نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با روش توصیفی و مطالعات کتابخانه‌ای به مقایسة تطبیقی آرای امام موسی صدر و شیخ محمد عبده به ‌عنوان نمونه‌هایی از عقل شیعی و نومعتزلی پرداخته، جایگاه «عقل» را نزد آنان روشن کرده‌است و از طریق استناد به نمونه‌هایی از آیات قرآن، سعی در نشان دادن استدلال عقلی آن‌ها در تفسیر قرآن با تأکید بر مسائل اجتماعی دارد. پرسش اصلی تحقیق چنین مطرح می‌شود: موضع مشترک امام موسی صدر و شیخ محمد عبده دربارة «عقل» و جایگاه آن در تفسیر چیست؟ در پاسخ به این سؤال، بر حجیت عقل به‌ عنوان یکی از مدارک تفسیر عقلی تکیه می‌شود. سرانجام، با بررسی نظرات ایشان به این نتایج می‌رسد که هر دو در امکان فهم و جواز تفسیر قرآن برای همة انسان‌ها اتفاق ‌نظر دارند. همچنین، هر دو قائل به حجیت عقل در تفسیر قرآن هستند و در پایان، هر دو از عقل در تفسیر قرآن، به‌عنوان قوة درک بدیهیات، تبیین و توضیح، استنباط گزاره‌های نظری و تأویل بخشی از ظواهر قرآن بهرة کافی را برده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparetivie Study of Wisdom Position in Quran Interpretation from the Perspective of Imam Musa Sadr and Sheikh Mohammed Abduh

نویسندگان [English]

  • Ali Sharifi 1
  • Zahra Bakhtiari 2

1 Assistant Professor of Quran and Hadith Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran

2 M.A of Quran and Hadith Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran;

چکیده [English]

The present study uses a descriptive method and library studies to compare the views of Imam Musa Sadr and Sheikh Mohammed Abduh as examples of Shi'ite and neo-Muʿtazila wisdom, the position of "reason" is clear in their view and attempts to show that their rational reasoning in the commentary of the Qur'an emphasizing social issues by referring to examples of Quranic verses. The main question of the research is this: What is the common stance of Imam Musa Sadr and Sheikh Muhammad Abduh about "reason" and its place in interpretation? In response to this question, it emphasizes the validity of reason as one of the documents of rational interpretation. Finally, by examining the opinions of these two people, we conclude that both are in agreement on the possibility of understanding and permission to interpret the Qur'an for all human beings. Also, both believe in the validity of reason in the interpretation of the Qur'an. In the end, both have used enough of reason in the interpretation of the Quran as a power of understanding axioms, expressing and explaining theoretical propositions and interpreting some of the appearances of the Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rationalism
  • Imam Musa Sadr
  • Sheikh Mohammed Abduh
  • Commentary
  • Comparative method
قرآن کریم.
ابن‌فارس، احمد. (1972م.). معجم مقاییس اللغة. تحقیق عبدالسلام محمد هارون. تهران: دارالفکر.
بابایی، علی‌اکبر. (1381). مکاتب تفسیری. قم: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
جوادی آملی، عبدالله. (1394). شریعت در آینة معرفت. سایت ویکی فقه دانشنامة حوزوی www.wikifegh.ir ؛ 14/09/1394.
ــــــــــــــــــــــــــ . (1377). شریعت در آینة معرفت. ویرایش حمید پارسانیا. قم: اسراء.
دائرة المعارف قرآن. (1392). تهران: انتشارات حکمت.
دهخدا، علی‌اکبر. (1394). لغت‌نامه. سایت واژه‌یاب (www.vajehyab.com)؛ 10/09/1394.
ذهبی، محمدحسین. (1976م.). التفسیر و المفسرون. مصرـ قاهره: مکتبة وهبة.
راغب اصفهانی، حسی‌بن محمد. (بی‌تا). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: مکتبة نزار مصطفی.
ربانی گلپایگانی، علی. (1385). «جایگاه و گونه‌های روش عقلی در علم کلام». کلام اسلامی. س 1. ش 3. صص 33ـ44.
رضایی اصفهانی، محمدعلی. (1382). روش‌ها و گرایش‌های تفسیر قرآن. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
سریع‌القلم، محمود. (1394). پیشوایی فراتر از زمان. تهران: مؤسسة فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
ـــــــــــــــــــــــ . (1394). حدیث سحرگاهان. ترجمة علیرضا محمودی و مهدی موسوی‌نژاد. تهران: مؤسسة فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
صدر، موسی. (1392). ادیان در خدمت انسان. ترجمة گروه مترجمان. تهران: مؤسسة فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
ــــــــــــــــ . (1388). الف. تأملی دیگر در قرآن و تفسیر. ترجمة مهدی فرخیان و علیرضا محمودی. تهران: مؤسسة فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
ـــــــــــــــ . (1388). ب. تفسیر سورة ناس و فلق. ترجمة مهدی فرخیان. تهران: مؤسسة فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
طباطبائی، سیّد محمدحسین. (1359). تفسیر المیزان. ترجمة محمدباقر موسوی همدانی. قم: مؤسسة مطبوعات دارالعلم.
طبری، محمدبن جریر. (1412ق.). تفسیر جامع البیان. بیروت: دار المعرفة.
طریحی، فخرالدّین. (1362). معجم مجمع بحرینی. به کوشش محمود عادل. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
عبده، محمد. (1414ق.). رسالة التوحید. تحقیق و تقدیم محمد عماره. چ 1. بیروت: دارالشروق.
ــــــــــــــ . (1409ق.). شرح نهج‌البلاغه. چ 1. بیروت: دار المعرفة.
ــــــــــــــ . (1436ق.). تفسیر المنار. چ 2. مصر: دارالمنار.
عمید، حسن. (1394). فرهنگ عمید. سایت واژه‌یاب (www.vajehyab.com)؛ 01/09/1394.
عنایت، حمید. (1389). سیری در اندیشه سیاسی عرب. چ 7. تهران: امیر کبیر.
فشارکی‌زاده، حسن. (1386). سوسیالیسم برای قرن بیست و یکم. تهران: انتشارات قدیس.
فیض کاشانی، ملاّ محسن. (بی‌تا). تفسیر الصافی. تهران: مکتبة الصدر.
قرشی، علی‌اکبر. (1352). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
قماشی، سعید. (1394). «بازشناسی جایگاه عقل در فقه شیعه». رواق اندیشه. ش 3. صص 46ـ57.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1358). اصول کافی. ترجمة جواد مصطفوی. تهران: مؤسسة تحقیقاتی و انتشاراتی نور.
مرتضی زبیدی، محمد. (1997م.) معجم تاج العروس. کویت: مجلس الوطنی للثقافة والفنون والأدب.
معرفت، محمدهادی. (1411ق.). تفسیر و مفسران. قم: مؤسسة انتشاراتی فرهنگی التمهید.
معین، محمد. (1394). فرهنگ فارسی معین. سایت واژه‌یاب (www.vajehyab.com)؛ 01/09/1394.
ملک‌محمد، محمدحسین. (1394). «بررسی عقل در فلسفه ارسطو و ملاصدرا». وبلاگ مقالات حجة الإسلام حسینی شاهرودی؛ 26/10/1394.
نجارزادگان، فتح‌الله. (1383). تفسیر تطبیقی. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، دفتر برنامه‌ریزی و تدوین متون درسی.
نصری، عبدالله. (1394). چشمی به آسمان نگاهی به زمین. تهران: مؤسسة فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
نفیسی، شادی. (1379). عقل‌گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.