نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 دکتری الهیات، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران

2 دانشیار فلسفه تطبیقی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

تدبّر در شاخص‌های جنسیتی برگرفته از آیات‌الاحکام، گویای تشریع حکیمانۀ احکام بر اساس ویژگی‌های شخصیتی و فیزیولوژیکی زن و مرد است به گونه‌ای که این ساختار متفاوت در حقوق ایشان انعکاس ‌می‌یابد و پیوند نزدیکی بین احکام تشریعی و ساختار روانشناختی دو جنس برقرار می‌کند. پژوهش حاضر با تلفیق مباحث تفسیری و دستاوردهای روانشناختی، و با توجه به خصیصۀ «دیگرخواهی»، که در تتبعات روانشناختی منشأ اصلی ویژگی‌های شخصیتی زن شمرده می‌شود، به تحلیل تفاوت‌های جنسیتی آیات‌الاحکام در آیات مربوط به «عدّه»، «درجه» و «قوامیت»‌ می‌پردازد. در این بررسی درمی‌یابیم که تعبدی بودن حکم «عدّه» با ساختار لطیف زنان در ارتباط است؛ تعبیر «درجه» در لسان قرآن حاکی از قدرت تعقل و دور اندیشی‌ مردان است که انتظار می‌رود در راستای مدارا با برخی تبعات منفی دیگرخواهی که ممکن است در برخی شرایط بر وجود زن عارض گردد، برای حسن معاشرت با زنان از خود نشان دهند؛ و قوامیت و حمایت مرد به ثبات عاطفی زن کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Psychological Analysis of Gender Differences in Verses of Religious Laws with a focus on "Altruism"

نویسندگان [English]

  • Shahla Rahmani 1
  • Mitra Poursina 2

1 Ph.D of Theology, Islamic Azad University Science and Research Branch, Tehran, Iran;

2 Associate Professor of Comparative Philosophy, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran;

چکیده [English]

Reflection on gender indices derived from Verses of religious laws, represents that religious laws have been wisely legislated based on personal and physiological traits of men and women; such as their different structure reflects in their rights and establishes a close link between the legislative laws and the psychological structure of two sexes. The paper, with integrating issues of interpretation and psychological achievements and relying on the character of "altruism", which is the main source of the woman's personal traits in psychological investigations, analyzes gender differences in the verses of religious laws; the verses which related to "Idda" (three or four monthly periods), "Daraja" (grade) and "Ghavvamiyya" (protection). In this study, we conclude that the law of Idda, having the essence of obedience, have been associated to the gentle nature of women, and the phrase of "daraja" in the language of the Quran is indicative of the relative strength of the emotional aspect of women regarding men. Protecting and supporting of men also helps emotionally stable of women.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verses of religious laws
  • gender differences
  • altruism
  • psychology
ابن عربی، محی­الدین. (1379). فصوص الحکم. شرح تاج الدین حسین خوارزمی. مصحح: حسن حسن زاده آملی. قم: بوستان کتاب.
_____________. (بی­تا). الفتوحات المکیة (اربع مجلدات). جلد1- 3. چاپ اول. بیروت:‏ دارالصادر.
ازهرى، محمد بن احمد. (بی­تا). تهذیب اللغه. جلد11. چاپ اول. بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.
آلوسى، محمود. (1415ق). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم. جلد1. بیروت: دارالکتب العلمیه.
امین، سیده نصرت. (1361). مخزن العرفان در تفسیر القرآن. جلد2-4. تهران: نهضت زنان مسلمان.
بستان (نجفی)، حسین. (1388). اسلام و تفاوت­های جنسیتی در نهادهای اجتماعی. چاپ اول. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دفتر امور بانوان وزارت کشور. قم: مؤسسه چاپ زیتون.
بلخى مولوى، جلال الدین محمد. (1375). مثنوی معنوی. تهران: انتشارات پژوهش.
تابنده، احمد. (1360). مقدمه­ای بر دیدگاه تحولی موضوع زن در قرآن. تهران: قلم.
جوادی آملی، عبدالله. (1389). تفسیر تسنیم. جلد11-18. چاپ دوم. قم: نشر اسرا.
____________. (1387). زن در آینه جمال و جلال. چاپ هجدهم. قم: نشر اسرا.
____________. (1382). سرچشمه اندیشه (مجموعه مقالات و مقدمات قرآن و عترت). جلد2. چاپ اول. تنظیم عباس رحیمیان محقق. قم: إسراء.
جمشیدی، اسدالله و همکاران. (1382). زن در فرهنگ و اندیشه اسلامی (جستاری در هستی شناسی زن). چاپ اول. قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
حسینی خامنه­ای، سید علی. (1393). «خانواده» به سبک یک جلسه مطول مطوی در محضر مقام معظم رهبری. چاپ هفدهم. تهران: مؤسسه ایمان جهادی.
حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین. (1363). تفسیر اثنا عشرى. ‏جلد2. تهران: انتشارات میقات‏.
حسینى همدانى، محمد حسین. (بی­تا). انوار درخشان. جلد2-4 . تهران: کتاب­فروشى لطفى‏.
حقى بروسوى، اسماعیل‏. (1404ق). تفسیر روح البیان. جلد 1. بیروت: دارالفکر.
خراسانی، هما. (1388). تفاوت­های زن و مرد (از لحاظ توانایی­­های روحی، قدرت بدنی و کارآمدی)، تهران: انتشارات پلیکان.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (بی­تا). مفردات ألفاظ القرآن‏ (المفردات فی غریب القرآن). جلد3. چاپ اول. بیروت: دارالقلم.
زیبایی نژاد، محمد رضاو سبحانی، محمدتقی. (1389). درآمدی بر نظام شخصیتی زن در اسلام. قم: هاجر.
سادات، محمد علی. (1376). راهنمای همسران جوان. چاپ اول. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
___________. (1361). خصوصیات روح زن. چاپ سوم. تهران: انتشارات نهضت زنان مسلمان. سیوطی، جلال الدین. (1404ق). الدرالمنثور فی تفسیر المأثور. جلد1. قم: ناشر کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
صبور اردوبادی، احمد. (1385).  قداست ذاتی در زن (نقش زن در وراثت روحی غیر کروموزومی). چاپ اول. تهران: انتشارات رسالت قلم.
طالقانى، محمود. (1362). پرتوی از قرآن. جلد2. تهران: شرکت سهامى انتشار.
طباطبائی، محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیرالقرآن. جلد2-4. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. جلد3. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
عزلتی خلخالی، ادهم. (1381). رسائل فارسى ادهم خلخالى. مصحح: عبدالله نورانی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‏.
فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد. (1420ق). مفاتیح الغیب. جلد 9. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
فضل الله، محمد حسین. (1405ق). من وحی القرآن. جلد7. چاپ سوم. بیروت: دارالزهراء.
فیض کاشانى، محسن‏. (1415ق). تفسیر الصافى. جلد1. تهران: انتشارات الصدر.
قرطبی، محمد بن احمد. (1364). الجامع الاحکام القرآن. جلد3. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
کاتوزیان، ناصر. (1375). حقوق خانواده. جلد1. تهران: شرکت سهامی انتشار.
گرنت، تونی. (1385). زن بودن، به زنانگی خود تحقق ببخشید. ترجمه فروزان گنجی‌زاده. چاپ دوم. تهران: نشر ورجاوند.
گنابادی، سلطان محمد. (1408ق). بیان السعاده فی مقامات العباده. جلد1-2-3. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات. 
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوارالجامعة لدررأخبار الأئمة الأطهار. جلد43-74. چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الوفاء.
مصطفوی، حسن. (1380). تفسیر روشن. جلد 3-5. تهران: مرکز نشر کتاب.
مطهری، مرتضی. (1357). نظام حقوق زن در اسلام. چاپ هشتم. قم: انتشارات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. جلد2-3. تهران: دارالکتب الاسلامیه..
مهریزی، مهدی. (1386). شخصیت و حقوق زن در اسلام. چاپ دوم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
_________. (1387). نو اندیشی دینی و مسأله زن. چاپ اول. قم: صحیفه خرد.
_________. «تحلیل تفسیری و فقهی آیۀ «وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَة». آموزه­های فقه مدنی. (1388): 3- 18.
میبدى، رشیدالدین. (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار. جلد1. تهران: انتشارات امیرکبیر.
میرزایی(لطفی آذر)، فاطمه. (1390). جمال مستور (شناخت جایگاه زن). گردآوری و تدوین: مؤسسه فرهنگی سائحات. چاپ اول. قم: ارمغان طوبی(فکر آوران).
نجفی، محمدحسن. (بی­تا). جواهر الکلام. جلد31 و 32. تحقیق محمد قوچانی. چاپ هفتم. بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.