Mohsen, (2004), Tafsir Noor, Eleventh Edition, Tehran, Cultural Center of Quranic Lessons. [In Persian]
Qashiri, Abdul Karim bin Hawazen, (n.d.), Lata'if Al-Isharat, Third Edition, Egypt, General Egyptian Book Organization. [In Arabic]
Raghib Isfahani, Hussein bin Muhammad, (1983), Al-Mufradat Fi Ghareeb Al-Quran, Second Edition, Ketabkhaneh Ayatollah Marashi Najafi, Qom. [In Persian]
Sabzevari, Najafi Muhammad bin Habibullah, (1985), Al-Jadid Fi Tafsir Al-Quran Al-Majid, Beirut, Dar Al-Taa'aruf. [In Arabic]
Sabzevari, Najafi Muhammad bin Habibullah, (1998), Irshad Al-Adhhan Ila Tafsir Al-Quran, Beirut, Dar Al-Taa'aruf. [In Arabic]
Soorabadi, Abubakr Atiq bin Muhammad, (2001), Tafsir Soorabadi, Tehran, Farhang-e Nashr-e No. [In Persian]
Saeed ibn Qutb, Ibn Ibrahim Shadhili, (1991), Fi Zilal Al-Quran, Seventeenth Edition, Beirut-Cairo, Dar Al-Shorouk. [In Arabic]
Suyuti, Jalal al-Din, (1983), Al-Durr Al-Munathir Fi Tafsir Al-Mathur, Qom, Library of Ayatollah Marashi Najafi. [In Persian]
Sharif Kashani, Mulla Habibullah, (2004), Bawarik Al-Qahr Fi Tafsir Soorat Al-Dahr, Tehran, Shams Al-Dhoha Publications. [In Persian]
Sharif Kashani, Mulla Habibullah, (2004), Tafsir Set Soor, Tehran, Shams Al-Dhoha Publications. [In Persian]
Sadiqi Tehrani, Muhammad, (1986), Al-Furqan Fi Tafsir Al-Quran Bil Quran, Second Edition, Qom, Farhang-e Islami Publications. [In Persian]
Sadr al-Mutalihin, Muhammad bin Ibrahim, (1987), Tafsir Al-Quran Al-Karim, Fifth Edition, Qom, Islamic Publications Office of the Society of Seminary Teachers. [In Persian]
Tabatabai, Sayyid Muhammad Hussein, (1996), Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, Fifth Edition, Qom, Islamic Publications Office of the Society of Seminary Teachers. [In Persian]
Tabari, Abu Ja'far Muhammad bin Jarir, (1991), Jami' Al-Bayan Fi Tafsir Al-Quran, Beirut, Dar Al-Ma'arif. [In Arabic]
Tayeb, Sayyid Abdul Hussein, (1999), Atiyab Al-Bayan Fi Tafsir Al-Quran, Second Edition, Tehran, Islam Publications. [In Persian]
Zehili, Wahba bin Mustafa, (1983), Tafsir Al-Wasit, First Edition, Damascus, Dar Al-Fikr. [In Arabic]