نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در بررسی بازتاب مضامین مربوط به «دجال» در شعر فارسی، تقابل دجال با حضرت مهدی(عج) و حضرت عیسی(ع)، نکته‌ای شایستة توجه است. گروهی از شاعران، مهدی(عج)، برخی، عیسی(ع) و برخی نیز هر دوی آن‌ها را در تقابل با دجال می‌نشانند. زمانی که این تقابل مطرح می‌شود، در واقع، تنها بیان یک واقعه نیست، بلکه زمینه‌ای است تا شاعر رویارویی چیزهایی دیگر، مانند رویارویی جان و تن، زمستان و بهار، عقل و عشق، جسم و روح، پادشاه و مخالفان، اهل حق و اهل باطل، خوبان و بدان و... را به تصویر بکشد. این مقاله، ابتدا تقابل دجال با حضرت مهدی و حضرت مسیح در روایات اسلامی را بررسی می‌کند و آنگاه به بیان این تقابل در شعر فارسی، همراه با شواهد شعری می‌پردازد. سرانجام، به تحلیل این نکته می‌پردازد که به چه دلیل، یک شاعر عیسی و شاعری دیگر، مهدی و شاعری نیز هر دوی آن‌ها را کشندۀ دجال می‌داند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Confrontation between Imam Mahdi (AS) and Jesus (AS) with the Dajjal in Persian Poetry Based on the Verses and Islamic Tradditions

نویسندگان [English]

  • Esmaeil Tajbakhsh 1
  • Elham Nazary 2

1 Professor of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran;

2 M.A of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran

چکیده [English]

In the study of the reflection of the contents of the "Dajjal" in Persian poetry, the confrontation between Dajjal and Imam Mahdi (AS) and Jesus (AS) is worthy of attention. A group of poets know that Mehdi (AS) against the Antichrist, others, Jesus (AS), and some, both of them. When this confrontation arises, in fact, it is not just an expression of an event, but it is also a ground that the poet confronts other things, such as the confrontation of body and soul, winter and spring, wisdom and love, the king and the opponents, the people of truth and those who are false, good and bad and so on. This paper first examines the confrontation of Dajjal with Imam Mahdi and Jesus in Islamic Tradditions and then he expresses this confrontation in Persian poetry, along with poetry evidence. Finally, this article analyzes the issue of why a poet knows Jesus and another poet, Mehdi and another poet both of them as the murderer of Dajjal.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Tradditions
  • Persian poetry
  • Dajjal
  • Hazrat Mahdi (AS)
  • Jesus (AS)
ابن‌بابویه قمی (صدوق)، کمال‌الدّین. (1405 ق.). تمام النعمة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ابن‌حنبل، احمدبن محمد. (بی‌تا). مسند. ج 1. بیروت: دار صادر.
ابن‌عربی، محیی‌الدّین. (1386). فتوحات مکیه. ج 4. ترجمۀ محمد خواجوی. تهران: مولی.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم. (1400ق.). لسان‌العرب. بی‌جا: دارالمعارف.
احمدی، احمد. (1380). «دجال در شعر خاقانی». فصلنامة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تهران. د 2. ش 2. صص 163ـ182.
ادیب‌الممالک فراهانی، محمدصادق. (2535). دیوان اشعار. تصحیح وحید دستگردی. تهران: کتابفروشی فروغی.
انوری، اوحدالدین. (1372). دیوان اشعار. ج 1. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی. چ 4. تهران: علمی‌ـ فرهنگی.
اوحدی مراغه‌ای، رکن‌الدین. (1376). دیوان اشعار. تصحیح امیر محمد اشرفی. با مقدمة ناصر هیّری. چ 2. تهران: پیشرو.
بیلقانی، مجیرالدین. (1358). دیوان اشعار. تصحیح محمد آبادی. تبریز: چاپخانة شفق.
تونه‌ای، مجتبی. (1384). موعودنامه. تهران: میراث ماندگار.
چشم به راه مهدی. (1375). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
حائری یزدی، علی. (بی‌تا). إلزام الناصب فی إثبات الحجةالغائب. ج 1. بی‌جا: بی‌نا.
حاجب‌ شیرازی، حیدرعلی. (1372). دیوان اشعار. به اهتمام مهدی آصفی. تهران: جمهوری.
حافظ، شمس‌الدّین محمد. (2535). دیوان اشعار. به اهتمام سید محمدرضا جلالی نائینی و نذیر احمد. تهران: امیرکبیر.
حزین لاهیجی، محمد. (1374). دیوان اشعار. تصحیح ذبیح‌الله صاحبکار. تهران: نشر سایه.
خاقانی، بدیل‌الدّین. (1375). دیوان اشعار. ویراستة جلال‌الدین کزازی. تهران: مرکز.
خزائلی، محمد. (1350). اعلام قرآن. چ 2. تهران: امیرکبیر.
رضی، هاشم. (1380). حکمت خسروانی.‌ بی‌جا: بهجت.
رضوانی، علی‌اصغر. (1388). موعودشناسی و پاسخ به شبهات. قم: مسجد مقدس جمکران.
رونی، ابوالفرج‌بن مسعود. (1347). دیوان اشعار. به اهتمام محمود مهدوی دامغانی. تهران: کتابفروشی باستان.
سعدی شیرازی، مصلح‌الدّین. (1385). کلیات اشعار. به تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: هرمس.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود. (1341). دیوان اشعار. به سعی و اهتمام محمدتقی مدرس رضوی. تهران: کتابخانة ابن‌سینا.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). حدیقةالحقیقه. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: کیهان.
سوزنی سمرقندی، شمس‌الدّین. (1338). دیوان اشعار. تصحیح ناصرالدین شاه‌حسینی. تهران: امیرکبیر.
سیف فرغانی، محمد. (1341). دیوان اشعار. ج 1. به اهتمام و تصحیح ذبیح‌الله صفا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شریف قرشی، باقر. (بی‌تا). زندگانی خاتم‌الأوصیاء امام المهدی(عج). ترجمة ابوالفضل اسلامی. قم: فقاهت.
صائب تبریزی، محمدعلی. (1383). دیوان اشعار. تهران: علم.
صفای اصفهانی، محمدحسین. (1337). دیوان اشعار. به اهتمام و تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: شرکت محمد اقبال و شرکاء.
عبدالکریم، عبدالرحیم. (بی‌تا). منتهی‌الإرب. تهران: امیرکبیر.
عراقی، فخرالدین. (بی‌تا). کلیات اشعار. به کوشش سعید نفیسی. چ 4. تهران: کتابخانة سنایی.
عطار نیشابوری، فریدالدّین. (1351). الهی‌نامه. تصحیح فؤاد روحانی. چ 2. تهران: کتابفروشی زوّار.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). دیوان اشعار. تصحیح سعید نفیسی. چ 3. تهران: کتابفروشی زوّار.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ . (1375). مختارنامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. چ 2. تهران: سخن.
عمادزاده، حسین.(1362). زندگانی حضرت صاحب‌الزمان. تهران: قائم.
الفیومی، احمدبن محمد. (1405ق.). المصباح المنیر. تهران: دارالهجر.
قاآنی شیرازی، حبیب‌الله. (1336). دیوان اشعار. تصحیح و مقدمۀ محمدجعفر محجوب. بی‌جا: بی‌تا.
کاشانی، محتشم. (بی‌تا). دیوان اشعار. به کوشش مهرعلی گرکانی. تهران: کتابفروشی محمودی.
گلی، احمد و رقیه رجبی. (1389). «بازتاب تصویر دجال در شعر فارسی». دوفصلنامۀ تخصصی علامه. س 10. ش 26. صص 127ـ148.
مامقانی، محمدتقی. (1347). دیوان اشعار. با مقدمۀ میرزا عبدالرّسول احقاقی. تبریز: چاپخانۀ شفق.
المتقی الهندی، حسام‌الدین.(1409 ق.). کنز العمّال فی سنن الأقوال و الأفعال. ج 16. بیروت: مؤسسة الرسالة.
مجلسی، محمدباقر. (1362). بحارالأنوار. ترجمة علی دوانی. تهران: جاویدان.
مراد، مصطفی. (1419ق.). صحیح علامات الساعة الکبری. القاهره: مکتبة القدسی.
معزی نیشابوری، امیر ابوعبدالله محمد. (1362). دیوان اشعار. با مقدمه و تصحیح ناصر هیّری. چ 1. تهران: مرزبان.
معلوف، لوئیس. (بی‌تا). المنجد فی اللغة. بیروت: دراالمشرق.
مکارم شیرازی، ناصر. (بی‌تا). المثل فی تفسیر کتاب الله المنزل. بی‌جا: بی‌نا.
موسوی گرمارودی، محمدعلی. (1363). چمن لاله. چ 1. تهران: زوّار.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1386). مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد ا. نیکلسون. تهران: هرمس.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1379). کلیات شمس تبریزی. به اهتمام جواد اقبال. با مقدمة جواد سلماس‌زاده. چ 3. تهران: اقبال.
میبدی، رشیدالدّین. (1371).کشف‌الأسرار و عدة الأبرار. ج 2. تهران: امیرکبیر.
نسیمی، عمادالدّین. (1372). زندگی و اشعار عمادالدین نسیمی. به کوشش یدالله جلالی پندری. چ 1. تهران: نشر نی.
نظیری نیشابوری، محمدحسین. (1340). دیوان اشعار. به کوشش مظاهر مصفا. تهران: امیرکبیر.
نورعلیشاه اصفهانی، محمدعلی. (1349). دیوان اشعار. به سعی جواد نوربخش. تهران: انتشارات خانقاه نعمت‌الله ولی.
نیشابوری، مسلم‌‌بن ‌الحجاج. (بی‌تا). صحیح مسلم. ج 8. بیروت: دارالفکر.
وحشی بافقی، کمال‌الدین. (1347). دیوان اشعار. ویراستۀ حسین نخعی. چ 3. تهران: امیرکبیر.
هاکس، جیمز. (1377). قاموس کتاب مقدس. تهران: اساطیر.