سراج منیر

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

داوران سال 1400

بازخوانی انتقادی آرای ژیلیو در اعتبارسنجی تفسیر روایی سدة نخست هجری

نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار علوم قرآن و حدیث، پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانش‌آموختة دکتری مدرسی معارف اسلامی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشیار علوم قرآن و حدیث، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

چکیده

آغاز تفسیر از جمله مباحث مهمی است که در تاریخ تفسیر بدان توجه شده‌است. خاورپژوهان هم توجه ویژه‌ای به این مسئله دارند. قسمتی از مقالة «تفسیر در دوران صدر اسلام و سده‌های میانه» اثر ژیلیو، خاورپژوه معاصر، دربارة آغاز تفسیر و اعتبارسنجی آن است. در این اثر، ژیلیو پیشینة تفسیر روایی دورة نخستین را به طور ویژه بررسی کرده‌است. از دیدگاه او، دوران نخستین تفسیر روایی به صورت شفاهی و مکتوب عبارتند از: 1ـ تفسیر پیامبر(ص) که نقطة عزیمت است. 2ـ تفسیر صحابه که دَه تن از آنان جزو مفسران مشهور هستند. 3ـ تفسیر تابعان که مثل دورة صحابه، دَه تن از آنان جزو مفسران مشهورند. 4ـ آغاز نگارش تفسیر که متأخر از سه دورة پیشین است. ژیلیو معتقد است تفسیر سه دورة اول، دورة شفاهی تفسیر بوده که مصادف با سدة نخست هجری است و از نظر کمیت روایات تفسیری و کیفیت طرق آن‌ها اعتبار چندانی ندارد. همچنین، از دیدگاه او، تفسیر دورة چهارم، یعنی دورة کتابت تفسیر روایی، از سدة دوم آغاز می‌شود. از این رو، اعتبار تفسیر روایی از نظر مکتوب بودن نیز ضعیف است. اما بر اساس منابع اسلامی، تفسیر روایی دوران نخستین، برخلاف دیدگاه ژیلیو ویژگی‌های زیر را دارد: 1ـ تفسیر شفاهی که شامل سه دورة اول است، از نظر کمیت روایات، تعداد راویان و طرق روایات، وسیع‌تر و موثق‌تر از آن چیزی است که ژیلیو ادعا میکند. 2ـ زمان شروع تفسیر مکتوب روایی به قبل از سدة دوم، یعنی سدة نخست بازمی‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical Review of Gilliot's Opinions about the Validation of the Narrative Interpretations of the Early Era

نویسندگان [English]

  • Hassan Rezaei Haftader 1
  • Safar Nasirian 2
  • Hosein Alavimehr 3

1 Associate Professor of Quran and Hadith Science, Farabi Campus, University of Tehran, Tehran, Iran

2 PhD Graduated of Islamic Knowledge Teaching, Farabi Campus, University of Tehran, Tehran, Iran;

3 Associate Professor of Quran and Hadith Science, Al-Mustafa International University, Qom, Iran;

چکیده [English]

The beginning of interpretation is among the important topics that have been attended in the history of interpretation. Accordingly, the orientalists also have paid special attention to this issue. Part of the article "Interpretation in the early days of Islam and the middle ages" by Gilliot, a contemporary orientalist, is about the interpretation in the early era of Islam and its validation. Gilliot has in particular examined the previous works on the narrative interpretation in the early era of Islam. His main opinions about the narrative interpretation in the early era of Islam are as follows: (1) the Prophet's (s) era is the starting point of the interpretation; (2) during the Companions' era, ten of the Companions were among the famous interpreters; (3) during the Companions of the Companions' era, ten Companions of the Companions were among the famous interpreters; and (4) the writing of the interpretation starts after the three foregoing stages. He deems the first three stages of interpretation – that coincide with the first century AH – as the oral interpretation era, and the fourth stage – that coincides with the second century AH – as the written interpretation era. However, based on the Islamic sources, despite Gilliot's ideas, the early era of narrative interpretation has the following features: (1) the oral interpretation that entails the first three stages is wider than what has been claimed by Gilliot concerning the number of narrations, the number of narrators, and the validity of the narrations and (2) the beginning of the written narrative interpretation goes back to the time before the second century AH, i.e. the first century AH.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Narrative interpretation
  • Early era
  • Validation
  • Oral
  • Written
  • Gilliot
مراجع
قرآن کریم.
ابن ‌أبی‌الجمهور احسایی، محمدبن علی. (1403ق.). عوالی اللئالی. ج 1. قم: انتشارات سیدالشهدا.
ابن‌اثیر جزری، علی‌بن محمد. (1409ق.). أسد الغابةفی معرفةالصحابة. ج3. بیروت: دار الفکر.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (۱۳۵۱ق.).غایة النهایة. به‌کوشش گ. برگشتر سر. ج1. قاهره: بی‌نا.
ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی. (بی‌تا). تقریب التهذیب. بیروت: دار المعرفة.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1326ق.). تهذیب التهذیب. ج 2، 3، 4، 9 و 10. هند: دائرة‌المعارف النظامیة.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1379ق.).فتح الباری بشرح البخاری. ج ۸. بیروت: دارالمعرفه.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (۱۴۱۵ق.). الإصابة فی تمییز الصحابة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌خلکان، شمس‌الدین احمد. (بی‌تا). وفیات الأعیان. ج 2 و 3. بیروت: دار الثقافة.
ابن‌سعد، محمد. (1420ق.). الطبقات الکبری. ج3. بیروت: دار الفکر.
ابن‌ شهر‌آشوب، محمدبن علی. (1406ق.). مناقب آل ‌أبی‌طالب. ج 1 و 2. قم: مطبعة علمیة.
ابن‌عساکر، علی‌بن حسن. (1394ق.). تاریخ الدمشق. ج2. دمشق: المجمع العلمی.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر. (بی‌تا). البدایة و النهایة. ج9. بیروت: دارالفکر.
ابن‌مردویه، احمد. (1422ق.). مناقب علی‌بن‌ أبی‌طالب و ما نزل من القرآن فی علی. قم: دارالحدیث.
هلالی، ابن‌مزاحم ضحاک. (1419ق.). تفسیر الضحاک. تحقیق محمد شکری و احمد زاویتی. ج1. قاهره: دارالسلام.
ابن‌مغازلی، علی. (1403ق.). مناقب الإمام امیرالمؤمنین علی‌بن ‌أبی‌طالب. بیروت: دارالأضواء.
ابن‌ندیم، محمدبن إسحاق. (1398ق.). الفهرست. بیروت: دار المعرفة.
ابوحمزه ثمالی، ثابت‌بن دینار. (1420ق.). تفسیر القرآن الکریم. تحقیق عبدالرزاق محمدحسین حرزالدّین. قم: نشر الهادی.
ابونعیم اصفهانی، احمدبن عبدالله. (بی‌تا). حلیة الأولیاء. بیروت: دار الفکر.
اسعدی، محمد و دیگران. (1390). آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
امینی، عبدالحسین. (1410ق.). الغدیر. ج2. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
ایازی، سید محمدعلی. (1381). قرآن اثری جاویدان. رشت: کتاب مبین.
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن. (1403ق.). الذریعة إلی تصانیف الشیعه. ج4. بیروت: دارالأضواء.
بابایی، علی‌اکبر. (1381). مکاتب تفسیری. ج1. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
بحرانی، سیدهاشم. (بی‌تا). البرهان فی تفسیر القرآن. ج2. قم: اسماعیلیان.
بخاری، محمد‌بن إسماعیل. (1422ق.). صحیح البخاری. تحقیق محمدزهیر بن ناصر الناصر. ج 1، 2، 3، 4، 5 و 6، بیروت: دار طوق النجاة.
برقی، احمدبن ‌أبی‌عبدالله. (1383). رجال برقی. تحقیق سید کاظم موسوی. تهران: دانشگاه تهران.
بِرْگ، هِربِرت. (2000م.). تکوین و تکامل تفسیر در نخستین سده‌های اسلامی. ریچموند انگلستان: انتشارات کرزن.
بلاذری، احمدبن یحیی. (۱۴۱۷ق.). کتاب جمل من أنساب الأشراف. تحقیق سهیل زرکار و ریاض زرکلی. ج4. بیروت: دارالفکر.
ثعلبی، احمد. (1422ق.). الکشف و البیان. ج5. بیروت: بی‌نا.
جعفریان، رسول. (1368). مقدمه‌ای بر تاریخ حدیث. قم: انتشارات فؤاد.
حاجی‌ خلیفه، مصطفی‌بن عبدالله. (1413ق.). کشف الظنون عن اسامی‌الکتب و الفنون. ج1. بیروت: دار الکتب العلمیة.
حاکم نیشابوری، ابوعبدالله محمدبن عبدالله. (1409ق.). المستدرک علی الصحیحین. ج3. بیروت: دارالکتب العربی.
حجتی، محمدباقر. (1368). سه مقاله در تاریخ تفسیر و نحو. تهران: بنیاد قرآن.
ــــــــــــــــــــــ . (1384). پژوهشی در تاریخ قرآن کریم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حر عاملی، محمدبن حسن. (1412ق.). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. ج 18. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حلی، حسن‌بن یوسف. (1381ق.). خلاصة الاقوال. نجف: کتابخانة حیدریه.
خضیری، محمدبن عبدالله. (1420ق.). تفسیر التابعین. ج1. ریاض: عرض و دراسة مقارنة.
خویی، سیدابوالقاسم. (1403ق.). معجم رجال الحدیث. ج 1، 4 و 8. بیروت: دار الزهراء.
داودی، حافظ شمس‌الدّین محمد. (1422ق.). طبقات المفسرین. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ذهبی، محمدحسین. (1381ق.). التفسیر و المفسرون. ج1 و 2. قاهره: دار الکتب الحدیثة.
رضوان، عمربن ابراهیم. (1413ق.). آراء المستشرقین حول القرآن الکریم و تفسیره. الریاض: دار الطیبة.
زرکشی، بدرالدّین. (1410ق.). البرهان فی علوم القرآن. ج1 و 2. تحقیق مرعشلی. بیروت: دار المعرفة.
سیدبن طاووس، علی. (1363). سعدالسعود. قم: منشورات الرضی.
سیوطی، جلال‌الدّین. (1380). الإتقان فی علوم القرآن. ج2 و 4. قم: مکتبة فخرالدّین.
شاطبی، ابراهیم‌بن موسی. (بی‌تا). الموافقات فی اصول الشریعة. ج 9. قاهره: مکتبة التجاریة الکبری.
شریفی، علی. (1392). «تفسیر در دوران اولیة اسلام».  قرآن‌پژوهی خاورشناسان. د1. ش3. صص 191ـ216.
شواخ، علی. (1307ق.). معجم مصنفات القرآن الکریم. ج2. بیروت: دار الکتاب العربی.
شوشتری، محمدتقی. (1415ق.). قاموس الرجال. ج4. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
شهید ثانی، زین‌الدّین ‌بن علی. (1408ق.). الرعایةفی علم الدرایة. قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
شهیدی صالحی، عبدالحسین. (1381). تفسیر و تفاسیر شیعه. قزوین: حدیث امروز.
صالح، صبحی. (1363). علوم‌الحدیث و مصطلحه. قم: منشورات رضی.
صدر، سیدحسن. (بی‌تا). تأسیس الشیعة لعلوم الإسلام. تهران: منشورات الأعلمی.
صدوق، محمدبن علی. (بی‌تا). الف. الامالی. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). ب. عیون اخبار الرضا. ج2. قم: مکتبة المصطفوی.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1403ق.). الخصال. قم: جامعة مدرسین.
صیامیان، زهیر.  «گزارش نقد کتاب شفاهی و مکتوب در نخستین سده‌های اسلامی. مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تاریخ بازبینی: 28/10/1397:
 https://www.cgie.org.ir/fa/news/25961
طبرسی، احمدبن علی‌. (1368). الإحتجاج. ج1. نجف: دار النعمان.
طبری، محمدبن جریر. (1412ق.). جامع‌البیان عن تأویل آیّ القرآن. ج1 و 2. بیروت: دار الکتب العلمیة.
طوسی، محمدبن حسن. (1380ق.). رجال الطوسی. نجف: کتابخانة حیدریه.
عاصمی احمدبن علی و عبدالحق ابن‌عطیه. (1392ق.). مقدمتان فی علوم القرآن. تحقیق عبدالله اسماعیل الصّاوی. قاهره: مکتبة الخانجی.
العاملی، اکرم برکات. (1418ق.). حقیقةمصحف فاطمه عند الشیعة. بیروت: دار الصفوة.
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم. (1387). طبقات مفسران شیعه. قم: نوید اسلام.
علوی ‌مهر، حسین. (1384). آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
عیاشی، محمد. (بی‌تا). تفسیر العیاشی. ج1. تهران: المکتبة الإسلامیة.
قرطبی، محمدبن احمد. (1420ق.). الجامع الاحکام‌ القرآن. ج1. بیروت: دار الکتب العلمیة.
قمی، شیخ عباس. (1397ق.). تتمة المنتهی. قم: داوری.
ــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). سفینة البحار. بیروت: دارالتعارف.
کشی، ابوعمرو محمد. (1404ق.). اختیار معرفة الرجال. ج1 و 2. قم: مؤسسة آل‌البیت.
کوفی، محمد. (1422 ق). مناقب الإمام امیرالمؤمنین علی‌بن‌ ابی‌طالب. ج1. قم: مجمع احیاء الثقافة.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1407ق.). الکافی. تهران: دار الکتب ‌الإسلامیة.
گلدزیهر، ایگناتس. (1374). مذاهب التفسیر الإسلامی. ترجمة عبدالحلیم نجّار. قاهره: مکتبة السنة المحمدیة.
مامقانی، عبدالله. (1411 ق). مقباس الهدایة. ج۳. قم: مؤسسة آل‌ البیت لإحیاء التراث.
ـــــــــــــــــــ . (بی‌تا). تنقیح المقال. ج1. بی‌جا: بی‌نا.
متقی‌الهندی، علاء‌الدّین علی. (1409ق.). کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال. ج11 و 13. بیروت: مؤسسة الرسالة.
مجاهد، بن‌جبر. (بی‌تا). تفسیر الإمام المجاهد. تحقیق عبدالرّحمن الطاهر سورتی. ج1. اسلام‌آباد: مجمع البحوث الإسلامیة.
مجلسی، محمدباقر. (بی‌تا). بحارالانوار. ج 85، 92، 98، 99. بیروت: مؤسسة الوفاء.
مدیر شانه‌چی، کاظم. (۱۳۸۲). تاریخ حدیث. تهران: سمت.
مروّتی، سهراب. (1381). پژوهشی پیرامون تاریخ تفسیر قرآن کریم (در سدة نخست). تهران: نشر رمز.
مزی، یوسف. (1403ق.). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال. ج13. بیروت: مؤسسة الرسالة.
مسلم، مصطفی. (1415ق.). مناهج‌المفسرین. ریاض: دارالمسلم.
معرفت، محمدهادی. (1409ق.). التفسیر والمفسرون فی ثوبة القشیب. ج1. مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیة.
مؤدب، سید رضا و سید محمد موسوی مقدم. (1387). «نقد دایرةالمعارف قرآن لیدن بر اساس آراء و مبانی شیعه».  شیعه‌شناسی.  د6. ش23. صص105ـ144.
مؤدب، سیدرضا. (1380). روش‌های تفسیر قرآن. قم: اشراق.
ناصحیان، علی‌اصغر و محمدعلی مهدوی‌راد. (1390). جریان شناسی تفاسیر فقهی. ج1. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
نجارزادگان، فتح‌الله. (1389). تفسیر تطبیقی. قم: نشر المصطفی.
نجاشی، احمدبن علی. (1413ق.). رجال النجاشی. قم: نشر اسلامی.
نیل‌ساز، نصرت و الهام زرین‌کلاه. (1391). «بررسی و نقد دیدگاه ونزبرو دربارة گونه‌شناسی و سیر تاریخی تطور تفاسیر کهن با تکیه بر تفسیر مجاهد». پژوهش‌های قرآن و حدیث. د 45. ش 1. صص189ـ210.
هلالی، سلیم‌بن قیس. (۱۴۰۵ق.). کتاب سلیم. ج 2. قم: هادی.
Gilliot, Claude. (2002). «Exegesis of the Qurān: Classical and Medieval». Encyclopadia of the Quran. Leiden: Brill. Pp. 99-123.
Mc Auliffe, Jane Dammen. (2001-2005). Encyclopaedia of the Qur'an. Leiden: Brill.
سراج منیر
دوره 9، شماره 32
مهر 1397
صفحه 89-120
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار