نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه گیلان،رشت، ایران

2 ارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم قرآنی خوی، خوی، ایران

چکیده

نخستین مفسر قرآن، طبق صریح قرآن، پیامبر است. پس از پیامبر با حضور بزرگان صحابه، به عنوان نخستین مراجع تفسیری آن روزگار، در شهرهای بزرگ آن عصر، همچون مکه، مدینه، کوفه و بصره، جغرافیای تفسیر و مباحث آن توسعه یافت و عالمان رشدیافته در این مراکز، گام‌‌هایی استوار در توسعه تفسیر برداشتند. با این حال توسعه جغرافیای تفسیر همیشه به سود این دانش نبوده و در مواردی، بنا به دلایل متعدد، آسیب‌‌هایی بر پیکره تفسیر وارد ساخته است. این مقاله مکتب تفسیری بصره را از این منظر مورد مطالعه قرار می‌‌دهد و می‌‌کوشد تا از رهگذر ارائه تصویری دقیق از حوزه تفسیری بصره، مهم‌‌ترین آسیب‌‌ها و انحراف‌‌های تفسیر بصره را بررسی کند. یافته‌‌ها حاکی از آن است که تفسیر بصره از جریان‌‌های تفسیرگریزی، جریان اعتزال، جریان اهل‌‌ حدیث و جریان اهل رای به شدت متأثر بوده و به همین خاطر آسیب‌‌هایی چند از این رهگذر متوجه تفسیر بصره شده‌‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Damages and Deviations of the Interpretation of Basra in the First Two Centuries AH

نویسندگان [English]

  • Norouz Amini 1
  • mahbubeh rezaniya 2

1 Assistant Professor of Qur'an and Hadith Sciences, University of Guilan, Rasht, Iran.

2 MA of Qur'an and Hadith Sciences, Khoy University of Qur'anic Sciences, Khoy, Iran

چکیده [English]

The first interpreter of the Qur'an, according to the Qur'an explicitly, is the Prophet. After the Prophet, with the presence of the elders of the Companions, as the first interpretive references of that time, developed in the major cities of that era, such as Mecca, Medina, Kufa, and Basra, the geography of its interpretation and its subjects, and the learned scholars in each of these centers stepped up. They were firmly committed to the development of commentary. However, the development of the geography of interpretation has not always benefited from this knowledge, and in some cases, for several reasons, has caused some damage to the interpretation. This essay examines Basra's interpretive school in this regard and seeks out the most significant damage and deviations of Basra's interpretation by presenting a detailed picture of Basra's interpretative field. The findings indicate that Basra's interpretation of the interpretive, the Muʿtazila, the flow of Ahl al-Hadith, and Ahl al-Ra'y has been heavily influenced by the currents of the Qur'an, and therefore several of these injuries have affected the interpretation of Basra.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Interpreting Schools
  • Basra's Commentary
  • Currentology
  • Damages
  • Deviations
قرآن کریم.
آریا، غلامعلی. (1375). کلیاتی در مبانی عرفان و تصوف. اول، بی­جا: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی پایا.
آذرنوش، آذرتاش. (1383). «بصره­ـ­ادبیات». دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 12، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
آذرنوش، آذرتاش و دیگران. (1384). اسلام؛ پژوهشی تاریخی و فرهنگی. (مجموعه مقالات). تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
ابن­ابی­حاتم، عبدالرحمن. (1371). الجرح و التعدیل. بیروت: دار احیاء التراث­العربی.
ابن­حزم اندلسی، محمد. (بی­تا).  المحلی. تحقیق احمد محمد شاکر. بیروت: دار­الفکر.
ابن­حنبل، احمد. (1422).  العلل. تحقیق وصی­الله محمد عباس، ج2، دوم، بی­جا: دار­الخانی.
ابن­سعد، محمد. (1374).  الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات    فرهنگ و اندیشه.
ابن­کثیر، اسماعیل. (1408). البدایه و النهایه. تحقیق علی شیری. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ابوزهره، محمد. (1384). تاریخ مذاهب اسلامی. ترجمه علیرضا ایمانی، اول. بی­جا: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
ابوزید، نصر حامد. (1387). رویکرد عقلانی در تفسیر قرآن. ترجمه احسان موسوی، اول، تهران: انتشارات نیلوفر.
امین، احمد. (1969).  فجر الاسلام. بیروت: دارالکتاب العربی.
بابایی، یلدا. (1392). «سیری در تصوف از آغاز تا قرن پنجم». فصلنامه تخصصی عرفان اسلامی، ش 37.
پاکتچی، احمد. (1379)­. «اصحاب حدیث». دائره المعارف بزرگ اسلامی. ج 9. تهران: مرکز دائره العمارف بزرگ اسلامی.
________. (1379). «اصحاب رأی». دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. ج 9. تهران: مرکز دائره العمارف بزرگ اسلامی.
________. (1383). «بصره­ـ­علوم قرآنی». دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. ج 12، تهران: مرکز دائره العمارف بزرگ اسلامی.
________.(1383). «بصره­ـ­فقه». دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. ج 12. تهران: مرکز دائره‌العمارف بزرگ اسلامی.
جهانگیری، محسن. (1384). «جبر و اختیار». دانشنامۀ جهان اسلام، ج 9. تهران: بنیاد دائره‌المعارف اسلامی.
حاکم نیشابوری، محمد. (1418). المستدرک علی الصحیحین. بیروت: دارالمعرفه.
حجت، هادی. (1383). «اصحاب حدیث، حدیث­گرایی و حدیث­زدگی». فصلنامه علوم و حدیث. ش34.
_______. (1385): «تشبیه، تفویض و تأویل در مکتب اصحاب حدیث». فصلنامۀ اندیشه دینی. ش20.
حلبی، علی­اصغر. (1365). تاریخ تمدن اسلام. بی­جا: نشر بنیاد.
خطیب بغدادی، احمدبن­علی. (بی­تا). الکفایه فی علم الروایه. مدینه: منشورات المکتبه المعلمیه.
خویی، ابوالقاسم. (1413).  البیان فی تفسیر القرآن. قم. موسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
دارمی، عبدالله بن بهرام. (1349). سنن الدارمی. دمشق: مطبعه الاعتدال.
دینوری، ابن­قتیبه. (بی­تا): عیون الاخبار. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ذهبی، محمدحسین. (1977).  التفسیر و المفسرون. بیروت: دار احیاء التراث­العربی.
ذهبی، محمد بن احمد. (1417). سیر اعلام النبلاء. تحقیق عمربن غرامسه­العمروی، اول، بیروت: دارالفکر.
رامهرمزی، ابومحمد. (1404).  المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی. تحقیق محمد عجاج خطیب، چ سوم. بیروت: دار الفکر.
رستمی، علی­رضا. (1388).  تأثیر جریان­های سیاسی بر تفسیر و مفسران. قم: بوستان کتاب.
زرکلی، خیرالدین. (1980).  الاعلام. چ پنجم. بیروت: دارالعلم للملایین.
زرین­کوب، عبدالحسین. (1376).  ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر.
زیدان، جرجی. (1379).  تاریخ تمدن اسلام. ترجمه علی جواهرکلام. تهران: امیرکبیر.
سجستانی، سلیمان­بن اشعث. (1410). سنن ابی­داوود. بیروت: دارالفکر.
سمعانی، عبدالکریم. (1408). الانساب. تحقیق عبدالله عمر بارودی، بیروت: بی­نا.
سیوطی، جلال­الدین. (1392).  تدریب الراوی فی شرح النواوی. بیروت: المکتبه العلمیه.
___________. (1421).  الاتقان فی علوم القرآن. بیروت: دار الکتاب­العربی.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. (بی­تا).  الملل و النحل. تحقیق احمد فهیمی محمد. بیروت: دار الکتب­العلمیه.
صدوق، محمدبن­­علی. (بی­تا). عیون اخبار الرضا. ترجمه حیدرضا مستفید و علی­اکبر غفاری. تهران: نشر صدوق.
___________. (1398).  التوحید.  قم: جامعه مدرسین.
صنعانی، عبدالرزاق. ( 1403).  المصنف. تحقیق حبیب الرحمن اعظمی. بیروت: بی­نا.
طباطبائی، محمدحسین. (بی­تا).  المیزان فی تفسیر القرآن. قم: جامعه مدرسین.
طبری، محمدبن جریر. (1375). تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده. چ پنجم. تهران: اساطیر.
طبرسی، احمدبن علی. (بی­تا).  الاحتجاج. ترجمه علی­اکبر غفاری، تهران: مرتضوی.
طبرسی، فضل­بن حسن. (1390).  اعلام الوری باعلام الهدی. چ سوم. تهران: اسلامیه.
طیب­حسینی، سید محمود. (1392). جریان تفسیر ادبی سنتی. مجموعه مقالات آسیب­شناسی جریان­های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
عسقلانی، احمد بن علی بن­ حجر. (1329).  لسان المیزان. بیروت: اعلمی.
__________________.  (1404). تقریب التهذیب. بیروت:دارالفکر.
عمادی، مهدی. (1384): حسن بصری چهره جنجالی تصوف. تهران، انتشارات سنایی.
عمید زنجانی، عباسعلی. (1367). پژوهشی در پیدایش و تحولات تصوف و عرفان. تهران: امیرکبیر.
قاسم­پور، محسن. (بی­تا). پژوهشی در جریان­شناسی تفسیر عرفانی. بی­جا، بی­نا.
قشیری، ابوالقاسم. (1374). رساله قشیریه. ترجمه: ابوعلی عثمانی، تهران، علمی و فرهنگی.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1363). الکافی. تصحیح: علی­اکبر غفاری. تهران، دار الکتب الاسلامیه.
کمالی دزفولی، علی. (بی­تا). تاریخ تفسیر. تهران، صدر.
گودرزی، پروین. (1386). «مرجئه». فصلنامه تاریخ اسلام. ش31. 166ـ131.
محدث خراسانی، علی. (1372). خورشید تابان در علم قرآن. مشهد: آستان قدس.
مشکور، محمد جواد. (1372). فرهنگ فرق اسلامی. چ دوم مشهد: آستان قدس رضوی.
معارف، مجید. (1383): مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی. چ اول. تهران: نبا.
_______. ( 1387).  تاریخ عمومی حدیث، تهران: کویر.
معرفت، محمدهادی و ابومحمد وکیلی. (1374). آموزش علوم قرآن. قم: سازمان تبلیغات اسلامی.
معرفت، محمدهادی. (1413).  التمهید فی علوم القرآن. قم. مؤسسه نشر اسلامی.
مفید، محمد بن محمد. (1413).  اوائل المقالات. قم: هزاره شیخ مفید.
موسیو، محمدیوسف و دیگران. (1946). العقیده و الشریعه فی الاسلام. قاهره: دار­الکاتب المصری.
مهدوی­راد، محمد علی. (1382). آفاق تفسیر. تهران: هستی­نما.
مجلسی، محمدباقر. (1403). بحار الانوار. بیروت: دار التراث­العربی.
نقی­پور، ولی­الله. (1381). پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن. چ چهارم. تهران: اسوه.
نیشابوری، مسلم بن حجاج. (بی­تا). صحیح مسلم. بیروت: دار الفکر.
واعظ بلخی، صفی­الدین. (1350).  فضائل بلخ. تصحیح: عبدالحی حبیبی. تهران: بی­نا.