نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
هیات علمی دانشگاه صنعتی شاهرود
چکیده
از آنجا که قرآن کلام خداوند است و شرافت و عظمت بسیار بالایی دارد، عالمان دین اعتقاد داشتند که استعمال اصطلاحاتی مانند «نسخ» و «قافیه» که میان مردم رایج بود، برای قرآن جایز نیست. ازاین‌رو، اصطلاح «فاصله» با اقتباس از خودِ قرآن مورد استفاده واقع شد. رواج این اصطلاح در ابتدا با فراز و فرودهایی همراه بود، اما به‌تدریج بر پاهای خود استوار ایستاد و به عنوان علمی از علوم قرآن مورد توجه قرار گرفت. این مقاله با روش توصیفی‌ـ تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال اساسی است که چگونگی پیدایش و سیر این اصطلاح و تعریف آن در طول تاریخ چگونه بوده‌است؟ بر اساس اسناد و مدارک موجود، باید گفت اولین بار واژة «فاصله» به وسیلة سیبویه برای فرجام آیات به کار رفت و بعد از او، زجاج آن را در کنار رأس آیه مطرح کرد. رمّانی نیز اولین کسی است که به صورت رسمی و جدی آن را تعریف نمود و بدان پر و بال داده‌است. در دوران معاصر نیز تحولاتی در تعریف گذشتگان صورت گرفته‌است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Course of the Historical Development of the Qur'anic Interval
چکیده [English]
Since the Qur'an is the word of God and has great honor and greatness, religious scholars believed that the use of terms such as "Naskh" and "Rhyme" which were common among people, is not permissible for the Qur'an. Therefore, the term "distance" was used by adapting it from the Qur'an itself. The spread of this term was accompanied by ups and downs at the beginning, but gradually it stood on its own feet and was noticed as a scientific science of the Qur'an. This article, with a descriptive-analytical method, seeks to answer the basic question of how this term came about and how it was defined throughout history. According to the available documents, it shoald be said that the word "interval" was used for the first time by Saibawaieh for the ending of the verses, and after him, Zajjaj brought it up next to the beginning of the verse. Rommani is also the first person who officially and seriously defined it and expanded it. In the contemporary era, there have been changes in the definition of the past.
کلیدواژه‌ها [English]
- Verse Intervals
- Definition of Interval
- Evolution of Interval
- Verbal Interval
- Implied Interval
آخوندی، علی‌اصغر. (1395). «بررسی تطبیقی تعاریف فاصلة قرآنی». مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت). ش 44. صص 81ـ96.
ـــــــــــــــــــــــ . (1394). فواصل و چگونگی ارتباط معنایی آن‌ها با آیات. تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌خالویه، حسین‌بن احمد. (1360). اعراب ثلاثین سورة مِن القرآن الکریم. قاهره: مطبعة دار الکتب المصریة.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد. (بی‌تا). مقدمة تاریخ. بی‌جا: بی‌نا.
ابن‌درید، محمدبن حسن. (1987 م.). جمهرة اللغة. بیروت: دار العلم للملایین.
ابن‌عاشور، محمدبن طاهر. (1984 م.). التحریر و التنویر، تحریر المعنی السدید و تنویر العقل الجدید مِن تفسیر الکتاب المجید. تونس: الدّار التونسیة للنشر.
ابن‌فارس، احمدبن فارس. (1399 ق.). معجم المقاییس اللغة. بیروت: دار الفکر.
ابن‌منظور، محمدبن مکرّم. (1414 ق.). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ابوحسان، جمال محمود. (1431 ق.). الدلالات المعنویة لفواصل الآیات القرآنیة. عمان: دار فتح.
ابوعبیده، معمّر بن مثنی. (1381 ق.). مجاز القرآن. قاهره: مکتبة الخانجی.
ازهری، محمدبن احمد. (2001 م.). تهذیب اللغة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
باقلانی، محمدبن طیب. (1997م.). اعجاز القرآن.قاهره: دار المعارف.
بدوی، احمدبن احمد. (2005 م.). مِن بلاغة القرآن. قاهره: نهضة مصر.
بنت‌الشاطی، عایشه عبدالرّحمن. (بی‌تا). الف. الإعجاز البیانی للقرآن و مسائل ابن الارزق دراسة قرآنیة و بیانیة. چ 2. قاهره: دار المعارف.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). ب. التفسیر البیانی للقرآن الکریم. چ 7. قاهره: دار المعارف.
جاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر. (1416 ق.). الحیوان. بیروت: دار الجیل.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1423 ق.). البیان والتبیین. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
جرجانی، عبدالقاهر. (1417 ق.). شرح رسالة الرمّانی فی إعجاز القرآن. قاهره: دار العلوم ـ دار الفکر العربی.
حسناوی، محمد. (1406 ق.). الفاصلة فی القرآن. بیروت: المکتب الإسلامی.
حشاش، موسی مسلم. (1428 ق.). الإعجاز البیانی فی الفاصلة القرآنیة (دراسة تطبیقیة علی سورة النساء). غزة: الجامعة الإسلامیة.
خرقانی، حسن. (1380). هماهنگی و تناسب در ساختار قرآن کریم. تهران: نشر قلمرو.
ـــــــــــــــــ . (1392). زیباشناسی قرآن از نگاه بدیع. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
خضر، سیّد. (1430 ق.). الفواصل القرآنیّة دراسة البلاغیة. بی‌جا: مکتبة الآداب.
خطیب، عبدالکریم. (1395). إعجاز القرآن فی دراسة کاشفة لخصائص البلاغیة و معاییرها (الإعجاز فی مفهوم جدید). چ 2. بیروت: دار المعرفة.
دانی، عثمان‌بن سعید. (1414 ق.). البیان فی عد آیّ القرآن. کویت: مرکز المخطوطات والتّراث.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد. (بی‌تا). معجم مفردات الفاظ القرآن. بی‌جا: دار الکاتب العربی.
رافعی، مصطفی صادق. (بی‌تا). تاریخ آداب العرب. چ 8. بیروت: دار الکتاب العربی.
رمّانی، علی‌بن عیسی. (1387 ق.). النکت فی اعجاز القرآن؛ فی ثلاث رسائل فی إعجاز القرآن. چ 2. قاهره: دار المعارف.
زجّاج، ابراهیم‌بن سری. (1408 ق.). معانی القرآن و إعرابه. بیروت: عالم الکتاب.
زرکشی، محمدبن عبدالرّحمن. (1415 ق.). البرهان فی علوم القرآن. ج 2. بیروت: دار المعرفة.
سیبویه، عمروبن عثمان. (بی‌تا). الکتاب. بی‌جا: بی‌نا.
سید قطب، ابراهیم حسین. (بی‌تا). التصویر الفنی فی القرآن. چ 16. قاهره: دار الشروق.
سیوطی، جلال‌الدّین. (بی‌تا). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت: دار الجیل.
صغیر، محمد‌حسین. (بی‌تا). الصوت اللغوی فی القرآن. بیروت: دار المورّخ العربی.
طبری، محمدبن جریر. (1420 ق.). جامع البیان فی تأویل القرآن. بی‌جا: مؤسسة الرسالة.
عباس، فضل حسن. (1991 م.). إعجاز القرآن الکریم. عمان: بی‌نا.
عسکری، حسن‌بن عبدالله. (1419 ق.). الصناعتین: الکتابة والشعر. بیروت: المکتبة العنصریة.
فراء، یحیی‌بن زیاد. (بی‌تا). معانی القرآن. قاهره: دار المصریة للتألیف والترجمة.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد. (بی‌تا). کتاب العین. قم: انتشارات هجرت.
فیروزآبادی، محمدبن یعقوب. (1426 ق.). القاموس المحیط. ج 8. بیروت: مؤسسة الرسالة.
لاشین، عبدالفتاح. (1402 ق.). مِن اسرار التعبیر القرآن، الفاصلة القرآنیة. ریاض: دار المریخ للنشر.
مرسی، کمال‌الدّین عبدالغنی. (1420 ق.). فواصل الآیات القرآنیة. اسکندریة: المکتب الجامعی الحدیث.
مطعنی، عبدالعظیم ابراهیم محمد. (1413 ق.). خصائص التعبیر القرآنی و سماته البلاغیة. بی‌جا: مکتبة وهب.
معرفت، محمدهادی. (1386). التمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسسة تمهید، ذوی‌القربی.
نصار، حسین. (1999 م.). الفواصل. قاهره: مکتبة مصر.
یافی، نعیم. (1404 ق.). «قواعد تشکّل النّغم فی الموسیقی». التراث العربی. ش 15 و 16. ص 146.
Abbas, Fazl Hasan. (1991). Ejaz al-Quran el-Karim. Omman: OP. [In Arabic].
Abohasan, Jamal Mahmoud. (2010). Delalat al-Ma'navyyah Le-Favasel al-Ayat al-Quraniyah. Omman: Dar Fath. [In Arabic].
Abo Obaidah, Moammar ibn Mosanna. (1996). Majaz al-Quran. Cairo: Al-Khanji School. [In Arabic].
Akhoundi, Ali Asghar. (2015). "Comparative Study of Qur'anic Distance Definitions".Motaleat-e Taghribi Mazaheb-e Eslami (Forough-e Vahdat). No. 44. Pp. 81-96. [In Persian].
---------------------------- .(2014). Intervals and How They are Semantically Related to the Verses. Tehran: University of Tehran. [In Persian].
Azhari, Mohammad ibn Ahmad. (2001). Tahzib al-Loghat. Beirut: Dar Ehya al-Toras al-Arabi. [In Arabic].
Baghelani, Mohammad ibn Tayyeb. (1997). Ejaz al-Qur'an. Cairo: Dar al-Ma'aref. [In Arabic].
Badavi, Ahmad Ahmad. (2005). Men Balaghat al-Qur'an. Cairo: Nehzat al-Mesr. [In Arabic].
Bent al-Shati, Ayesha Abd al-Rahman. (ND). a. Ejaz al-Bayani Lel-Qur'an va Masael-e Ibn al-Arzowgh; Derasat Qur'aniyat va Bayani. 2th. Cairo: Dar al-Ma'aref. [In Arabic].
---------------------------------------------- . (ND). b. Tafsir al-Bayani Lel-Qur'an al-Karim. 7th. Cairo: Dar al- Ma'aref. [In Arabic].
Dani, Osman ibn Saied. (1993). Al-Bayan fi Add-e Ayya al-Qur'an. Kuwait: Center of Manuscripts and al-Toras. [In Arabic].
Farra, Yahya ibn Ziyad. (ND). Ma'ani al-Qur'an. Cairo: Dar al-Mesryyaht le-Talif va al-Tarjomeh. [In Arabic].
Farahidi, Khalil ibn Ahmad. (ND). Ketab al-Aein. Qom: Hejrat Institute. [In Persian].
Firozabadi, Mohammad ibn Yaghoub. (2005). Qamous al-Mohiet. 8th. Beirut: Al-Risalah Institute. [In Arabic].
Hosnavi, Mohammad. (1985). Al-Fasilah fi al-Qur'an. Beirut: Al-Maktab al-Islami. [In Arabic].
Hashash, Mousa Moslem. (2007). Al-Ejaz al-Bayani fi al-Fasilat al-Qur'aniyat (Comparative Study of Surat al-Nisa). Gazza: Jame'at al-Eslamiyat. [In Arabic].
Ibn Khalawayh, Hossein ibn Ahmad. (1981). Erab-e Salasin-a Surat men al-Qur'an al-Karim. Cairo: Dar al-Kotob al-Mesriiya Press. [In Arabic].
Ibn Khaldoun, Abd al-Rahman ibn Mohammad. (ND). Moghadameh al-Qur'an. NP: Op. [In Arabic].
Ibn Doraid, Mohammad ibn Hasan. (1987). Jamharat al-Loghat. Beirut: Dar al-Elm Lel-Malaein. [In Arabic].
Ibn Ashour, Mohammad ibn Taher. (1984). Al-Tahrir va al-Tanwir, Tahrir al-Ma'ni al-Sadid va Tanwir al-Aqhl al-Jadid men Tafsir al-Ketab al-Majid. Tunisia: al-Dar al-Tunesia Lel-Nashr. [In Arabic].
Ibn Fares, Ahmad ibn Fares. (1979). Mu'jam al-Maqhaeis al-Loghat. Beirut: Dar al-Fekr. [In Arabic].
Ibn Manzour, Mohammad ibn Mokarram. (1993). Lesan al-Arab. Beirut: Dar Sader. [In Persian].
Jahez, Abo Osman Amr ibn Bahr. (1995). Al-Hayavan. Beirut: Dar al-Jil. [In Arabic].
-------------------------------------- . (2002). Al-Bayan va al-Tabien. Beirut: Dar and al-Helal School. [In Arabic].
Jorjani, Abd al-Qaher. (1996). Sharh-e Resalat al-Rommani fi Ejaz al-Qur'an. Cairo: Dar al-Oloum & Dar al-Fekr al-Arabi. [In Arabic].
Kharaghani, Hassan. (2001). Harmony and Proportion in the Structure of the Holy Qur'an. Tehran: Ghalamrow Publishing. [In Persian].
-------------------------- . (2012). Aesthetics of the Qur'an from Figures of Speech’s Perspective. Mashhad: Razavi University of Islamic Sciences. [In Persian].
Khezr, Seyyed. (2009). Favasel al-Qur'aniya; Derasat al-Balaghiyah. Np: Maktabat al-Adab. [In Arabic].
Khatib, Abd al-Karim. (2015). Ejaz al-Qur'an fi Derasat-e Kashefat Le-Khasaes al-Balaghiyat va Ma'aeereha (Al-Ejaz fi Mafhoum-e Jadid). 2th. Beirut: Dar al-Marafah. [In Arabic].
Lashin, Abdal Fattah. (1981). Men Asrar al-Tabir al-Qur'an, al-Fasilat al-Qur'an. Riyaz: Dar Al-Merrikh Le-Nashr. [In Arabic].
Morsi, Kamaluddin Abdal Ghani. (1999). Favasel al-Ayat al-Qurani. Alexandria: Al-Maktab al-Jame al-Hadith. [In Arabic].
Mot'ani, Abdalazim Ibrahim Mohammad. (1992). Khasaes al-Tabeir al-Qur'ani va Semateh al-Balaghiyah. NP: Wahab Maktabah. [In Arabic].
Marefat, Mohammad Hadi. (2007). Tamhid fi Oloum al-Qur'an. Qom: Tamhid Institute & Zawi al-Qorba. [In Persian].
Nassar, Hossein. (1999). Al-Favasel. Cairo: Mesr Maktabah. [In Arabic].
Ragheb Esfahani, Hossein ibn Mohammad. (ND). Mu'jam al-Mofradat-e Alfaz-e al-Qur'an. Np: Dar al-Kateb al-Arabi. [In Arabic].
Rafe'i, Mostafa Sadegh. (ND). Tarikh-e Adab al-Arab. 8th. Beirut: Dar al-Ketab al-Arabi. [In Arabic].
Rommani, Ali ibn Isa. (1997). Al-Nokat fi Ejaz al-Qur'an; fi Salas-e Rasael fi Ejaz al-Qur'an. 2th. Cairo: Dar al-Ma'aref. [In Arabic].
Saibaweyh, Amr ibn Othman. (ND). Al-Ketab. Np: Op. [In Arabic].
Seyyed Qutb, Ebrahim Hossein. (ND). Tasvir al-Fanni fi al-Qur'an. 16th. Cairo: Dar al-Shorooqh. [In Arabic].
Seyouti, Jalaluddin. (Nd). Al-Etghan fi Oloum el-Qur'an. Beirut: Dar al-Jil. [In Arabic].
Saghir, Mohammad Hossein. (ND). Al-Sawot al-Loghavi fi Qur'an. Beirut: Dar al-Movarrakh al-Arabi. [In Arabic].
Tabari, Mohammad ibn Jarir. (1999). Jame al-Bayan fi T'avil al-Qur'an. Beirut: Al-Risalah Institute. [In Arabic].
Yafi, Nae'em. (1983). "Ghava'ed al-Tashakkol al-Negham fi al-Mosighi". Toras al-Arabi. No. 15-16. P. 146. [In Arabic].
Zajjaj, Ibrahim ibn Serri. (1987). Ma'ani al-Qur'an va Eerabehi. Beirut: 'Alam al-Ketab. [In Arabic].
Zarakshi, Mohammad ibn Abd al-Rahman. (1994). Al-Borhan fi Oloum el-Qur'an. 2th. Beirut: Dar al-Marefah. [In Arabic].
)