نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

دانشگاه الزهرا

چکیده

«بینامتنی» نظریّه‌ای است که روابط بین متون و چگونگی ارتباط و تعامل آنها را مورد کنکاش قرار می‌دهد و موجب آفرینش متن جدید می‌شود. بر اساس این نظریّه، هر متنی یک بافت جدید از نقل قول‌های متحوّل شده است. روابط بینامتنی ابزار مفیدی برای مخاطب در خوانش متن محسوب می‌شود. بر اساس این نظریّه، اتّصال خطبة فدک حضرت زهرا(س) (به عنوان قرآن ناطق) و قرآن صامت در دو سطح روساخت و زیرساخت قابل پژوهش است. به نظر می‌رسد که تعامل آگاهانة حضرت زهرا(س) با قرآن زمینة سازش و هماهنگی میان متن پنهان و متن حاضر را فراهم کرده است. از این رو، در موارد زیادی، درک عمیق خطبة فدک حضرت جز در پرتو شناخت رابطة کیفی آن با قرآن امکان‌پذیر نیست. این پژوهش به روابط بینامتنی خطبه‌های آن حضرت با قرآن کریم می‌پردازد تا افق معنایی جدیدی از این خطبه را ارائه دهد. روش مورد استفاده در این جستار، از نوع تحلیلی‌ـ اسنادی است. نتایج به دست آمده از تحقیق، گویای آن است که پُربسامدترین روابط بینامتنی خطبة فدک با قرآن، از نوع ساختاری است و به شکل نفی متوازی است که در آن، حضرت توانسته نوعی سازش استوار میان کلام خویش و متن غایب ایجاد کند و تعاملی آگاهانه با آن خَلق نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Intertextual Relations of Fadak Sermon with the Quran

نویسندگان [English]

  • fathiye fatahizadeh
  • fereshteh motamed langerody

چکیده [English]

Intertextuality is a theory that examines how the texts are related and how they interact with each other, which brings about the creation of a new text. According to this theory, any text is a new context of changed quotations. Intertextual relation is a useful tool for the audience to read a text. According to this theory, Fadak sermon of Hazrat Zahra (as a speaking Quran) and the silent Quran have been studied from two levels: superstructure and infrastructure. It seems that Hazrat Zahra (SA)‘s conscious interaction with  the Quran  has  made the compatibility and harmony between the hidden text and present text. Hence, in many cases, it is not possible to have a deep understanding of Fadak sermon, except in light of its qualitative relationship with the Quran. Therefore, this study investigates the intertextual relations between her sermons and the Holy Quran in order to open up new horizons about her sermons. The method used in this article is analytical documentary. The results of the study indicate that the most frequent Intertextual relations between Fadak sermon and the Quran are structural, in the form of the parallel negation, in which she (Pbuh) has been able to create a strong compatibility among her remarks and hidden text and make a conscious interaction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fadak Sermon
  • The Quran
  • Present Text
  • Hidden Text
  • Intertextual Relations
قرآن کریم.
آلن، گراهام. (1385). بینامتنیّت. ترجمة پیام یزدانجو. چ 1. تهران: نشر مرکز.
ابن أبی‌الحدید، عبدالحمیدبن هبة‌الله. (1407ق.). شرح نهج‌البلاغه. تحقیق: محمّد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار الجیل.
ابن‌درید، محمّدبن حسن. (1988م.). جمهرة‌اللّغة. بیروت: دار العلم للملایین.
ابن‌عاشور، محمّدبن طاهر. (بی‌تا). التّحریر و التّنویر. بی‌جا: بی‌نا.
ابن‌منظور، محمّدبن مکرم. (1414ق.). لسان‌العرب.ط 3. بیروت: دار صادر.
استرآبادی، رضی‌الدّین محمّد. (1402ق.). شرح شافیّة ابن‌الحاجب. تحقیق محمّد نورالحسن و آخرین. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
تهرانی، مجتبی. (1391). شرحی کوتاه بر خطبة حضرت زهرا علیهاالسّلام. تهران: مؤسّسة فرهنگی پژوهشی مصابیح الهدی.
جمعه، حسین. (2002م.). فی جمالیة کلمة: دراسة جمالیة بلاغیة نقدیة. دمشق: منشورات اتّحاد الکتاب العرب.
جوادی آملی، عبدالله. (1393). فاطمه علیهاالسّلام اسوة بشر. قم: مرکز نشر اسراء.
ـــــــــــــــــــ . (1389). تفسیر تسنیم. چ.2. قم: اسراء.
حسینی زنجانی، عزّالدین. (1390). شرح خطبة حضرت زهراء علیها السلام. قم: بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ . (1388). حکمت فاطمی. قم: نشر بوستان کتاب.
خالقیان، امّ‌البنین. (1385). نقد و بررسی جلوه‌های ادبی و موسیقایی جزء سی‌اُم در قرآن در چهار ترجمة فارسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث. تهران: دانشگاه الزهرا(س). دانشکدة زبان‌ها و ادبیّات.
خطیب، عبداللّطیف محمّد. (1424ق.). المستقصی فی علم التّصریف. کویت: مکتبة دار العروبة.
زبیدی، محمّدبن محمّد. (1414ق.). تاج‌العروس من جواهر القاموس. تحقیق علی شیری. چ 1. بیروت: دارالفکر.
زمخشری، جارالله محمود. (1407ق.). الکشّاف عن حقائق غوامض التّنزیل. بیروت: دار الکتاب العربی.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمّد. (1412ق.). مفردات ألفاظ القرآن. ط 2. بیروت: دار القلم.
راغب، عبدالسّلام احمد. (1387). کارکرد تصویر هنری در قرآن کریم. تهران: انتشارات سخن.
رفیعی، رضا. (1385). فاطمه، سیّدة نساءالعالمین. قم: بوستان دانش.
روشنفکر، کبری و فاطمه اکبری‌زاده. (1390). «تحلیل گفتمان انتقادی خطبة فدک حضرت زهرا(س)». منهاج. تهران. س 7. ش 12. صص125ـ 145
السّامرائی، فاضل صالح. (1428ق.). معانی الأبنیّة فی العربیّة. عمّان: دارعماد.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). التّعبیر القرآنی. بی‌جا: بی‌نا.
سعیدی‌روشن، محمّدباقر. (1388). آشنایی با علوم قرآن. قم: جامعة المصطفی العالمیّة.
ــــــــــــــــــــــــــــــ . (1389). زبان قرآن و مسائل آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سیوطی، جلال‌الدّین. (1421ق.). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت: دار الکتاب العربی.
شریف الرّضی. محمّدبن حسین. (1407ق.). تلخیص‌البیان فی مجازات القرآن. بیروت: دارالأضواء.
شبّر، عبدالله. (1428ق.). کشف‌المحجّة فی شرح خطبةاللّمّة؛ شرح خطبة فاطمة الزّهراء علیهاالسّلام.تحقیق علی الأسدی. ط 1. قم: نشر باقیّات.
ـــــــــــــ . (1412ق.). تفسیر القرآن الکریم. بیروت: دار البلاغة للطّباعة والنّشر.
صفایی حائری، علی. (1386). روزهای فاطمه علیهاالسّلام: شرحی بر خطبة فدک حضرت زهرا(س). قم: لیلة‌القدر.
طباطبائی، سیّد محمّدحسین. (1417ق.). المیزان فی تفسیر القرآن.قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرّسین حوزة علمیّة قم.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن.ط 3. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طبرسی، احمد‌بن علی. (1403ق.). الإحتجاج علی أهل اللّجاج. تحقیق محمّدباقر خرسان. مشهد: نشر مرتضی.
طبری، محمّدبن جریر. (1412ق.). جامع‌البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
طوسی، محمّدبن حسن. (بی‌تا). التّبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عبّاس‌زاده، حمید. (1389). «اقتباس‌ قرآنی در نهج‌البلاغه». مطالعات تفسیری. س 1. ش 1. صص 38ـ 55.
فتّاحی‌زاده، فتحیّه. (1387). «بررسی حکمت اختلاف فعلی در آیات متشابه لفظی». تحقیقات علوم قرآن و حدیث. س 5. ش 1.صص 111ـ 130.
فتح‌الهی، ابراهیم و ابراهیم کاملی. (1394). «فرآیند اقناع در قرآن کریم». فصلنامة علمی ـ پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث. س 12. ش 1. صص 75ـ 99.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد. (1409ق.). کتاب العین. ط 2. قم: نشر هجرت.
فهیمی‌تبار، حمیدرضا. (1392). «بررسی تطبیقی روایت لا نورث ما ترکنا صدقه از منظر فریقین». دو‌فصلنامة علمی ـ پژوهشی حدیث‌پژوهی. س 5. ش 10. صص 35ـ 56.
قائمی‌نیا، علیرضا. (1393). بیولوژی نص. چ 2. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
قرائتی، محسن. (1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قرشی، علی‌اکبر. (1377). أحسن الحدیث. چ 3. تهران: بنیاد بعثت.
کواز، محمّدکریم. (1378ق.). سبکشناسی اعجاز بلاغی قرآن. ترجمة حسین سیّدی. تهران: نشر سخن.
مباشری، محبوبه. (1387). «نحله کوثر؛ جستاری در باب وجوه بلاغی خطبة فدک». پژوهش‌های اسلامی. کرمان. س 2. ش 4. صص 163ـ 191.
مسبوق، سیّد مهدی و حسین بیات. (1391). «بینامتنی قرآنی در اشعار احمد شوقی». نقد ادب معاصر عربی یزد. س 2. ش 2. صص25ـ 49.
مصطفوی، حسن. (1430ق.). التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم.ط 3. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
مصباح‌یزدی، محمّدتقی. (1392). رساترین دادخواهی و روشنگری. قم: انتشارات مؤسّسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مظفّر، محمّدرضا. (1370). اصول الفقه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیّة قم.
معرفت، محمّدهادی. (1415ق.). التّمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسّسة النّشر الإسلامی.
مکاریک، ایرناریما. (1384). دانشنامة نظریّه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی. چ 1. تهران: نشر آگه.
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. (1374). تفسیر نمونه.تهران: دار الکتب الإسلامیّة.
منتظری، حسین‌علی. (1374). خطبة حضرت زهراء(س).چ 2. قم: دفتر نشر آیت‌الله منتظری.
ناهم، احمد. (2004م.). التّناص فی شعر الروّاد دراسة. ط 1. بغداد: دار الشّؤون الثّقافیّة العامة.
واحدی، علی‌بن احمد. (1411ق.). اسباب نزول القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
وعدالله، لیدیا. (2005م.). التناص المعرفی فی شعر عزّالدین المناصرة. عمّان: دار مجد لاوی للنّشر والتّوزیع.
هاشمی، احمد. (1387). ترجمه و شرح جواهر البلاغة. ترجمة حسن عرفان. قم: نشر بلاغت.