نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان. کاشان. ایران.

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان. کاشان. ایران.

چکیده

خواندن و نوشتن پیامبر(ص) ازجمله مباحث موردتوجه دانشمندان مسلمان بوده و ذیل آیاتی از قرآن به‌ویژه آیه 48 سوره عنکبوت، محور بحث قرار گرفته است. اینکه محدوده‌ی زمانی (قبل و بعد از بعثت) و مکانی (قبل و پس از هجرت) و دیدگاه‌ها در خصوص خواندن و نوشتن پیامبر(ص) کدام است؟ از پرسش‌های اصلی این پژوهش محسوب می‌گردد. لذا در این جستار با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد کتابخانه‌ای به بررسی، نقد و تحلیل دیدگاه 35 تن از مفسران و اندیشمندان اسلامی ذیل این آیه پرداخته‌ایم. نتایج نشان می‌دهد که دیدگاه‌های مطرح‌شده دراین‌باره در 11 عنوان متنوع و به دو دوره‌ قبل و بعد از بعثت قابل‌تقسیم است. دیدگاه‌های مربوط به قبل از بعثت عبارت‌اند از: 1-عدم عادت پیامبر بر خواندن و نوشتن. 2-‌تنها نخواندن کتاب‌های آسمانی. 3-تسلط بر خواندن و نوشتن. 4-خوب نخواندن و خوب ننوشتن. 5-نخواندن و ننوشتن نه عدم توانایی بر آن. 6-عدم توانایی بر خواندن و نوشتن. دیدگاه‌های مربوط به پس از بعثت نیز عبارت‌اند از: 1-خواندن و نوشتن پیامبر. 2-امکان خواندن و نوشتن. 3-جواز و بلااشکال بودن هر دو وَجه (خواندن و نوشتن، نخواندن و ننوشتن). 4-نوشتن. 5-نخواندن و ننوشتن. ارائه گزارشی نسبتاً جامع و تکمیل نقایص گزارش‌های دیگران در این خصوص، از دیگر نتایج پژوهش حاضر است. نویسندگان بر پایه دلایل قرآنی، تاریخی و عقلی، از میان دیدگاه‌های مطرح‌شده، به این گزاره متمایل شده‌اند که: پیامبر قبل از بعثت نمی‌خواند و نمی‌نوشت و این با توانایی ایشان بر خواندن و نوشتن منافات ندارد، اما پس از بعثت خواندن و نوشتن ایشان امری دور از ذهن نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Investigation of the Views of Muslim Commentators and Thinkers about Reading and Writing of the Prophet (PBUH), with a Focus on Verse 48 of Surah Ankabut

نویسندگان [English]

  • mehdi Azarifard 1
  • Mostafa abbasimoghaddam 2

1 Ph.D. student of Quran and hadith science, kashan university.kashan. iran

2 Assistant professor of Quran and hadith science, kashan university.kashan.iran

چکیده [English]

Reading and writing of the Prophet of Islam (PBUH) is one of the topics that has been discussed for a long time and has been considered by Muslim commentators and thinkers, and the following verses from the Qur'an, especially verse 48 of Surah Ankabut, are the focus of discussion. In this article, with a descriptive and analytical method and a library approach, we have examined the views of 35 Islamic commentators and thinkers under this verse. The results show that the views expressed in this regard are diverse and it can be divided into two periods before and after the resurrection. The views of the pre-besat period are: The Prophet (PBUH) is not accustomed to reading and writing, not reading heavenly books, mastery of reading and writing, not reading well and not writing well, not to read and not to write, not to be unable to, inability to read and write. Post-resurrection views are also: reading and writing of the Prophet (PBUH), ability to read and write, permission and ease of both aspects (reading and writing, not reading and not writing), write, not read and do not write. Finally, the authors of this study, based on Quranic, historical, and rational reasons, have tended to the statement that: The Prophet (PBUH) did not read or write before the resurrection and this does not contradict their ability to read and write, but after his resurrection, reading and writing is not unlikely and irrational.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reading and Writing of the Prophet
  • Muslim Commentators
  • The Investigation
  • A Study and Analysis
  • Surah Ankabut
قرآن‌کریم.
ابن‌اثیر، مبارک بن محمد. (1367 ش). النهایة فی غریب الحدیث والأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی‌اسماعیلیان.
ابن شهرآشوب، محمد بن علی. (1410 ق). متشابه القرآن و مختلفه، قم: انتشارات بیدار.
ابن‌عاشور، محمد بن طاهر. (بی‌تا). التحریر و التنویر، بی‌جا: بی‌نا.
ابن‌عباد، صاحب. (1414 ق). المحیط فی‌اللغة، بیروت: عالم‌الکتاب.
ابن‌فارس، احمد. (1404 ق). معجم مقاییس‌اللغة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414 ق). لسان‌العرب، بیروت: دار‌صادر.
ابوعبیدة، معمر بن مثنی. (1381 ق). مجاز القرآن، قاهره: مکتبة الخانجی.
آلوسی، محمود. (1415 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب‌العلمیة.
بانوی‌اصفهانی، سیده نصرت امین. (1361 ش). مخزن العرفان، تهران: نهضت زنان مسلمان.
بلخی، مقاتل‌بن سلیمان. (1423 ق). التفسیر، بیروت: دار احیاء‌التراث.
پاکتچی، احمد. (1395 ش). جریان‌های فهم قرآن کریم در ایران معاصر، تهران: انتشارات فلاح.
ثعلبی، احمد بن ابراهیم. (1422 ق). الکشف والبیان، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی.
جابری، محمد‌عابد. (2013 م). مدخل الی‌قرآن‌الکریم فی‌التعریف بالقرآن، بیروت: مرکز دراسات الوحدة‌العربیة.
جرجانی، حسین بن حسن. (1377 ش). جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، تهران: دانشگاه تهران.
حاکم‌نیشابوری، محمد بن عبدالله. (1411 ق). المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دار الکتب‌العلمیة.
حجتی، محمدباقر. (1387 ش). پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد. (1363 ش). تفسیر اثناعشری، تهران: انتشارات میقات.
حسینی‌همدانی، سید محمدحسین. (1404 ق). أنوار درخشان، تهران: کتابفروشی‌لطفی.
حقی‌بروسوی، اسماعیل. (بی‌تا). روح البیان، بیروت: دار‌الفکر.
خطیب، عبدالکریم. (بی‌تا). التفسیر القرآنی للقرآن، بی‌جا: بی‌نا.
دولت‌آبادی، معصومه. (1389 ش). «مفهوم امی بودن پیامبر(ص) و ادعای مستشرقان»، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، ش 9، ص 76-45.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار‌القلم.
رضایی آدریانی، ابراهیم؛ طائبی‌اصفهانی، فاطمه. (1399 ش). «بررسی تطبیقی‌امی بودن پیامبر(ص) از منظر شهید مطهری و محمدالجابری»، مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث، شماره 15، صص 68-47.
زمخشری، محمود. (1407 ق). الکشاف، بیروت: دار الکتاب‌العربی.
سید‌مرتضی، علی بن حسین. (بی‌تا). نفائس‌التأویل، بی‌جا: شرکة الأعلمی للمطبوعات.
سیوطی، جلال‌الدین. (1404 ق). الدرالمنثور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی.
شبر، سید‌عبدالله. (1412 ق). تفسیر القرآن‌الکریم، بیروت: دار‌البلاغة للطباعة والنشر.
شوکانی، محمد بن علی. (1414 ق). فتح‌القدیر، بیروت: دار ابن‌کثیر.
صادقی‌تهرانی، محمد. (1419 ق). البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مؤلف.
صفی‌علی، حسن بن محمدباقر. (1378 ش). تفسیرصفی، تهران: انتشارات‌منوچهری.
طباطبائی، محمدحسین. (1417 ق). المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1372 ش). مجمع‌البیان، تهران: ناصر‌خسرو.
طبری، محمد بن جریر. (1412 ق). جامع البیان فی تأویل آی‌القرآن، بیروت: دار‌المعرفة.
طریحی، فخرالدین بن محمد. (1375 ش). مجمع‌البحرین، تهران: نشر مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر‌القرآن، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی.
فخررازی، ابوعبدالله محمد‌بن عمر. (1420 ق). مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی.
فقهی‌زاده، عبدالهادی؛ دل‌افکار، علیرضا؛ قادری‌رهقی، محمدتقی. (1396 ش). «تحلیل انتقادی دیدگاه محمد عابد‌الجابری درباره مراد از امّی بودن پیامبر اکرم(ص)»، پژوهش‌دینی، ش 34، صص 21-5.
فقهی‌زاده، عبدالهادی؛ کاوند، علیرضا. (1391 ش). «امی درس ناخوانده یا غیر اهل کتاب؟»، پژوهش‌دینی، ش 24، صص 89-61.
فیض‌کاشانی، محمد‌بن مرتضی. (1415 ق). الصافی، تهران، انتشارات‌الصدر.
فیومی، احمد‌بن محمد. (بی‌تا). المصباح‌المنیر، قم: دار‌الرضی.
قرشی، سید علی‌اکبر. (1377 ش). تفسیر احسن‌الحدیث، تهران: بنیاد‌بعثت.
کاشفی‌سبزواری، حسین بن علی. (1369 ش). مواهب‌علیه، تهران: انتشارات‌اقبال.
کلینی، محمد‌بن یعقوب. (1407 ق). الکافی، محقق: علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب‌الاسلامیة.
مراغی، احمد‌بن مصطفی. (بی‌تا). تفسیر‌المراغی، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی.
مطهری، مرتضی. (بی‌تا). پیامبر امّی، تهران: انتشارات‌صدرا.
معرفت، محمدهادی. (1381 ش). علوم‌قرآنی، قم: تمهید.
مفید، محمد‌بن محمد. (1424 ق). تفسیر القرآن‌المجید، تحقیق: سید محمدعلی ایازی، قم: انتشارات‌دفتر تبلیغات‌اسلامی.
میبدی، رشید‌الدین. (1371 ش). کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: امیرکبیر.
نخجوانی، نعمت الله. (1999 م). الفواتح الألهیه والمفاتح‌الغیبیة، مصر: دار رکابی للنشر.
همامی، عباس؛ شایسته‌فرد، رحمت. (1391 ش). «نگاهی دوباره به مسأله امّی‌بودن پیامبر‌اکرم(ص)»، پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، ش 10، ص 76-59.
References
The Holy Quran.
Abu Obaidah, Muammar bin Muthni. (2002). Majaz al-Qur'an, Cairo: Al-Khanji School. [In Arabic]
Alousi, Mahmoud. (1994). Ruh al-Ma'ani fi Tafsir al-Qur'an al-Azeem, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya. [In Arabic]
Banouy Esfahani, Sayedeh Nosrat Amin. (1982). Makhzan Al-Irfan, Tehran: Muslim Women's Movement. [In Arabic]
Balkhi, Muqatil ibn Suleiman. (2002). Al-Tafsir, Beirut: Dar Ahya al-Tarath. [In Arabic]
Dolatabadi, Masoumeh. (2009). The concept of the Prophet's (PBUH) being Umi and the claims of Orientalists, Orientalists' Qur'an Studies, Vol. 9, pp. 45-76. [In Arabic]
Fakhrrazi, Abu Abdallah Muhammad ibn Omar. (1999). Mufatih al-Ghaib, Beirut: Dar Ihya al-Tarath al-Arabi. [In Arabic]
Faqhizadeh, Abdul Hadi; Delafkar, Alireza; Qaderi Rahqi, Mohammad Taqi. (2016). Critical analysis of Mohammad Abid al-Jabari's view on the meaning of the Prophet's (PBUH) being an Ummi, Fahrushdini, Vol. 34, pp. 5-21. [In Arabic]
Faqhizadeh, Abdul Hadi; Kavand, Alireza. (2013). "Is an uneducated mother or a non-literate woman?", Religious Research, Vol. 24, pp. 61-89. [In Arabic]
Feiz Kashani, Mohammad Bin Morteza. (1994). Al-Safi, Tehran, Al-Sadr Publishing House. [In Arabic]
Fayoumi, Ahmad bin Muhammad. (N.D.). Al-Masbah al-Munir, Qom: Dar al-Rezi. [In Arabic]
Hakim Neishaburi, Muhammad bin Abdullah. (1990). Al-Mustadrak Ali al-Sahiheen, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya. [In Arabic]
Hojjati, Mohammad Baqer. (2008). A study on the history of the Holy Quran, Tehran: Islamic Culture Publishing House. [In Persian]
Hosseini Shah Abdul Azimi, Hossein bin Ahmad. (1363). Tafsir Ethna Ashari, Tehran: Miqat Publications. [In Persian]
Hosseini-Hamedani, Seyyed Mohammad Hossein. (1983). Anwar Derakhshan, Tehran: Lotfi Bookstore. [In Arabic]
Haghi Brosavi, Ismail. (N.D.). Ruh al-Bayan, Beirut: Dar al-Fekr. [In Arabic]
Homami, Abbas; Shayestehfard, Rahmat. (2013). "A second look at the issue of the Prophet's (PBUH) motherhood", Research Journal of Qur'an and Hadith, Vol. 10, pp. 59-76. [In Persian]
Ibn Athir, Mubarak bin Muhammad. (1988). Al-Nahiya fi Gharib al-Hadith and Al-Athar, Qom: Ismailian Press Institute. [In Arabic]
Ibn Shahrashob, Muhammad bin Ali. (1989). Al-Qur'an's Similar and Different, Qom: Bidar Publications. [In Arabic]
Ibn Ashur, Muhammad bin Tahir. (N.D.). Tahrir wa Al-Tanweer, N.P. [In Arabic]
Ibn Ebad, Sahib. (1993). Al-Muhait fi al-Lagha, Beirut: Alam al-Kitab. [In Arabic]
Ibn Fars, Ahmad. (1983). Mujam al-Maqays al-Laghha, Qom: Islamic Propaganda Office. [In Arabic]
Ibn Manzoor, Muhammad bin Makram. (1993). Lasan al-Arab, Beirut: Dar Sader. [In Arabic]
Jaberi, Mohammad Abed. (2013). Introduction to the Noble Qur'an in the Definition of the Qur'an, Beirut: Derasat Al-Wahda al-Arabiya Center. [In Arabic]
Jurjani, Hossein bin Hassan. (1998). Jala Al-Azhan and Jala Al-Ahzan, Tehran: University of Tehran. [In Arabic]
Khatib, Abdul Karim. (N.D.). Al-Tafsir al-Qur'an for the Qur'an, N.P. [In Arabic]
Kashefi-Sabzewari, Hossein bin Ali. (1990). Mavaheb Alaih, Tehran: Iqbal Publications. [In Arabic]
Koleini, Muhammad bin Yaqub. (1986). Al-Kafi, Researcher: Ali Akbar Ghafari, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiyyah. [In Arabic]
Maraghi, Ahmed bin Mustafa. (N.D.). Tafsir al-Maraghi, Beirut: Dar Ihya al-Trath al-Arabi. [In Arabic]
Motahari, Morteza. (N.D.). Ummi Prophet, Tehran: Sadra Publishing House. [In Persian]
Marefat, Mohammad Hadi. (2002). Qur'anic Sciences, Qom: Tamhid. [In Persian]
Mofid, Muhammad bin Muhammad. (2003). Tafsir al-Qur'an al-Majid, research: Seyyed Muhammad Ali Ayazi, Qom: Publications of the Islamic Propaganda Office. [In Arabic]
Meybodi, Rashiduddin. (1992). Kashf al-Asrar and Kit al-Abrar, Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
Nakhjawani, Nematullah. (1999). Al-Fawath Al-Alhiyyah and Al-Mufatih Al-Ghaibiyyah, Egypt: Dar Rekabi Publishing House. [In Arabic]
Pakatchi, Ahmad. (2015). Currents of Understanding the Holy Quran in Contemporary Iran, Tehran: Fallah Publications. [In Persian]
Qurashi, Seyyed Ali Akbar. (1998). Tafsir Ahsan al-Hadith, Tehran: Be’sat Foundation. [In Arabic]
Ragheb Esfahani, Hossein bin Muhammad. (1991). Al-Qur'an Vocabulary Words, Beirut: Dar al-Qalam. [In Arabic]
Rezaei Adriani, Ibrahim; Taebi-Esfahani, Fatemeh. (2019). Comparative study of the Prophet's Uminess from the perspective of Martyr Motahari and Muhammad Al-Jabri, Comparative Studies of the Qur'an and Hadith, No. 15, pp. 47-68. [In Arabic]
Seyyed Morteza, Ali bin Hossein. (N.D.). Nafaes al-Tawil, N.P.: Al-Alami Publishing Company. [In Arabic]
Siyuti, Jalal al-Din. (1983). Al-Dur al-Manthor, Qom: Ayatollah Marashi-Najafi Library.
Shabar, Seyyed Abdullah. (1991). Tafsir al-Qur'an al-Karim, Beirut: Dar al-Balaghah for Printing and Publishing. [In Arabic]
Shukani, Muhammad bin Ali. (1993). Fath al-Qadir, Beirut: Dar Ibn Kathir. [In Arabic]
Sadeghi Tehrani, Muhammad. (1998). Al-Balaagh fi Tafsir al-Qur'an with the Qur'an, Qom: Mo’alef. [In Arabic]
Safi Ali, Hassan bin Mohammad Baqer. (1378). Tafsir Safi, Tehran: Manochehri Publications. [In Arabic]
Tabatabai, Mohammad Hossein. (1996). Al-Mizan, Qom: Islamic Publishing House. [In Arabic]
Tabarsi, Fazl bin Hasan. (1993). Majmall Bayan, Tehran: Nasser Khosro. [In Arabic]
Tabari, Muhammad bin Jarir. (1991). Jame al-Bayan fi Taweel Ay al-Qur'an, Beirut: Dar al-Marafa. [In Arabic]
Tarihi, Fakhreddin bin Mohammad. (1996). Majma Al-Bahrin, Tehran: Mortazavi Publishing. [In Arabic]
Tousi, Muhammad bin Hasan. (N.D.). Al-Tabyan fi Tafsir al-Qur'an, Beirut: Dar Ihya al-Trath al-Arabi. [In Arabic]
Tha’labi, Ahmad bin Ibrahim. (2001). Al-Kashf al-Walbayan, Beirut: Dar Ihya al-Trath al-Arabi. [In Arabic]
Zamakhshari, Mahmoud. (1986). Al-Kashaf, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi. [In Arabic]