نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 پژوهشگر پسادکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدة الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

4 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدة الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

چکیده

در میان دعاهای مأثور، مناجات شعبانیه، از مناجات‌های خاصّ امام علی است که دارای معارف بلند عرفانی است، از آنجا که وجود امام علی به ‌مثابه‌‌‌ قرآن ناطق با حقیقت قرآن عجین است، بی‌تردید مناجات ایشان نیز ارتباط عمیق با قرآن کریم به ‌عنوان قرآن صامت دارد. بخش قابل توجهی از این دعا درباره اوصاف الهی است که ارتباط وثیق و معنادار با قرآن کریم دارد. در پژوهش حاضر با رویکرد شیوه‌های اثرپذیری متون، به تبیین تبادل محتوایی اوصاف الهی بیان شده در این مناجاتِ عارفانه، با قرآن کریم پرداخته می‌شود. نتایج پژوهش بیانگر آن است که جلوه‌های تجلّی آیات در این مناجات به طور عمده در قالب تأثیرپذیری غیرمستقیم است و شیوه‌های مختلف تأثیرپذیری شامل واژگانی، گزاره‌ای، گزارشی و الهامی در بخش اوصاف الهی قابل مشاهده است که بیشترین تأثیرپذیری واژگانی و از نوع برآیندسازی است. علم، عفو، قدرت، رحمت، جود، رزق و حمد از مهمترین اوصاف الهی بیان شده در این مناجات است که براساس قرآن تجلّی یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analytical Approach to the Effects of Sha'baniyah Prayers from the Holy Quran (Case Study of Divine Attributes)

نویسندگان [English]

  • bibi sadat razi 1
  • fereshteh motamad langrodi 2
  • zahra sarfi 3
  • zahra abaee 4

1 Associate Professor of Department of Qur'anic Studies and Hadith, Faculty of Theology, Alzahra University, Tehran, Iran

2 Postdoctoral researcher, Department of Qur'anic Studies and Hadith, Faculty of Theology, Alzahra University, Tehran, Iran

3 Assistant Professor of Department of Qur'anic Studies and Hadith, Faculty of Theology, Alzahra University, Tehran, Iran

4 MA in Qur'anic Studies and Hadith, Department of Qur'anic Studies and Hadith, Faculty of Theology, Alzahra University, Tehran, Iran

چکیده [English]

در میان دعاهای مأثور، مناجات شعبانیه، از مناجات‌های خاصّ امام علی است که دارای معارف بلند عرفانی است، از آنجا که وجود امام علی به ‌مثابه‌‌‌ قرآن ناطق با حقیقت قرآن عجین است، بی‌تردید مناجات ایشان نیز ارتباط عمیق با قرآن کریم به ‌عنوان قرآن صامت دارد. بخش قابل توجهی از این دعا درباره اوصاف الهی است که ارتباط وثیق و معنادار با قرآن کریم دارد. در پژوهش حاضر با رویکرد شیوه‌های اثرپذیری متون، به تبیین تبادل محتوایی اوصاف الهی بیان شده در این مناجاتِ عارفانه، با قرآن کریم پرداخته می‌شود. نتایج پژوهش بیانگر آن است که جلوه‌های تجلّی آیات در این مناجات به طور عمده در قالب تأثیرپذیری غیرمستقیم است و شیوه‌های مختلف تأثیرپذیری شامل واژگانی، گزاره‌ای، گزارشی و الهامی در بخش اوصاف الهی قابل مشاهده است که بیشترین تأثیرپذیری واژگانی و از نوع برآیندسازی است. علم، عفو، قدرت، رحمت، جود، رزق و حمد از مهمترین اوصاف الهی بیان شده در این مناجات است که براساس قرآن تجلّی یافته است.

کلیدواژه‌ها [English]

  • مناجات شعبانیه
  • صفات حقّ تعالی
  • امام علی
  • شیوه‌های تأثیرپذیری
قرآن کریم.
ابن‌طاووس، علی‌بن موسی. (1376). الإقبال بالأعمال الحسنة. تحقیق جواد قیومی اصفهانی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌فهد حلّی، احمدبن محمد. (1368). قم: دار الکتب الإسلامی.
ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم. (1414 ق.). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ابیاری، ابراهیم. (بی‌تا). الموسوعه القرآنیه. قاهره: مؤسسة سجل العرب.
تحریری، محمدباقر. (1386). نجوای عارفانه؛ شرحی بر مناجات شعبانیه. تهران: حر.
تفتازانی، مسعودبن عمر. (1376). المطول. قم: مکتب الداوری.
جرجانی، علی‌بن محمد. (1370). التعریفات. قاهره: دار الکتاب المصری.
جوادی آملی، عبدالله. (1388). مراحل اخلاق در قرآن. قم: نشر اسراء.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1386). توحید در قرآن. قم: اسراء.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1388). تسنیم. قم: اسراء.
حسینی همدانی، محمد. (1404 ق.). انوار درخشان در تفسیر قرآن. تهران: لطفی.
حلی، حسن‌بن یوسف. (1413 ق.). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. تحقیق آیت‌اللّه حسن‌زاده. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
خمینی، روح‌الله. (1364). صحیفة نور. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
خویی، میرزا حبیب‌الله. (1400 ق.). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة. تهران: مکتبة الإسلامیة.
خیّاط، علی. (1392). تجلّی قرآن در نیایش معصومان. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
راستگو، محمد. (1385). تجلّی قرآن و حدیث در ادب فارسی. تهران: انتشارات سمت.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد. (1412 ق.). مفردات الفاظ قرآن. بیروت: دار القلم.
سعیدی ‌مهر، محمد. (1383). آموزش کلام اسلامی (خداشناسی). چ 3. تهران: انتشارات طه.
سماهیجی، عبدالله‌بن صالح. (1369). صحیفة علویه. ترجمة هاشم رسولی محلاتی. تهران: اسلامی.
شریف مرتضی، علی. (1405 ق.). رسائل الشریف المرتضی. تحقیق سید مهدی رجایی. قم. دار القرآن الکریم.
شفیعی، حسین. (1376). «مناجات شعبانیه و سند آن». پیام حوزه. ش 15. ص 96.
صافی، محمودبن عبدالرحیم. (1418 ق.). الجدول فی اعراب القرآن. چ 4. دمشق: دار الرشید.
طالقانی، محمود. (1362). پرتوی از قرآن. تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبائی، محمدحسین. (1417 ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
طریحی، فخرالدّین. (1375). مجمع البحرین. تهران: مرتضوی.
طوسی، نصیرالدّین. (1407ق.). تجرید الإعتقاد. تحقیق محمدجواد حسینی جلالی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
طوسی، محمدبن حسن. (1362). تمهید الأصول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طیب، عبدالحسین. (1369). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. تهران: اسلام.
عبدخدایی، محمدهادی. (1384). جلوه‌گاه عرفان: شرح مناجات شعبانیه. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
فیض‌الإسلام، علی نقی. (1378). ترجمه و تفسیر قرآن عظیم. تهران: فقیه.
قرشی، باقر شریف. (1429 ق.). موسوعة الإمام امیرالمؤمنین علی‌بن ‌أبی‌طالب. قم: دهکدة جهانی آل محمد.
گلایری، علی. (1396). شیوۀ دعا در مناجات شعبانیه. تهران: کتاب سمنگان.
مجلسی، محمدباقر. (1403 ق.). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ــــــــــــــــــــــ . (1423 ق.). زاد المعاد ـ مفتاح الجنان. تحقیق علاءالدّین اعلمی. بیروت: موسسة الأعلمی للمطبوعات.
مدرس تبریزی، محمدعلی. (1369). ریحانة الأدب در شرح احوال و آثار. چ 3. تهران: کتابفروشی خیام.
مصطفوی، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مفید، محمدبن محمد. (1413 ق.). الف. الإراده. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
ــــــــــــــــــــــــــ . (1413 ق.). ب. أوائل المقالات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
سفرة توحید؛ سیری در مناجات شعبانیه. (1398). مشهد: مؤسسة جوانان آستان قدس رضوی.
موسوی خوانساری، محمدباقر. (1390). روضات الجنات فی أحوال العلماء والسادات. چ 1. قم: اسماعیلیان.
نجاشی، احمدبن علی. (1365). رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المشرفة.
Reference
The Holy Quran.
Abdkhodaei, Mohammad Hadi. (1384). Manifesto of Mysticism: Description of Prayers of Sh'abaniyeh. Mashhad: Islamic Research Foundation. [In Persian].
Abyari, Ibrahim. (ND). Al-Mowsou'at al-Qur'aneyat. Cairo: Sejal al-Arab Institute. [In Arabic].
Faiz ul-Islam, Ali Naghi. (1378). Tarjomeh va Tafsir Qur'an Azim. Tehran: Faghih. [In Persian].
Ghoreshi, Bagher Sharif. (1429 AH). Mowsou'at al-Imam Amir al-Mu'menin Ali ibn Abi Talib. Qom: Al-e Mohammad Global Village. [In Persian].
Golayeri, Ali. (2016). The Way of Praying in the Prayers of Sh'abaniyeh. Tehran: Samangan Book. [In Persian].
Helli, Hasan ibn Yusof. (1413 AH). Kashf ul-Morad fi Sharh-e Tajrid al-E'eteghad. Ayatollah Hassanzadeh's Research. Qom: Al-Nashar al-Islami Publishing Institute. [In Persian].
Hosseini Hamedani, Mohammad. (1404 AH). Anvar Derakhshan fi Tasir Qur'an. Tehran: Lotfi. [In Persian].
Ibn Tavous, Ali ibn Musa. (1376). Al-Eghbal bel-A'amal al-Hasanah. Research by Javad Ghayyomi Isfahani. Qom: Islamic Propaganda Office. [In Persian].
Ibn Fahad Helli, Ahmad ibn Mohammad. (1368). Qom: Dar al-Kotob al-Islami. [In Persian].
Ibn Manzour, Mohammad ibn Mokarram. (1414 AH). Lesan al-Arab. Beirut: Dar Sader. [In Arabic].
Javadi Amoli, Abdullah. (1388). Stages of Morality in the Qur'an. Qom: Esra Publications. [In Persian].
------------------------------. (1386). Monotheism in the Qur'an. Qom: Isra. [In Persian].
------------------------------. Jorjani, Ali ibn Mohammad. (1370). T'arifat. Cairo: Dar al-Ketab al-Mesri. [In Arabic].
 (1388). Tasnim. Qom: Isra. [In Persian].
Khomeini, Rouhollah. (1364). Sahifeh Noor. Tehran: Ministry of Islamic Guidance. [In Persian].
Khoei, Mirza Habibullah. (1400 AD). Menhaj al-Bara'ah fi Sharh-e Nahj ul-Balaghah. Tehran: Islamic School. [In Persian].
Khayyat, Ali. (2012). Tajalli Qur'an dar Neyayesh-e M'asouman. Mashhad: Astan Ghods Razavi Publications. [In Persian].
Majlesi, Mohammad Bagher. (1403 AH). Behar al-Anvar. Beirut: Dar Ehya al-Torath al-Arabi. [In Arabic].
-----------------------------------. (1423 AD). Zad al-M'aad - Meftah al-Jennan. Alauddin Al-Alami's Research. Beirut: Al-Alami Publishing Institute. [In Arabic].
Modarres Tabrizi, Mohammad Ali. (1369). Reyhanat ul-Adab in the description of Life and Works. 3th. Tehran: Khayyam Bookstore. [In Persian].
Mofid, Mohammad ibn Mohammad. (1413 AH). a. Al-Eradeh. Qom: The World Conference of Sheikh al-Mofid. [In Persian].
--------------------------------------------. (1413 AH). b. Avael ul-Maghalat. Qom: The World Conference of Sheikh Al-Mofid. [In Persian].
Mostafavi, Hassan. (1360). Al-Tahghigh fi Kalemat al-Qur'an al-Karim. Tehran: Book Translation and Publishing Company. [In Persian].
Mousavi Khansari, Mohammad Bagher. (1390). Rowzat al-Jannat fi Ahval al-'Olama va al-Sadat. 1th. Qom: Ismailian. [In Persian].
Najjashi, Ahmad ibn Ali. (1365). Rejal al-Najjashi. Qom: . Islamic publishing institute under the community of teachers in Qom Mashrafe. [In Persian].
Rastgoo, Mohammad. (1385). Tajalli-e Qur'an and Hadith dar Adabiat-e Farsi. Tehran: Samt Publications. [In Persian].
Ragheb Esfehani, Hossein ibn Mohammad. (1412 AH). Mofradat Alfaz Qur'an. Beirut: Dar al-Ghalam. [In Arabic].
Saeedi Mehr, Mohammad. (1383). Amozesh Kalam Eslami (Khodashenasi). 3th. Tehran: Taha Publications. [In Persian].
Safi, Mahmoud ibn Abdul Rahim. (1418 AH). Al-Jadval fi E'erab al-Qur'an. 4th. Damascus: Dar al-Rashid. [In Arabic].
Samahiji, Abdullah ibn Saleh. (1369). Sahifeh Alaviyyeh. Translated by Hashem Rasouli Mahallati. Tehran: Islamic. [In Persian].
Shafii, Hossein. (1376). "Shabaniyeh Prayer and its document". Payam-e Howzeh. No. 15. P. 96. [In Persian].
Sharif Morteza, Ali. (1405 AH). Rasael al-Sharif al-Mortaza. Seyyed Mehdi Rajaei's Research. Qom. Dar al-Qur'an al-Karim. [In Persian].
Sofreh Towhid; Seyri dar Monajat-e Sh'abaniyeh. (2018). Mashhad: Astan Ghods Razavi Youth Institute. [In Persian].
Tabataba'i, Mohammad Hossein. (1417 AH). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an. Qom: Qom Seminary Teachers' Community. [In Persian].
Tabresi, Fazl ibn Hasan. (1372). Majma ul-Bayan fi Tafsir al-Qur'an. Tehran: Nasser Khosrow. [In Persian].
Taftazani, Masoud ibn Omar. (1376). Al-Motavval. Qom: Al-Davari School. [In Persian].
Tahriri, Mohammad Bagher. (1386). Mystical Whisper; A Commentary on the Prayers of Sh'abaniyeh. Tehran: Hor. [In Persian].
Taleghani, Mahmoud. (1362). Partovi az Qur'an. Tehran: Publishing Company. [In Persian].
Tarihi, Fakhruddin. (1375). Majma ul-Bahrain. Tehran: Mortazavi. [In Persian].
Tayyeb, Abdul Hossein. (1369). Atyab ul-Bayan fi Tafsir al-Qur'an. Tehran: Islam. [In Persian].
Tousi, Mohammad ibn Hasan. (1362). Tamhid ul-Osoul. Tehran: Tehran University Press. [In Persian].
----------------------------------------. (ND). Al-Tebyan fi Tafsir al-Qur'an. Beirut: Dar Ehya al-Torath al-Arabi. [In Arabic].
Tousi, Nasiruddin. (1407 A.H.). Tajreid ul-E'eteghad. Research by Mohammad Javad Hosseini Jalali. Qom: Islamic Propaganda Office. [In Persian].