نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشگاه علامه طباطبایی(ره)

3 دانشکده علوم قرآنی تهران

چکیده

علما در مطالعة نظم قرآن به عنوان یک بحث اعجازین آن اتفاق نظر ندارند. متقدمان نظم را در معنای لغوی، نحوی و بلاغی دانسته‌اند و به صرف و نحو محدود کرده‌اند، اما متأخران آن را با اضافه کردن اسلوبیه و تناسب گسترش داده‌اند و به اتحاد کلّ سوره و در انتها، کلّ قرآن پرداخته‌اند. در این راستا، مخالفان و موافقان در حین بحث از اعجاز قرآن به بحث نظم پرداخته‌اند. اما قرآن به عنوان یک متن پیام‌محور که در آن زبان‌شناسی به نحو اعلایی به بررسی نظم در بین تک‌تک واژه‌ها و آیه‌ها می‌پردازد و در ادامة سوره و کلّ قرآن، دو شیوة «بینافردی» و «کارکرد متنی» مد نظر است که به ترتیب در اولی، زبان در خدمت برقراری و حفظ روابط اجتماعی قرار دارد و در دومی، کاربرد زبان برای تولید متون گفتاری یا مکتوب است. هدف پژوهش حاضر این است که با ذکر دیدگاه‌های مختلف دربارة نظم، به شیوة درون‌متنی و توصیفی‌ـ تحلیلی، سیر تطور مفهوم نظم را در طول تاریخ نشان دهد و مفهوم حقیقی و ملموسی از واژة نظم قرآن را اتخاذ کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Study of Views Regarding the Order of the Holy Quran

چکیده [English]

Scholars do not agree regarding the order of the Quran as miraculous. Early scholars have considered order in its literal and rhetorical sense and have limited it to grammar. However, later scholars have expanded the notion by adding methodology and symmetry, and have taken into account unity of the entirety of a Surah and finally the Quran itself. To this end, the proponents of opponents have debated the miraculous nature of the order of the Quran. However, the Quran is of importance as a message-focused text regarding which linguistics strives to examine order in levels of words, ayahs, Surahs and the entirety of the Quran, which is done with an interpersonal method serving to establish and maintain social relations and with a textual function method in which the function of language is to produce oral or written texts. The purpose of the present study is to depict the evolution of the concept of order throughout history and to suggest a true and tangible concept of order in the Quran by listing different viewpoints and through an intra-textual and analytical-descriptive method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Order
  • Theory of the order of the Quran
  • Textual study of the Quran
  • Quran linguistics
قرآن کریم.
آلوسی، شهاب‌الدین السید محمود البغدادی. (بی‌تا). روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
آنتونی، آرلاتو. (1384). درآمدی بر زبان‌شناسی تاریخی. ترجمة یحیی مدرسی. چ2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن‌درید، محمدبن حسن. (1988م.). جمهرة‌اللغة. چ1. بیروت: دار العلم للملایین.
ابن‌الندیم، محمد بن إسحاق.(1417ق./ 1997م.). الفهرست. چ2. تحقیق إبراهیم رمضان. بیروت ـ لبنان: دار المعرفة.
ابن‌سیده، علی‌بن اسماعیل. (1421ق.). المحکم والمحیط الأعظم. چ1. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌عباد، صاحب اسماعیل‌. (1414ق.). المحیط فی اللغة. چ1. بیروت: عالم الکتب.
ابن‌فارس، احمدبن فارس. (1404ق.). معجم‌ مقاییس اللغة. چ1. قم: مکتب‌الاعلام الاسلامی.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم. (1414ق.).لسان العرب. چ3. بیروت: دار صادر.
أبوبکر الصنعانی، عبدالرزاق‌بن همام. (1403ق.). مصنف عبد الرزاق. تحقیق حبیب الرحمن الأعظمی. چ2. بیروت: المکتب الإسلامی.
ابوزید، نصر حامد. (1999م.). اشکالیات القراءةو آلیات التأویل. چ1. بیروت: المرکز الثقافی العربیه.
اچسون، جین. (1376). زبان‌شناسی همگانی. ترجمة حسین وثوقی. چ1. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ازهری، محمدبن احمد. (1421ق.). تهذیباللغة. چ1. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ایزوتسو، توشیهیکو. (1374). خدا و انسان در قرآن. ترجمة احمد آرام. چ2. تهران: نشر فرهنگ.
البرزی، پرویز. (1386). مبانی زبان‌شناسی متن. چ1. تهران: امیرکبیر.
بستانی، فواد افرام. (1375). فرهنگ ابجدی. چ2. تهران: اسلامی.
بقاعی، برهان‌الدین. (1389ق.). نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور. هند ـ حیدرآباد: مجلس دائرةالمعارف العثمانیة.
بلاشر، رژی. (1359). در آستانة قرآن. ترجمة محمود رامیار. چ1. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بنت‌الشاطی، عائشة عبدالرحمن. (1404ق.). الإعجاز البیانی للقرآن. چ2. القاهرة: دارالمعارف.
بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم. (1377).  قرآن ناطق. چ1. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جاحظ، عمروبن بحر. (1968م.). البیان والتبیین. تحقیق فوزی عطوی. چ1. بیروت: دار صعب.
جلالیان، حبیب‌الله. (1378). تاریخ تفسیر قرآن کریم. چ4. تهران: اسوه.
جوهری، اسماعیل‌بن حماد. (1376ق.). الصحاح. چ1. بیروت: دار العلم للملایین.
جرجانی، عبدالقاهر‌بن عبدالرحمن. (1995م.). دلائل الإعجاز. تحقیق محمد التنجی. چ1. بیروت: دار الکتاب العربی.
حاتم صالح، ضمان. (1979م.).نظریةنظم تاریخ و تطور. چ1. دبی: دار الثقافه و التراث.
حاجی خلیفة، مصطفی‌بن عبدالله. (1941م.). کشف‌الظنون عن أسامی الکتب والفنون. چ2. بغداد: مکتبة المثنی.
حمدی ابوعلی، محمد برکات. (۱۴۰۵ق./۱۹۸۴م.). معالمالمنهجالبلاغی عند عبدالقاهر الجرجانی. عمان: بینا.
حمیری، نشوان‌بن سعید. (1420ق.). شمس‌العلوم. چ1. دمشق: دار الفکر.
حیدری، محمد. (1381). معجم ‌الأفعال المتداولة. چ1. قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة.
خطّابی، محمد‌بن ابراهیم. (بی‌تا). اعجاز القرآن. چ3. مصر: دار المعارف.
دامنپاک مقدم، ناهید. (1380). بررسی نظریة عرفی بودن زبان قرآن. چ1. تهران: نشر تاریخ و فرهنگ.
دراز، محمد عبدالله. (1391ق.). مدخل الی القرآن الکریم. لبنان: المکتب الإسلامی ـ دار القرآن الکریم.
زمخشری، جارالله محمود. (1979م.). أساس‌البلاغة. چ1. بیروت: دار صادر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ . (1386). مقدمةالأدب. چ1. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
زرکشی، محمد‌بن عبدالله. (1376ق.). البرهان فی علوم القرآن. تحقق محمد أبو‌الفضل إبراهیم. چ1. قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
زوبعی، طالب محمداسماعیل. (1997م.). البلاغةالعربیة: علم المعانی بین بلاغةالقدامی و اسلوبیة المحدثین. چ1. بنغازی:‌ جامعة قان یونس.
زقروق، محمود حمدی. (1423ق.). الموسوعةالقرآنیةالمتخصصة. القاهرة: وزارة الأوقاف مصر.
سجودی، فرزان. (1387). نشانه‌شناسی کاربردی. چ1. تهران: علم.
سیوطی، عبد الرحمن جلال‌الدین. (1421ق.).الإتقان فی علوم القرآن. چ2. بیروت: دار الکتاب العربی.
سعیدی روشن، محمد‌باقر. (1383).تحلیل زبان قرآن. چ1. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی/ مؤسسة پژوهشی حوزه و دانشگاه.
سعیدی، حبیب‌الله. (بی‌تا). مقدمه‌ای بر زبان‌شناسی متن. پایانامة کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد: دانشکدة ادبیات و علوم انسانی.
سیبویه، عمرو بن عثمان. (بی‌تا). الکتاب. تحقیق عبدالسلام محمد هارون. بیروت: دار النشر.
صبحی صالح. (1374). پژوهش‌هایی دربارة قرآن و وحی. ترجمة محمد مجتهد شبستری. چ4. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
صباغ، محمدبن لطفی. (1410ق.). المحات فی علوم القرآن واتجاهات التفسیر. چ1. بیروت ـ لبنان: المکتب الإسلامی.
صدر، محمد باقر. (1359ق.). انسان مسئول و تاریخ ساز از دیدگاه قرآن. ترجمة محمد مهدی فولادوند. تهران: بنیاد قرآن.
طریحی، فخرالدّین بن محمد. (1375). مجمع‌البحرین. چ3. تهران: مرتضوی.
طباطبائی، سید محمدحسین. (1417ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. چ5. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیه.
عبدالقادر، حسین. (1998م.). أثر النحاةفی البحث البلاغی. قاهره: دار غریب.
عبدالمطلب، محمد. (1995م.). قضایا الحداثة عند عبدالقاهر الجرجانی. بیروت: دار التراث.
عبدالرئوف، حسین و مستنصر میر. (1391). مطالعة قرآن به منزلة اثری ادبی. ترجمة ابولفضل حرّی. چ1. تهران: نیلوفر.
عسکری، ابوهلال. (1419ق.). الصناعتین. تحقق علی محمد البجاوی ومحمد أبوالفضل إبراهیم. بیروت: المکتبة العصریة.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد. (1409ق.). کتاب العین. چ2. قم: نشر هجرت.
فقهی‌زاده، عبدالهادی. (1374). پژوهشی در نظم قرآن. تهران: جهاد دانشگاهی.
فقیه، اسماعیل. (1381). زبان، سوسور و ویتگنشتاین. چ1. تهران: مرکز.
فیروزآبادی، محمدبن یعقوب. (1415ق.). القاموس‌المحیط. چ1. بیروت: دار الکتب العلمیة.
فیومی، احمدبن محمد. (1414ق.). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. چ2. قم: مؤسسة دار الهجرة.
قرطبی، أبوعبد الله محمد. (1423ق.). الجامع لأحکام القرآن. تحقیق هشام سمیر البخاری. ریاض: دار عالم الکتب.
قائمی‌نیا، علیرضا. (1389). بیولوژی نص نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
قفطی، علی‌بن یوسف. (1424ق.). إنباه الرواةعلی أنباه النحاة. چ1. بیروت: المکتبة العنصریة.
محمد أبوموسی، محمد. (2010م.). مدخل إلی کتابی عبد القاهر الجرجانی. چ1. القاهرة: مکتبة وهبة.
مرتضی زبیدی، محمدبن محمد. (1414ق.). تاج‌العروس. چ1. بیروت: دار الفکر.
معرفت، محمدهادی. (1373). تناسب آیات. چ1. قم: بنیاد معارف اسلامی.
موسی، حسین یوسف. (1410ق.). الإفصاح. چ4. قم: مکتب الأعلام الاسلامی.
مهنا، عبد الله علی. (1413ق.). لسان اللسان. چ1. بیروت: دار الکتب العلمیة.
مؤدب، سید رضا. (1378).نزول قرآن و رؤیای هفت حرف. چ1. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ناتل خانلری، پرویز. (1366). زبان‌شناسی و زبان‌فارسی. چ1. تهران: انتشارات توس.
ن‍ج‍ف‍ی، اب‍وال‍ح‍س‍ن. (1387). م‍ب‍ان‍ی زب‍ان‌ش‍ن‍اس‍ی و ک‍ارب‍رد آن در زب‍ان ف‍ارس‍ی. چ10. ت‍هران: ن‍ی‍ل‍وف‍ر.
نکونام، جعفر. (1390). درآمدی بر معناشناسی قرآن.‌ قم: دانشکدة اصول دین.
The Quran Translated. (1937-1939). With rearrangement of the surahs. Edinurgh: Bell Richard.