نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن و تفسیر، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، مشهد، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی‌ارشد تفسیر و علوم قرآن، دانشکده علوم قرآنی، مشهد، ایران

چکیده

شبهة «سلب ‌‌انگیزش» در «قول به صرفه» یک مفهوم برون ‌‌زبانی است. بدین معنا که انگیزة آوردن مثل آن را از مخاطبش سلب می‌کند. شواهد تاریخی موجود گواه ردی بر این شبهه است؛ اما ساختار زبانی آیات نیز انگیزش لازم برای جلب مخاطب را داراست؟ اگر مفهوم درون و برون‌متنی، هم‌راستا باشد، پاسخ مناسبی برای رد شبهة «قول به صرفه» بر اساس روش‌های زبان‌شناسی است. برای این منظور با روش توصیفی و تحلیلی در سیاق آیة 23 سورة بقره، اسلوب‌های بلاغی انگیزش‌زا جستجو ‌می‌گردد. در سیاق آیه کاربرد ادات آگاهی‌بخش ندا، سبک خروج از مقتضی‌ظاهر و توابعی چون نعت و بدل، استفاده از موصول «الذی» و... نشان می‌دهد، آیة تحدی در سیاقی انگیزشی واقع شده است. با تمام این ترغیب‌ها اگر تحدی صورت نگرفته است؛ به‌علت سلب انگیزش آن نیست؛ بلکه هنر متن آیات قرآن، قابلیتی دارد که کسی توانایی مبازره با آن را ندارد و به سمت توحید هدایت می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Concept of "Deprivation of Motivation" based on the Linguistic Structure in Verse 23 of Surah Baqara

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Norouzi 1
  • Marziyeh Bakhshiniya 2

1 Assistant Professor of Qur'anic sciences and interpretation , Holy Quran University of Sciences and Education, Mashhad, Iran.

2 Master's degree in Qur'anic Interpretation and Sciences, Faculty of Quranic Sciences, Mashhad, Iran.

چکیده [English]

The expression "negation of motivation” in "Qol-e be Sarfeh" is an extra-linguistic concept. God deprives his audience of motivation. Thus the challenge remains unanswered. Historical evidence is the evidence of the rejection of doubt. But from an in-text perspective, are there actions needed to motivate the context and meaning of the verse? If the concept of in-text and out-of-text is aligned, it is a good answer to reject the notion of "utterance" based on linguistic methods. The use of rhetorical strategies in the language of the Qur'an, such as awareness tools, exit from a clear requirement for words, and functions such as adjective and apposition, the use of the Mosul "àlÌazi" and ... in the context of the verse show that the verse of challenge is located in a motivational context. With all these incentives, if no challenge has been made, it is not due to its lack of motivation. It is the art of the text that works miracles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Directive act
  • Challenge
  • Qol-e be Sarfeh
  • verse 23 of Surah Al-Baqarah
  • Rhetorical strategies
قرآن کریم ترجمه ناصر مکارم شیرازی
ابن اثیر، ابی الفتح ضیاء‌الدین نصرالله. (1995 م). المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر، تحقیق: محمد محیی‌الدین‌عبدالحمید، جلد دوم، بیروت: المکتبة العصریة.
ابوزهره، محمد. (1379 ش). معجزه ‌بزرگ، مترجم: محمود ‌ذبیحی،---، مشهد‌، بنیاد پژوهشهای ‌اسلامى‌ آستان ‌قدس‌ رضوی.
اسماعیلی‌صدرآبادی، مهدی. برومند، محمد‌حسین. (1396 ش). «خطوط اصلی ارتباطی در سوره بقره»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، پاییز، دوره چهاردهم، شماره 35.
آقا‌گل‌زاده، فردوس. (1391 ش). «توصیف و تبیین ساخت‌های زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی (جستارهای زبانی)، تابستان، دوره سوم، شماره 2.
بلخی، ‏مقاتل بن سلیمان. (1423 ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبد‌الله محمود شحاته، جلد دوم، چاپ اول، بیروت، دار‌إحیاء‌التراث.
تفتازانی، سعد‌الدین مسعود بن‌عمر. (1434 ق)‌‌. مطول: شرح تلخیص مفتاح العلوم، تحقیق: عبد‌الحمید هنداوی، چاپ سوم، بیروت، دارالکتاب العلمیه.
جاحظ، أبو‌عثمان. (1384 ق). رسائل للجاحظ، تحقیق وشرح: عبد السلام محمد هارون، بی چا، القاهرة: مکتبة الخانجی.
جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن. (1422 ق). دلائل الإعجاز فی علم المعانی، محقق: عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
جرجانی‌الدار، أبو‌بکر عبد‌‌القاهر.، (1413 ق). دلائل‌ الإعجاز فی علم ‌المعانی، المحقق: محمود محمد‌شاکر أبو‌فهر،---، القاهره، دار‌المدنی بجدة.
حسینی‌معصوم، سید محمد و رادمرد، عبدالله. (1394 ش). «تأثیر بافت زمانی-مکانی بر تحلیل کنش گفتار؛ مقایسة فراوانی انواع کنش‌های گفتار در سوره‌های مکّی و مدنی قرآن کریم»، مرداد و شهریور، جستارهای زبانی، دوره ششم، شمارة 3.
رادمرد، عبدالله و رحمانی، هما. (1391 ش). «بازنگری معنایی در «التفات»، بلاغی و اقسام و کارکردهای آن»،‌ جستارهای ادبی، بهار، دوره چهارم، شماره 176.
ربیع نتاج، علی‌اکبر. رضا‌زاده، مصطفی. (1392 ش). ‌«تأملی در نظریه سید مرتضی در اعجاز قرآن»، همایش ملی اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی تهران، بهمن ماه، دوره 2،---.
زرقانى، محمد‌عبدالعظیم. ‏(1385 ش). ترجمه مناهل العرفان فى علوم القرآن‏، مترجم: محسن ‏آرمین، جلد دوم، ---، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى‏.
زمخشرى، محمود بن عمر. (1979 م). أساس البلاغة، چاپ اول، بیروت، دار صادر.
ساجدی، ابوالفضل. (1381 ش). «نظریة کنش گفتاری جان آستین و فهم زبان قرآن»، قبسات، زمستان، دوره هفتم، شمارة 25.
سکاکی‌، یوسف بن أبی بکر. (1407 ق). مفتاح العلوم، تحقیق: نعیم زرزور،---، بیروت، دار‌الکتب العلمیة.
سیدی، سید‌حسین. (1387 ش). «مؤلفه‌های تصویر هنری در قرآن»، فصلنامه اندیشه دینی، تابستان، دوره هشتم، شماره 27.
سیدی، سید‌حسین. (1387 ش). ‌رویکرد زبان‌شناختی به نحو عربی،‌ چاپ اول، مشهد مقدس، دانشگاه‌ فردوسی.
شبر، عبدالله. (1407 ق). ‌الجوهر‌الثمین فی تفسیر الکتاب‌المبین‏، محقق: محمد بحر‌العلوم، جلد اول، چاپ اول، کویت: شرکة مکتبة الالفین‏.
صافى، محمود بن عبد الرحیم. (1418 ق). الجدول فى اعراب القرآن، جلد اول، چاپ چهارم، بیروت، دار‌الرشید مؤسسة الإیمان‏.
صدیق‏حسن‏خان، محمد. (1420 ق). فتح البیان فى مقاصد القرآن، ‏حاشیه‌‌نویس: ابراهیم‏ شمس‏الدین، جلد اول،---، بیروت، دار الکتب‌العلمیة منشورات محمد‌علی بیضون.‏
طباطبایى، سید محمد‌حسین. (‏1417 ق). المیزان فى تفسیر القرآن‏، جلد اول، چاپ پنجم، قم‏، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه.
طباطبایى، محمدحسین‏. (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، جلد اول، چاپ دوم، بیروت، مؤسسة اعلمی للمطبوعات‏.
طبرسى، فضل بن حسن‏. (1412 ق). تفسیر جوامع‌ الجامع، مصحح: ابوالقاسم‏گرجى، جلد اول، چاپ اول، قم، مرکز مدیریت ‏حوزه علمیه.
طبری أبو جعفر، محمد بن جریر. (1407 ق). تاریخ الأمم والرسل والملوک (تاریخ الطبری)، جلد دوم، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة.
طبل، حسن. (1418 ق). اسلوب التفات فی البلاغة القرآنیه، چاپ اول، قاهره، دارالفکر العربی.
عباسی، مهدی. (1392 ش). بررسی کنش‌های گفتاری در ترجمة جزء سی قرآن کریم بر اساس نظریات آستین (1962) و سرل (1969)، پایان نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
عباسی‌نیا، سعید. ساجدی، ابوالفضل. (1395 ش). «قرآن و زبان‌انگیزشی»، معرفت کلامی، بهار و تابستان، دورة دوم، شمارة 1.
عرفان، حسن. (1389 ش). کرانه‌ها (شرح فارسی مختصر المعانی)، چاپ پنجم، قم، هجرت.
علم‌الهدی، علی بن حسین. (1382 ش). ‌الموضح عن جهة إعجاز القرآن، محقق: محمدرضا انصاری‌قمی، ---،‌ مشهد مقدس، آستانة الرضویة المقدسة. مجمع البحوث الإسلامیة.
علوی یمنی، یحیى بن حمزه. (1332 ق). الطراز ‌المتضمن لأسرار ‌البلاغة و علوم حقائق الاعجار، جلد دوم،---، مصر، مطبعة المقتطف.
قطب، سید. (1425 ق). فى ظلال القرآن‏، چاپ سی و پنجم، بیروت‏، دار الشروق‏.
قمى‌مشهدى، محمد‌بن‌محمدرضا. (1368 ش). ‌تفسیرکنز ‌الدقائق و بحر ‌الغرائب، تحقیق: حسین‌درگاهى، جلد اول، چاپ اول، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
کاویانی‌ارانی، محمد. (1392 ش). «رویکردی جامع به مباحث انگیزش از دیدگاه قرآن»، مجله مطالعات اسلام و روان شناسی، پاییز و زمستان، دورة دوم، شمارة 13.
کمالى دزفولى، على. (1370 ش). شناخت قرآن،‏چاپ اول، تهران‏، اسوه‏.
معارف، مجید. (1383 ش). مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی،---، تهران، مؤسسه نبأ.
معرفت، محمدهادی. (1410 ق). ‌علوم قرآنی (التمهید)، چاپ اول، قم، حوزة علمیه قم.
نقیب زاده، محمد. (1384 ش). «منابع ادبی و نقش آنها در تفسیر»، معرفت، دوره چهاردهم، شماره 96.