نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسنده

دکتری قرآن و حدیث، مدرس گروه معارف اسلامی دانشگاه هوایی خاتم‌الانبیا(ص)، تهران، ایران

چکیده

اهمیت ترتیب نزول و مطالعه قرآن در این فضا، فهم بهتر و دقیق‌تری از آیات و ترکیب معنایی سوره‌ها در پی دارد. کاربست سوره عنکبوت متأثر از این موضوع و در هنگام مهاجرت مسلمانان از مکه به مدینه، ذیل مفهوم هجرت مورد بازخوانی قرار می‌گیرد. این تحقیق باهدف بررسی سوره عنکبوت با تکیه بر ترتیب نزول انجام پذیرفته است. در این نوشتار از روش تحلیل گفتمان با رویکرد توصیفی- تحلیلی استفاده شده است تا پس از تجزیه‌وتحلیل متنی سوره عنکبوت، با تکیه بر سیر نزول به واحدهای مفهومی مورداشاره از قبیل داستان انبیاء، ایمان، عمل صالح، نفاق و جهاد و ارتباط بین آن‌ها با مفهوم هجرت در آن بازه زمانی دست یافت. طبق یافته‌های تحقیق، مشرکان در هنگامة نزول سوره عنکبوت با هجرت مسلمانان به مدینه و جهت جلوگیری از هجرت روزافزون مسلمانان به آن سرزمین، شروع به آزار و اذیت مسلمانان ساکن مکه نمودند؛ به صورتی که با تشدید آزار و اذیت خود نسبت به مؤمنان و پیامبر (ص)، قصد داشتند با قتل پیامبر (ص)، زمینه‌های نابودی اسلام و مبانی انسان‌ساز آن از قبیل ایمان و عمل صالح را در آن برهه از زمان فراهم سازند. از دیگر سو، پیامبر (ص) برای حفظ جان مسلمانان و ایمان آنان و مقابله با فشارهای پیش رو، دستور هجرت به مدینه را به‌عنوان یکی از مصادیق ایمان و عمل صالح صادر نمود؛ چراکه ترک خانه، نزدیکان و تحمل مصائب این سفر خود تبلور عمل صالح می‌باشد. در همین راستا ذکر داستان واره سایر انبیاء در مورد هجرت، خود نوعی دلگرمی به پیامبر (ص) و مسلمانان جهت تحمل مسیر هجرت و تسهیل ناگوارهای آن می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Conceptualization of Surah Ankabut Based on the Descent

نویسنده [English]

  • Ali Saeedi

Ph.D. in Quran and Hadith, Lecturer of Department of Islamic Studies, Khatam Al-Anbiya Air University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The importance of the order of revelation and study of the Qur'an in this space leads to a better and more accurate understanding of the verses and the semantic composition of the surahs. The application of Surah Ankabut is influenced by this issue and during the migration of Muslims from Mecca to Medina, it is reread under the concept of migration. This research was done with the aim of examining Surah Ankabut based on the descending order. In this article, the method of discourse analysis with a descriptive-analytical approach has been used so that after the textual analysis of Surah Ankabut, relying on the process of descending to the mentioned conceptual units such as the story of the prophets, faith, righteous action, hypocrisy and jihad and communication between them, he came up with the concept of migration in that period of time. According to the findings of the research, polytheists began to persecute the Muslims living in Makkah at the time of the revelation of Surah Ankabut with the migration of Muslims to Medina and in order to prevent the increasing migration of Muslims to that land; by intensifying their persecution of the believers and the Prophet (PBUH), they intended to kill the Prophet (PBUH) and create the foundations for the destruction of Islam and its human-building foundations such as faith and righteous deeds at that time. On the other hand, in order to protect the lives of Muslims and their faith and to deal with the pressures ahead, the Prophet (PBUH) issued the order to migrate to Medina as one of the examples of faith and righteous action. Because leaving home, and relatives and enduring the hardships of this journey is the crystallization of righteous action. In this regard, mentioning the stories of other prophets about migration is a kind of encouragement to the Prophet (PBUH) and Muslims to bear the path of migration and ease its misfortunes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah Ankabut
  • descent
  • dating
  • migration
  • community of Makkah
قرآن کریم
آلوسی، محمودبن عبدالله. (1415 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. تحقیق: علی عبدالباری عطیه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن ابی زمنین، محمدبن عبدالله. (1424 ق). تفسیر ابن ابی زمنین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ایزوتسو، توشی هیکو. (1393 ش). خدا و انسان در قران، ترجمه: احمد آرام. تهران: شرکت سهامی انتشار.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو. (1419 ق). تفسیرالقرآن العظیم. تحقیق: محمدحسین شمس الدین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
احمد العلی، صالح. (1385 ش). دولت رسول خدا (ص). ترجمه: هادی انصاری. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ابن قتیبیه، عبدالله بن مسلم. (بی‌تا). غریب القرآن. بیروت: دار و مکتبه الهلال.
ابن عطیه، عبدالحق بن غالب. (1422 ق). المحررالوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن عاشور، محمدطاهر. (بی‌تا). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسه التاریخ.
ابن جزی، محمدبن احمد. (1416 ق). التسهیل لعلوم التنزیل. محقق: عبدالله خالدی. بیروت: شرکة دار الأرقم بن أبی الأرقم.
ابن هشام، عبدالملک بن هشام. (بی‌تا). السیرة النبویة. تحقیق: مصطفی السقا و سایر همکاران. بیروت: دارالمعرفة.
ابن فارس، احمد. (1404 ق). معجم مقاییس اللغه. محقق: هارون عبدالسلام محمد. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن منظور، محمدبن مکرم. (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دارالصادر.
بهجت پور، عبدالکریم. (1392 ش). تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
بیضاوی، عبدالله بن عمر. (1418 ق). أنوارالتنزیل و أسرار التأویل. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
بلخی، مقاتل بن سلیمان. (1423 ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
ثعلبی، احمدبن ابراهیم. (1422 ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
جعفریان، رسول. (1366 ش). تاریخ سیاسی اسلام تا چهلم هجری. قم: مؤسسة در راه خدا.
الجابری، محمدعابد. (2010 م). فهم قرآن کریم. ترجمه: محسن آرمین، تهران: نشرنی.
جوهری، اسماعیل بن حماد. (1376 ق). الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه. تحقیق: عطار احمد عبدالغفور. بیروت: دارالعلم للملایین.
حبنکه میدانی، عبدالرحمن حسن. (1414 ق). ظاهرة النفاق. دمشق: دارالقلم.
خازن، علی بن محمد. (1415 ق). تفسیرالخازن المسمی لباب التأویل فی معانی التنزیل. مصحح: عبدالسلام محمد علی شاهین. بیروت: دارالکتب العلمیة.
خلیل حتی، فیلیپ. (1366 ش). تاریخ عرب. ترجمه: ابوالقاسم پاینده. تهران: نشر آگاه.
دروزه، محمد عزه. (1421 ق). التفسیر الحدیث. بیروت: دارالغرب الإسلامی.
رازی، فخرالدین محمدبن عمر. (1420 ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
سبزواری، محمد. (1406 ق). الجدید فی تفسیر القرآن المجید. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
سمرقندی، نصربن محمد. (بی‌تا). بحرالعلوم. بی جا: بی نا.
سعیدی روشن، محمد باقر. (1389 ش). زبان قرآن و مسائل آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر. (1421 ق). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت: دارالکتاب العربی.
صادقی تهرانی، محمد. (1365 ش). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. قم: فرهنگ اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372 ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
طباطبایی، محمدحسین. (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
طبری، محمد بن جریر. (1412 ق). جامع البیان فی تفسیرالقرآن. بیروت: دارالمعرفة.
طبرانی، سلیمان بن احمد. (2008 م). التفسیر الکبیر؛ تفسیر القرآن العظیم (الطبرانی). اردن/اربد: دارالکتاب الثقافی.
فضل الله، سیدمحمد حسین. (1419 ق). تفسیر من وحی القرآن. بیروت: دارالملاک.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410 ق). العین. قم: انتشارات هجرت.
قرائتی، محسن. (1388 ش). تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
قرطبی، محمدبن احمد. (1364 ش). الجامع لأحکام القرآن. تهران: ناصرخسرو.
قمی، علی بن ابراهیم. (1363 ش). تفسیر القمی. قم: دارالکتاب.
قاسمی، محمد جمال الدین. (1418 ق). محاسن التأویل. بیروت: دارالکتب العلمیة.
قرشی، علی اکبر. (1375 ش). تفسیر أحسن الحدیث. تهران: بنیاد بعثت/ مرکز چاپ و نشر.
گنابادی، سلطان محمد. (1408 ق). تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
معرفت، محمد هادی. (1425 ق). التفسیر الأثری الجامع. قم: مؤسسة التمهید.
معرفت، محمدهادی. (1429 ق). التمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسسه التمهید.
مراغی، احمدبن مصطفی. (بی‌تا). تفسیرالمراغی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ملاحویش آل غازی، سیدعبدالقادر. (1382 ق). بیان المعانی. دمشق: مطبعة الترقی.
مغنیه، محمد جواد. (1424 ق). التفسیر الکاشف. قم: دارالکتاب الإسلامی.
نکونام، جعفر. (1388 ش). «تفسیر تاریخی قرآن»، پژوهش دینی، شماره 9، پاییز. 41-68.
نزال، عمران مسیح. (1427 ق). الوحدة التاریخیه السور القرآنیه. دمشق: دارالقراء.
یعقوبی، احمد بن أبی یعقوب. (1358 ش). تاریخ یعقوبی. ترجمه: محمد ابراهیم آیتی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
References
Richardson, John E. (2007). Analyzing Newspapers: An Approach Critical Discourse Analysis, New York: Palgrave Publishing,.
Ahmed Al-Ali, Saleh. (2006). The State of the Prophet (PBUH), translated by Hadi Ansari, Qom: Research Institute of Seminary and University. [In Persian]
Alusi, Mahmoud bin Abdullah. (1994). Ruh Al-Ma'ani fi Tafsir Al-Quran Al-Azim wa Al-Sab' Al-Mathani, ed. Ali Abdulbari Atiyyah, Beirut: Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah. [In Arabic]
Al-Jabiri, Muhammad Abed. (2010). Understanding the Noble Quran, translated by Mohsen Armin, Tehran: Nashr-e Ney. [In Persian]
Ali bin Ibrahim Qomi. (1984). Tafsir Al-Qomi, Qom: Dar Al-Kitab. [In Persian]
Bahjatpour, Abdul Karim. (2013). Tanzili Tafsir (in the order of revelation), Tehran: Research Institute of Culture and Islamic Thought. [In Persian]
Baydawi, Abdullah bin Omar. (1997). Anwar Al-Tanzil wa Asrar Al-Ta'wil, Beirut: Dar Ihya Al-Turath Al-Arabi. [In Arabic]
Balkhi, Muqatil bin Suleiman. (2002). Tafsir Muqatil bin Suleiman, Beirut: Dar Ihya Al-Turath Al-Arabi. [In Arabic]
Darwaza, Muhammad Izzat. (2000). Al-Tafsir Al-Hadith, Beirut: Dar Al-Gharb Al-Islami. [In Arabic]
Fadlallah, Sayyid Muhammad Hussein. (1998). Tafsir Min Wahy Al-Quran, Beirut: Dar Al-Malak. [In Arabic]
Frahidi, Khalil bin Ahmad. (1989). Al-Ain, Qom: Hijrat Publications. [In Arabic]
Gonabadi, Sultan Muhammad. (1987). Tafsir Bayan Al-Sa'adah fi Maqamat Al-'Ibadah, Beirut: Mo'assasat Al-A'lami. [In Arabic]
Izutsu, Toshihiko. (2014). God and Man in the Quran, translated by Ahmad Aram, Tehran: Sherkat Sahami Enteshar. [In Persian]
Ibn Abi Zamin, Muhammad ibn Abdullah. (2003). Tafsir Ibn Abi Zamin, Beirut: Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah. [In Arabic]
Ibn Ashur, Muhammad Tahir. (n.d.). Al-Tahrir wa Al-Tanwir, Beirut: Mo'assasat Al-Tarikh. [In Arabic]
Ibn Attiyah, Abdul Haqq bin Ghalib. (2001). Al-Muharrar Al-Wajiz fi Tafsir Al-Kitab Al-Aziz, Beirut: Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah. [In Arabic]
Ibn Juzayy, Muhammad ibn Ahmad. (1995). Al-Tashil li Ulum Al-Tanzil, ed. Abdullah Khalidi, Beirut: Shirkah Dar Al-Arqam bin Abi Al-Arqam. [In Arabic]
Ibn Kathir, Ismail bin Umar. (1998). Tafsir Al-Quran Al-Azim, ed. Muhammad Hussein Shams Al-Din, Beirut: Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah. [In Arabic]
Ibn Qutaybah, Abdullah bin Muslim. (n.d.). Gharib Al-Quran, Beirut: Dar wa Maktabat Al-Hilal. [In Arabic]
Ibn Faris, Ahmad. (1983). Mu'jam Maqayis Al-Lughah, ed. Harun Abdulsalam Muhammad, Qom: Maktab Al-I'lam Al-Islami. [In Arabic]
Ibn Manzur, Muhammad bin Makram. (1993). Lisan Al-Arab, Beirut: Dar Al-Sadir. [In Arabic]
Ibn Hisham, Abdulmalik bin Hisham. (n.d.). Al-Sirah Al-Nabawiyyah, ed. Mustafa Al-Saqqa and others, Beirut: Dar Al-Ma'rifah. [In Arabic]
Ma'refat, Muhammad Hadi. (2004). Al-Tafsir Al-Athari Al-Jame', Qom: Mo'assasat Al-Tamhid. [In Persian]
Jafarian, Rasoul. (1987). Political History of Islam until the 40th Hijri Year, Qom: Institute of Dar Rah-e Khoda. [In Persian]
Johari, Ismail bin Hammad. (1957). Al-Sihah: Taj Al-Lugha wa Sihah Al-Arabiyya, ed. Attar Ahmad Abdulghafour, Beirut: Dar Al-Ilm Lil-Malayeen. [In Arabic]
Khazin, Ali bin Muhammad. (1994). Tafsir Al-Khazin known as Lubab Al-Ta'wil fi Ma'ani Al-Tanzil, ed. Abdussalam Muhammad Ali Shaheen, Beirut: Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah. [In Arabic]
Khaleel Hitti, Philip. (1987). History of the Arabs, translated by Abulqasim Payandeh, Tehran: Nashr-e Agah. [In Persian]
Ma'refat, Muhammad Hadi. (2008). Al-Tamhid fi Ulum Al-Quran, Qom: Mo'assasat Al-Tamhid. [In Persian]
Maraghi, Ahmad bin Mustafa. (n.d.). Tafsir Al-Maraghi, Beirut: Dar Ihya Al-Turath Al-Arabi. [In Arabic]
Mullah Huwaish Al-Ghazi, Sayyid Abdul Qadir. (1963). Bayan Al-Ma'ani, Damascus: Matba'at Al-Taraqqi. [In Arabic]
Mughniyeh, Muhammad Jawad. (2003). Al-Tafsir Al-Kashif, Qom: Dar Al-Kitab Al-Islami. [In Persian]
Nekounam, Jafar. (2009). Historical Interpretation of the Quran, Pajouhesh Dini, No. 9, Autumn, pp. 41-68. [In Persian]
Nazzal, Imran Masih. (2006). The Historical Unity of the Quranic Surahs, Damascus: Dar Al-Quraa. [In Arabic]
Nietzsche, Friedrich, and others. (2000). Modern Hermeneutics: Selected Essays. Translated by Babak Ahmadi, Mehran Mohajer, Mohammad Nabavi. Tehran: Nashr-e Markaz. [In Persian]
Razi, Fakhr al-Din Muhammad bin Umar. (1999). Mafatih Al-Ghayb, Beirut: Dar Ihya Al-Turath Al-Arabi. [In Arabic]
Qera’ati, Mohsen. (2009). Tafsir Noor, Tehran: Cultural Center of Darshaee Az Quran. [In Persian]
Qurtubi, Muhammad bin Ahmad. (1985). Al-Jami' li Ahkam Al-Quran, Tehran: Nasr-e Khosrow. [In Persian]
Qurashi, Ali Akbar. (1996). Tafsir Ahsan Al-Hadith, Tehran: Bonyad Besat/Markaz Chap va Nashr. [In Persian]
Sabzevari, Muhammad. (1985). Al-Jadid fi Tafsir Al-Quran Al-Majid, Beirut: Dar Al-Taaraf Lilmatbu'at. [In Arabic]
Samarqandi, Nasr bin Muhammad. (n.d.). Bahr Al-Ulum, No Place: No Publisher. [In Persian]
Sa'idi Roshan, Muhammad Baqir. (2010). The Language of the Quran and its Issues, Qom: Research Institute of Seminary and University. [In Persian]
Suyuti, Abd al-Rahman bin Abi Bakr. (2000). Al-Itqan fi Ulum Al-Quran, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi. [In Arabic]
Sadeqi Tehrani, Muhammad. (1986). Al-Furqan fi Tafsir Al-Quran bil-Quran wal-Sunnah, Qom: Farhang Islami. [In Persian]
Tabarsi, Fazl bin Hassan. (1993). Majma' Al-Bayan fi Tafsir Al-Quran, Tehran: Nasr-e Khosrow. [In Persian]
Tabatabai, Muhammad Hussein. (1970). Al-Mizan fi Tafsir Al-Quran, Beirut: Mo'assasat Al-A'lami Lilmatbu'at. [In Arabic]
Tabari, Muhammad bin Jarir. (1991). Jami' Al-Bayan fi Tafsir Al-Quran, Beirut: Dar Al-Ma'rifah. [In Arabic]
Tabarani, Suleiman bin Ahmad. (2008). Al-Tafsir Al-Kabir; Tafsir Al-Quran Al-Azim (Al-Tabarani), Jordan/Irbed: Dar Al-Kitab Al-Thaqafi. [In Arabic]
Tusi, Muhammad bin Hasan. (n.d.). Al-Tibyan fi Tafsir Al-Quran, Beirut: Dar Ihya Al-Turath Al-Arabi. [In Arabic]
Va'ezi, Ahmad. (2013). Theory of Text Interpretation. Qom: Research Institute of Seminary and University. [In Persian]
Va'ezi, Ahmad. (2014). Introduction to Hermeneutics. Tehran: Research Institute of Culture and Islamic Thought. [In Persian]
Ya'qubi, Ahmad bin Abi Ya'qub. (1979). The History of Ya'qubi. Translated by Muhammad Ibrahim Ayati. Tehran: Elmi va Farhangi Publications. [In Persian]