نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 استادیار معارف قرآن و حدیث، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد مدرسی معارف قرآن و حدیث دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

چکیده

مسأله اولین سوره نازله توسط قرآن پژوهان مورد تحقیق قرار گرفته است و نهایتاً با عنایت به ادلّه و قرائن مربوطه، یکی از سوره‌های مدثر، علق، حمد به عنوان نخستین سوره نازله برگزیده شده است. قائلان به تقدم نزولی سوره حمد به شواهد و ادله متعددی تمسک کرده‌اند؛ مانند برپایی نماز توسط پیامبر(ص) و یاران وی و حدیث "لا صَلاةَ الّا بِفاتِحَةِ الکِتابِ" . هدف از این پژوهش، تبیین رابطه تشریع نماز و حدیث " لا صَلاةَ الّا بِفاتِحَةِ الکِتابِ" با نخستین آیات و سُوَر نازله، در راستای اعتبار بخشی به ظنّ حاصل از تاریخگذاری نخستین آیات یا سُوَر نازله است. با بررسی رابطه این دو دلیل به روش توصیفی- تحلیلی در تعیین اولین سوره نازله و تأمّل در توجیه‌های ذکر شده ی مقابل آن دو، دانسته می‌شود که نیازی نیست نخستین بودن نزول سوره حمد را بر اساس آن دو دلیل اثبات کرد. با التفات به روش رایج در جمع بین روایات دال بر نخستین آیات و سُوَر نازله می‌توان گفت که پنج آیه ابتدایی سوره علق در ابتدای بعثت و سپس آیاتی از اول سوره مدّثر نازل شده است. سوره حمد اولین سوره نازله کامل محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of the relationship between the legislation of prayer and the hadith "La salata ila bifatiha e al-kitab" in the knowledge of the first Surah Nazalah.

نویسندگان [English]

  • Kamran Oveisi 1
  • saeed farhang 2

1 Assistant Professor of Qur’anic and Hadith Studies, University of Islamic Education, Qom, Iran

2 MA. student of Quran and Hadith Studies, University of Islamic Education, Qom, Iran

چکیده [English]

The issue of the first Surah of Nazlah has been researched by Quran scholars and finally, according to the relevant evidences, one of the Surahs of Mudassar, Alaq, Hamad has been chosen as the first Surah of Nazlah. Those who say the descending priority of Surah Hamad have insisted on numerous evidences; Such as the establishment of prayer by the Prophet (pbuh) and his companions and the hadith "La salata ila bifatiha e al-kitab". The purpose of this research is to explain the relationship between the legalization of prayer and the hadith "la salata illa bifatiha e al-kitab" with the first verses and surahs of the revelation, in order to give credibility to The suspicion is the result of the dating of the first verses or Surahs of the Nazlah. By examining the relationship between these two reasons in a descriptive-analytical way in determining the first Surah of the Nazlah and reflecting on the justifications mentioned against them, it is known that there is no need for the revelation to be the first. He proved Surah Al-Hamd based on those two reasons. Referring to the common method in the collection of narrations indicating the first verses and Surah Nazla, it can be said that the first five verses of Surah Al-Alak were revealed at the beginning of Baath and then verses from the first of Surah Mudassar. Surah Hamad is considered to be the first fully revealed Surah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • analysis
  • legalization of prayer
  • hadith "la salata illa bifatiha e al-kitab"
  • two surahs revealed
  • Surah Hamad
قرآن کریم.
ابن‌بابویه، محمدبن علی. (1378 ق.). عیون أخبار الرضاء. تهران: نشر جهان.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1413 ق.). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌طاووس، علی‌بن موسی. (1400 ق.). الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف. قم: خیام.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی. (1379 ق.). مناقب آل أبی‌طالب. قم: علامه.
ابن‌ابی‌جمهور، محمد‌بن زین‌الدّین. (1405 ق.). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. قم: دار سیدالشهداء.
احمدی، حبیب‌الله. (1381). پژوهشی در علوم قرآن. قم: فاطیما.
برقی، احمدبن محمد. (1371ق.). المحاسن. قم: دار الکتب الإسلامیة.
بخاری، محمدبن اسماعیل. (1422 ق.). صحیح البخاری. دمشق: دار طوق النجاة.
حرّ عاملی، محمدبن حسن. (1409 ق.). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البیت.
حسکانی، عبیدالله. (1411 ق.). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تهران: التابعة لوزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی.
حیّ، یهودا و دیگران. (1390). گنجینه‌ای از تلمود. ترجمة یهوشوع نتن‌آلی و امیرفریدون گرگانی. تهران: اساطیر.
خامه‌گر، محمد و نقی زاده، محمد. (1391). چالش نخستین سوره/ جمع‌بندی نوین از روایات نخستین سورة نازل‌شده بر پیامبر اکرم(ص)». پژوهش‌های قرآنی. س 18. ش 69. صص 134ـ155. http://noo.rs/uEORJ.
دروزه، محمد عزّه. (1421ق.). التفسیر الحدیث: ترتیب السور حسب النزول. بیروت: دار الغرب الإسلامی.
رامیار، محمود. (1346). تاریخ قرآن. تهران: نشر اندیشه.
راوندی، قطب‌الدین سعید. (1402ق.). فقه القرآن. قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
زبیدی، محمد‌بن محمد. (1414ق.). تاج‌العروس مِن جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر.
زمخشری، محمودبن عمر. (1407ق.). الکشاف. بیروت: دار الکتاب العربی.
زرکشی، محمد‌بن بهادر. (1410 ق.). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دار المعرفة.
سیوطی، عبدالرّحمن بن أبی‌بکر. (1404 ق.). الدّر المنثور فی تفسیر المأثور. قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1421 ق.). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت: دار الکتاب العربی.
طباطبائی، محمدحسین. (1390 ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1417 ق.). إعلام الوری بأعلام الهدی. ط. الحدیثه. قم: آل البیت.
طبری، محمد‌بن جریر. (1412 ق.). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.
طوسی، محمد‌بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1407 ق.). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1414 ق.). الأمالی. قم: دار الثقافة.
عزیزی‌کیا، غلامعلی. (1384). «تاریخ وجوب نمازهای یومیه در اسلام». تاریخ اسلام در آینة پژوهش. س 4. ش 7. صص 219ـ236؛ http://noo.rs/UghDv
علوی مهر، حسین. (1392). مسئلة وحی و پاسخ به شبهات. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
فخر رازی، محمدبن عمر. (1420 ق.). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فضائی، یوسف. (1361). سیر تحولی دین‌های یهود و مسیح. تهران: عطایی.
قرطبی، محمدبن احمد. (1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران: ناصرخسرو.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1429 ق.). الکافی. قم: دار الحدیث.
مجلسی، محمدتقی. (1414 ق.). لوامع صاحبقرآنی المشتهر بشرح الفقیه. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
مجلسی، محمدباقر. (1403 ق.). بحارالأنوار. بیروت: دار التراث العربی.
مظفر، محمدرضا. (بی‌تا). المنطق. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1371). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
معرفت، محمدهادی. (1388). التمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسسة فرهنگی انتشاراتی التمهید.
ــــــــــــــــــــ . (1381). علوم قرآنی. قم: مؤسسة فرهنگی انتشاراتی التمهید.
ـــــــــــــــــــ . (1382). تاریخ قرآن. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
موسوی، محسن و حجت علی‌نژاد. (1396). «پژوهشی پیرامون نخستین آیات نازل‌شده بر پیامبر». احسن الحدیث. س 4. ش 3. صص 52ـ65. http://noo.rs/f9pOw
نیشابوری، محمدبن حجاج. (بی‌تا). صحیح مسلم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نکونام، جعفر. (1380). درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن. تهران: هستی‌نما.
ـــــــــــــــ . (1379). «زمان‌شناسی سورة حمد». مطالعات تاریخی قرآن و حدیث. س 8. ش 24. صص 23ـ31؛ http://noo.rs/ozFIX
ــــــــــــــ . (1382). «تفسیر سورة علق در بستر تاریخی». مقالات و بررسی‌ها. س 32. ش 76. صص 63ـ82؛ http://noo.rs/RmyNE
هاکس، جیمز. (1383). قاموس کتاب مقدس. تهران: اساطیر.
Biblography
The Holy Quran.
Ahmadi, Habibullah. (1381). A Research in Quranic Sciences. Qom: Fatima. [In Persian].
Alavi Mehr, Hossein. (2012). The Issue of Revelation and Answers to Doubts. Qom: Al-Mostafa International Translation and Publishing Center. [In Persian].
Azizikia, Gholam Ali. (1384). "The History of Obligatory Daily Prayers in Islam". Islamic History in The Mirror of Research. Vol. 4. No. 7. Pp. 219-236; http://noo.rs/UghDv. [In Persian].
Barghi, Ahmad bin Mohammad. (1371 A.H.). Al-Mahasen. Qom: Dar al-Ketab al-Islamiyyah. [In Persian].
Bukhari, Mohammad ibn Ismail. (1422 AH). Sahih al-Bukhari. Damascus: Dar Togh al-Nejat. [In Arabic].
Darozeh, Mohammad Azzah. (1421 A.H.). Al-Tafsir al-Hadith: Tartib al-Sovar Hasabe al-Nozool. Beirut: Dar al-Gharb al-Islami. [In Arabic].
Fakhr Razi, Mohammad ibn Omar. (1420 AD). Al-Tafseer Al-Kabir (Mufatih al-Ghayb). Beirut: Dar Ehiya al-Torath al-Arabi. [In Arabic].
Fazaei, Yusuf. (1361). The Evolutionary Course of Jewish and Christian Religions. Tehran: Atai. [In Persian].
Hor Ameli, Mohammad ibn Hasan. (1409 AH). Vasael al-Shia. Qom: Al ul-Bayt Institute. [In Persian].
Hasakani, Obaidullah. (1411 AH). Shavahed al-Tanzil Le Ghavaed al-Tafzil. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. [In Persian].
Hawkes, James. (1383). Bible Dictionary. Tehran: Asatir. [In Persian]. Hay, Yehuda and others. (1390). A Treasure of the Telmoud. Translated by Yehoshu Netanali and Amir Fareydoon Gorgani. Tehran: Asatir. [In Persian].
Ibn Abi Jomhour, Mohammad ibn Zain al-Din. (1405 AH). Avali al-Leali al-Aziziah fi al-Ahadith al-Diniyya. Qom: Dar Seyyed al-Shohada. [In Persian].
Ibn Babouyeh, Muhammad ibn Ali. (1378 AD). Oyun Akhbar al-Reza. Tehran: Nashr Jahan. [In Persian].
-------------------------------------------. (1413 AH). Man La Yazaraho al-Faghih. Qom: Islamic Publications Office. [In Persian].
Ibn Shahrashub, Mohammad ibn Ali. (1379 AD). Manaqib Al-e abi Taleb. Qom: Allameh. [In Persian].
Ibn Tavoos, Ali ibn Musa. (1400 AD). Al-Taraef fi Marefat Mazaheb al-Tawaef. Qom: Khayyam. [In Persian].
Khamegar, Mohammad and Naghizadeh, Mohammad. (2011). “The Challenge of the First Surah / A New Summary of the Traditions of the First Surah Revealed to the Holy Prophet (PBUH)”. Quranic Studies. Vol. 18. No. 69. Pp. 134-155. http://noo.rs/uEORJ. [In Persian].
Kolayni, Mohammad ibn Yaghoub. (1429 AH). Al-Kafi. Qom: Dar al-Hadith. [In Persian].
Majlesi, Mohammad Taghi. (1414 AH). Lawame-e Sahebgharani, al-Moshtahar be Sharh al-Faghih. Qom: Ismailian Institutian. [In Persian].
Majlesi, Mohammad Bagher. (1403 AH). Behar al-Anwar. Beirut: Dar al-Torath al-Arabi. [In Arabic].
Makarem Shirazi, Nasser. (1371). Tafsir-e Nemooneh. Tehran: Dar al-Ketab al-Islamiyyah. [In Persian].
Marefat, Mohammad Hadi. (1388). Tamhid fi Oloum al-Qur'an. Qom: al-Tamhid Cultural Publishing House. [In Persian].
------------------------------- .(1381). Oloum al-Qur’ani. Qom: al-Tamahid Cultural Publishing House. [In Persian].
------------------------------- .(1382). History of the Qur'an. Tehran: Organization for Studying and Compiling Humanities Books of Universities (Samt). [In Persian].
Mousavi, Mohsen and Hojjat Alinejad. (2016). "Research on the first Verses Revealed to the Prophet". Ahsan Hadith. Vol. 4. No. 3. Pp. 52-65; http://noo.rs/f9pOw. [In Persian].
Mozaffar, Mohammadreza. (ND). Al-Mantegh. Qom: Islamic Publications Office. [In Persian].
Nekonam, Jafar. (1380). An Introduction to the Dating of the Qur'an. Tehran: Hastinama. [In Persian].
-------------------. (1379). "Chronology of Sureh Hamd". Historical studies of Quran and Hadith. Vol. 8. No. 24. Pp. 23-31; http://noo.rs/ozFIX. [In Persian].
------------------- .(1382). "Commentary on Sureh al-Alak in Historical Context". Articles and Reviews. Q. 32. No. 76. Pp. 82-63; http://noo.rs/RmyNE. [In Persian].
Neyshabouri, Mohammad ibn Hajjaj. (ND). Sahih Moslim. Beirut: Dar Ehiya al-Torath al-Arabi. [In Arabic].
Qortobi, Mohammad ibn Ahmad. (1364). Al-Jamae al-Ahkam al-Qur'an. Tehran: Nasser Khosro. [In Persian].
Ramyar, Mahmoud. (1346). History of the Qur'an. Tehran: Andisheh Publishing House. [In Persian].
Ravandi, Qotbuddin Saeed. (1402 A.H.). Feghh al-Qur'an. Qom: School of Ayatollah al-Marashi al-Najafi. [In Persian].
Siyouti, Abd al-Rahman ibn Abi Bakr. (1404 AH). Al-Dor al-Mansour fi Tafsir al-Masour. Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library. [In Persian].
--------------------------------------------------- . (1421 AH). Al-Etghan fi Oloum al-Qur'an. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi. [In Arabic].
Tabari, Mohammad ibn Jarir. (1412 AH). Jame al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an. Beirut: Dar al-Marafa. [In Arabic].
Tabataba’i, Mohammad Hossein. (1390 AD). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an. Beirut: Aalami Publishing Institute. [In Arabic].
Tabresi, Fazl ibn Hasan. (1372). Majma al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an. Tehran: Nasser Khosrow. [In Persian].
----------------------------- . (1417 AH).Alam al-Vora be Alam al-Hoda. Qom: Al ulBayt. [In Persian].
Tousi, Mohammad ibn Hasan. (ND). Al-Tebyan fi Tafsir al-Qur'an. Beirut: Dar Ehiya al-Torath al-Arabi. [In Arabic].
--------------------------------------. (1407 AH). Tahzib al-Ahkam. Tehran: Dar al-Ketab al-Islamiyyeh. [In Persian].
--------------------------------------. (1414 AH). Amali. Qom: Dar al-Theghafah. [In Persian].
Zamakhshari, Mahmoud ibn Omar. (1407 A.H.). Al-Kashaf. Beirut: Dar al-Ketab al-Arabi. [In Arabic].
Zarakshi, Mohammad ibn Bahador. (1410 AD). Al-Borhan fi Oloum  al-Qur'an. Beirut: Dar al-Marafat. [In Arabic].
Zubeidi, Mohammad bin Mohammad. (1414 A.H.). Taj al-Aroos men Javaher al-Ghamoos. Beirut: Dar al-Fakr. [In Arabic].