نوروز امینی؛ محبوبه رضانیا
چکیده
نخستین مفسر قرآن، طبق صریح قرآن، پیامبر است. پس از پیامبر با حضور بزرگان صحابه، به عنوان نخستین مراجع تفسیری آن روزگار، در شهرهای بزرگ آن عصر، همچون مکه، مدینه، کوفه و بصره، جغرافیای تفسیر و مباحث آن توسعه یافت و عالمان رشدیافته در این مراکز، گامهایی استوار در توسعه تفسیر برداشتند. با این حال توسعه جغرافیای تفسیر همیشه به سود این ...
بیشتر
نخستین مفسر قرآن، طبق صریح قرآن، پیامبر است. پس از پیامبر با حضور بزرگان صحابه، به عنوان نخستین مراجع تفسیری آن روزگار، در شهرهای بزرگ آن عصر، همچون مکه، مدینه، کوفه و بصره، جغرافیای تفسیر و مباحث آن توسعه یافت و عالمان رشدیافته در این مراکز، گامهایی استوار در توسعه تفسیر برداشتند. با این حال توسعه جغرافیای تفسیر همیشه به سود این دانش نبوده و در مواردی، بنا به دلایل متعدد، آسیبهایی بر پیکره تفسیر وارد ساخته است. این مقاله مکتب تفسیری بصره را از این منظر مورد مطالعه قرار میدهد و میکوشد تا از رهگذر ارائه تصویری دقیق از حوزه تفسیری بصره، مهمترین آسیبها و انحرافهای تفسیر بصره را بررسی کند. یافتهها حاکی از آن است که تفسیر بصره از جریانهای تفسیرگریزی، جریان اعتزال، جریان اهل حدیث و جریان اهل رای به شدت متأثر بوده و به همین خاطر آسیبهایی چند از این رهگذر متوجه تفسیر بصره شدهاست.
قرآن پژوهی
زهره سماواتیان
چکیده
آیه 14 سوره آلعمران ازجمله آیات چالشی و مورد اختلاف مفسران است. دلیل اصلی این امر از یکسو به نامشخص بودن فاعل تزئین و از سوئی دیگر به وجود زنان در زمره امور تزئین شده برمیگردد درحالیکه خطاب آیه ناس است؛ گویی زنان جزء ناس به شمار نمیآیند و مقصود از ناس تنها مردان هستند. بررسی این مسئله که چرا زنان در زمره مشتهیات انسان قرار ...
بیشتر
آیه 14 سوره آلعمران ازجمله آیات چالشی و مورد اختلاف مفسران است. دلیل اصلی این امر از یکسو به نامشخص بودن فاعل تزئین و از سوئی دیگر به وجود زنان در زمره امور تزئین شده برمیگردد درحالیکه خطاب آیه ناس است؛ گویی زنان جزء ناس به شمار نمیآیند و مقصود از ناس تنها مردان هستند. بررسی این مسئله که چرا زنان در زمره مشتهیات انسان قرار گرفته است، علاوه بر معرفی مزیِّن، مراد از لفظ الناس را نیز تبیین خواهد نمود. در همین راستا، نوشتار پیش رو با بررسی نظریات مختلف تفسیری، سیاق خود آیه، تحلیل موضوعی آن در آیات هم سیاق به شیوه توصیفی- تحلیلی و رجوع به رکوعات قرآنی که دیری است مورد غفلت محققان قرآنپژوه قرارگرفته، دلیل ذکر و ترتّب جنس زنان را در میان مشتهیات مذکور، میزان تأثیرگذاری این قشر جامعه از جنبه روحی-روانی بر دیگران برشمرده است چه اینکه اُنس ناس به نساء در نقشهای مادری، خواهری و همسری انکارناپذیر است؛ ازاینرو ضمن انتساب فعل مجهول زُیِّن به خداوند، لفظ ناس را استغراق در جنس شمرده که شامل عموم انسانهاست که در ارتباطی تنگاتنگ با این جنس قرار دارند.
سروش شهریاری نسب؛ فرزاد دهقانی؛ عیسی علیزاده منامن
چکیده
مطالعه نظم قرآن که گاهی ذیل بحث اعجاز مطرح میشود، با رویکردها، مدلها و روشهای گوناگون بررسی میشود، نوشتار پیشرو رویکردِ جدیدی به بررسی مسئله انتظام متنی قرآن با رویکرد زبانشناسی دارد و بعد از الگو قرار دادن مطالعات زبانشناسی متن، ابعاد تازهای از این انتظام مشخص میکند. روش مورد اتخاذ به ساختار بنیاد-خرد؛ که منجر ...
بیشتر
مطالعه نظم قرآن که گاهی ذیل بحث اعجاز مطرح میشود، با رویکردها، مدلها و روشهای گوناگون بررسی میشود، نوشتار پیشرو رویکردِ جدیدی به بررسی مسئله انتظام متنی قرآن با رویکرد زبانشناسی دارد و بعد از الگو قرار دادن مطالعات زبانشناسی متن، ابعاد تازهای از این انتظام مشخص میکند. روش مورد اتخاذ به ساختار بنیاد-خرد؛ که منجر به رونمایی از ساختارهای پیچیدهای چون؛ خوشهای، شبکهایواژهمحور، ساختار متقارن، چینش تصدیری، چند پایگی متوازی، مطابقه شدهاست و ساختار آوا-بنیاد خرد؛ که در آن فواصل، تکرار حروف مقطعه در ابتدای سود و واج آرایی با نغمه حروف است تقسیم میشود. با تحلیل بافتهای مجزا و با محور قرار دادن معنا در کنار ساختار ذیل هر بخش، نوعی وحدت رویه در بافت قرآن کشف و این امر منتج به ارتباط بسیار پیچیده، ولی حقیقی در این شکل از واحدهای قرآنی شده و نمایی جدید از بعد اعجاز قرآن را با رویکرد زبانشناسی نمایان میسازد.
قرآن پژوهی
علی شریفی؛ موسی رحیمی
چکیده
وجوه و نظائر به معنای استعمال یک واژه واحد در مواضع مختلف قرآن است که در هر موضعی، معنایی متفاوت دارد که این بحث در علم معناشناسی نیز معادل چندمعنایی است و برخلاف نگاه سنتی، صرفاً شامل اشتراک معنوی میشود. در این پژوهش که به روش توصیفی و مقایسهای سامان یافته است، پس از بررسی وجوه مختلف معنایی واژه دین از منظر سنتی و علم زبانشناسی ...
بیشتر
وجوه و نظائر به معنای استعمال یک واژه واحد در مواضع مختلف قرآن است که در هر موضعی، معنایی متفاوت دارد که این بحث در علم معناشناسی نیز معادل چندمعنایی است و برخلاف نگاه سنتی، صرفاً شامل اشتراک معنوی میشود. در این پژوهش که به روش توصیفی و مقایسهای سامان یافته است، پس از بررسی وجوه مختلف معنایی واژه دین از منظر سنتی و علم زبانشناسی جدید، نحوه ترجمه وجوه مختلف واژة دین در ترجمههای مختلف ترکی استانبولی موردبررسی قرار خواهد گرفت. به نظر میرسد بیشتر مترجمان همت خود را صرف روانی و سلامت زبان ترجمه کرده و از دقت در معادلیابی واژههای قرآنی و رعایت نکات دستوری غفلت ورزیدهاند. یافتههای پژوهش حاکی از عدم دقت لازم در ترجمه وجوه و نظائر قرآن در ترجمههای ترکی استانبولی میباشد؛ که البته در مواردی که واژه «دین» مشمول اشتراک لفظی میشد عملکرد مترجمان ترک تا حدود زیادی مناسب بوده است.
فهیمه شریعتی؛ محبوبه صمصامی
چکیده
احساس حرمت، عزت و کرامت برای خود که در متون دینی و اخلاقی مبتنی بر وحی از دیرباز به دو صورت مذموم و ممدوح موردتوجه بوده است در متون روانشناسی جدید تحت عنوان عزتنفس و تنها بهصورت مثبت موردتوجه قرار گرفته و مؤلفهها و علائم و نتایجی برای آن بیان شده است. بررسی دعای مکارم الاخلاق در صحیفه سجادیه بهعنوان یک متن معتبر اخلاق وحیانی، ...
بیشتر
احساس حرمت، عزت و کرامت برای خود که در متون دینی و اخلاقی مبتنی بر وحی از دیرباز به دو صورت مذموم و ممدوح موردتوجه بوده است در متون روانشناسی جدید تحت عنوان عزتنفس و تنها بهصورت مثبت موردتوجه قرار گرفته و مؤلفهها و علائم و نتایجی برای آن بیان شده است. بررسی دعای مکارم الاخلاق در صحیفه سجادیه بهعنوان یک متن معتبر اخلاق وحیانی، توجه ویژه امام سجاد علیهالسلام بر عواملی مانند بخشش و گذشت، دعا و طلب خیر و شفا برای بهبود بخشی به رذایل اخلاقی دیگر انسانها، تقویت حرمت و تکریم نفس، هدفمندی و اصلاح و تکمیل نیت را نشان میدهد. این مسائل در روانشناسی جدید در مجموعهای به نام عزتنفس که دانش جدید از طریق تجربه حسی به زاویهای از آن الزامات رسیده قابل مشاهده است. در عین حال تفاوت عمدهای بین رهیافت دعای مکارم الاخلاق و روانشناسی در توجه به این عوامل وجود دارد که مایه افتراق دو نوع متن بوده و باعث تفاوت در برخی دستورات شده است. بررسی الزامات اخلاق و روانشناسی مدرن از یکسو نشاندهنده جهانبینی متفاوت متون اخلاقی مبتنی بر وحی با علوم مدرن است و از سوی دیگر دربردارنده این حقیقت است که بایدهای دستیابی به سعادت اخروی نهتنها با سود مادی منافات ندارد بلکه مسیر تحقق سود مادی نیز از آن میگذرد.
محمد شعبانپور
چکیده
علم کلام، علمی است که دربارۀ اصول و عقاید اسلامی بحث می کند و با استفاده از روشهای مختلف استدلال به دفع شبهات مخالفان میپردازد. حدیث نیز به معنای سخنی است که حاکی ازقول وفعل وتقریر معصوم باشد.این پژوهش باروش تحلیل محتوا به کارکرد حدیث درکلام می پردازد و این نتیجه به دست آمد که در دورۀ نخست کلام اسلامی بنای متکلمان بر آن ...
بیشتر
علم کلام، علمی است که دربارۀ اصول و عقاید اسلامی بحث می کند و با استفاده از روشهای مختلف استدلال به دفع شبهات مخالفان میپردازد. حدیث نیز به معنای سخنی است که حاکی ازقول وفعل وتقریر معصوم باشد.این پژوهش باروش تحلیل محتوا به کارکرد حدیث درکلام می پردازد و این نتیجه به دست آمد که در دورۀ نخست کلام اسلامی بنای متکلمان بر آن بود که اعتقادات اسلامی را با ذکر آیات و روایات بیان کنند و حتی دردوره کلام عقلی نیز حدیث به کلی کنار گذاشته نشده بود ولی امروزه یکی از مشکلات اساسی که در کلام وجود دارد فاصله گرفتن آن ازکلام نقلی است در حالی که حدیث در تبیین مسائل کلامی بهویژه در برخی از مسائل جدید آن، همچنان جایگاه برجستهای دارد. حدیث درتبیین مسائل کلامی بویژه دربرخی ازمسائل جدیدآن، همچنان جایگاه برجسته ای دارد و حائز اهمیت است .
قرآن پژوهی
کریم علی محمدی؛ رقیه صادقی نیری
چکیده
یکی از مسائل مربوط به زندگی پس از مرگ و قیامت در قرآن کریم، وضعیت پیوندها و روابط بین انسانهاست که آیاتی حاکی از انقطاع و نابودی همهی روابط پس از مرگ است. از دلایل پررنگ این اتفاق، ترس و وحشت انسانها از واقعهی قیامت و مراحل بعدازآن و نیز روابط و دوستیهای گناهآلود و بد سرانجام است. در آیاتی دیگر الحاق افراد به اهل و خانواده و ...
بیشتر
یکی از مسائل مربوط به زندگی پس از مرگ و قیامت در قرآن کریم، وضعیت پیوندها و روابط بین انسانهاست که آیاتی حاکی از انقطاع و نابودی همهی روابط پس از مرگ است. از دلایل پررنگ این اتفاق، ترس و وحشت انسانها از واقعهی قیامت و مراحل بعدازآن و نیز روابط و دوستیهای گناهآلود و بد سرانجام است. در آیاتی دیگر الحاق افراد به اهل و خانواده و بقای دوستیها، در آخرت دیده میشود. با نگاه سطحی و عدمتشخیص مصادیق صحیح و بیتوجهی به اطلاق و تقیید آیات، به تقابلی ظاهری برخورد میکنیم. نکتهای که در این پژوهش موردتوجه قرارگرفته است، وضعیت مؤمنین و کفار در مراحل مختلف آخرت و محور ارتباطات است که با در نظر گرفتن این دو مورد، آیات بهظاهر مختلف، در این زمینه، مختص به گروهی خاص میگردند. بهطورکلی آیاتی که بیانگر قطع اسباب و نسبها است، ارتباطاتی است که خدامحور نبوده است، اما ارتباطی که حول ایمان و تقوا باشد، در آخرت هم ماندگار میباشند. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی با توجه به محور و اسباب پیوندها که یا الهیاند و یا مادی و توسط خود قرآن و روایات تبیین شدهاند، مصادیق آیات قطع روابط و بقای آنها، بهخوبی روشن میگردد. پرسش اصلی عبارت است از اینکه آیا ارتباطات دنیوی در آخرت بهطورکلی منقطع میشود یا نه؟
قرآن پژوهی
عباس فنی اصل
چکیده
سؤال از هدف آفرینش یکی از مهمترین سؤالات بشری است که در طی تاریخ همواره مطرح بوده و تلاشهای فراوانی برای پاسخ به آن بهعملآمده است. گستره تأثیر و اهمیت این سؤال به حدی است که همه ابعاد حیات بشری را در برگرفته و تا انسان پاسخ قانعکننده برای آن پیدا نکند، زندگی او معنا پیدا نکرده و با احساس پوچی و بیمعنایی، همواره در اضطراب و نگرانی ...
بیشتر
سؤال از هدف آفرینش یکی از مهمترین سؤالات بشری است که در طی تاریخ همواره مطرح بوده و تلاشهای فراوانی برای پاسخ به آن بهعملآمده است. گستره تأثیر و اهمیت این سؤال به حدی است که همه ابعاد حیات بشری را در برگرفته و تا انسان پاسخ قانعکننده برای آن پیدا نکند، زندگی او معنا پیدا نکرده و با احساس پوچی و بیمعنایی، همواره در اضطراب و نگرانی خواهد بود. علاوه بر پاسخهای بشری، ادیان آسمانی نیز پاسخهایی به این سؤال ارائه کردهاند که به سبب نشاءت گیری از مبدأ آسمانی و موثق و معصومانه بودن، از جایگاه ویژهای برخوردارند. تمامی ادیان آسمانی خصوصاً اسلام، خلقت عالم بهویژه انسان بهعنوان سید مخلوقات را هدفمند میدانند. قران اهداف متعددی را بهعنوان هدف خلقت انسان معرفی کرده است که تنها در خصوص معرفی «عبودیت» از کلمه حصر استفاده کرده و آن را بهعنوان «عهد الهی» و «صراط مستقیم» نامیده است. مقام عبودیت، شریفترین و والاترین مقام انسانی است که برتر از نبوت و رسالت است؛ چراکه «رسالت»، مأموریت الهی برای انسانهای برگزیده است، درحالیکه «عبودیت»، امر اختیاری است که انسانها با انتخاب خود و با تلاش مستمر و روشمند، مراحل و درجات آن را طی میکنند. رسیدن به مقام عبودیت مطلق، در حقیقت رسیدن به تمامی خیرات دنیا و آخرت است که در پی آن، انسان به مقام ربوبیت نائل شده و مظهر تجلی الهی میگردد.
قرآن پژوهی
راضیه سادات سیدخراسانی؛ محسن قاسمپور؛ خدیجه حسین زاده
چکیده
یکی از مسائل اختلافی و بنیادین در تفسیر قرآن، مسئلهی جامعیت قرآن است. جامعیت از مبانی مهم تفسیر بوده که در چگونگی و مصادیق آن اختلافنظر وجود دارد؛ بهگونهای که هرکدام از مفسران با استناد به ادلهای در هر یک از حوزههای جامعیت ذاتی و مقایسهای به یکی از دیدگاههای جامعیت تمایل پیدا کردهاند. بررسی دیدگاه آیتالله جوادی و آیتالله ...
بیشتر
یکی از مسائل اختلافی و بنیادین در تفسیر قرآن، مسئلهی جامعیت قرآن است. جامعیت از مبانی مهم تفسیر بوده که در چگونگی و مصادیق آن اختلافنظر وجود دارد؛ بهگونهای که هرکدام از مفسران با استناد به ادلهای در هر یک از حوزههای جامعیت ذاتی و مقایسهای به یکی از دیدگاههای جامعیت تمایل پیدا کردهاند. بررسی دیدگاه آیتالله جوادی و آیتالله مصباح بهعنوان مفسران و قرآنپژوهان تأثیرگذار دوره معاصر میتواند راهگشای حل برخی مباحث نظری در حوزه اندیشه و عمل دینی باشد. نوشتار حاضر با شیوه توصیفی و تحلیلی و با گردآوری دادهها از راه جمعآوری کتابخانهای درصدد تبیین، تحلیل و ارزیابی دیدگاه این دو اندیشمند در دو حوزهی جامعیت است. با توجه به آثارشان، هر دو اندیشمند درباره جامعیت مقایسهای قرآن اتفاقنظر دارند و هر دو، قرآن را نسبت به سایر کتب الهی کاملتر و حاوی تمام مسائل و معارف مفید برای سعادت دنیوی و اخروی میدانند؛ اما در خصوص جامعیت ذاتی، اندکی اختلافنظر وجود دارد. ازنظر علامه مصباح، قرآن کریم در عرصه هدایت به سعادت دنیایى و آخرتى، جامعیت دارد و به جامعیت اعتدالی معتقدند؛ اما آیه الله جوادی، جامعیت حداکثری برای قرآن را با دو شرط پذیرفته است. این پژوهش، ضمن تبیین اصل دیدگاه این اندیشمندان قرآنی و ارزیابی مناسب به این حقیقت دستیافته که اگرچه اصل دیدگاه این دو مفسر و اندیشمند فرزانه معاصر موردقبول و قابلاثبات است، اما از منظری دیگر این نگرشها با ملاحظات و بلکه کاستیهایی مواجه است که در این جستار به آنها پرداخته میشود.
قرآن پژوهی
فاطمه دسترنج
چکیده
با توجه به جایگاه و اهمیت معراج در کانون اندیشة اسلامی، خوانشهای گوناگونی از آیات مرتبط با این موضوع صورت پذیرفتهاست. تشکیک در وقوع معراج از سوی مستشرقان و نیز رؤیاانگاری آن از سوی برخی عالمان مسلمان، ضرورت واکاوی آرای تفسیری عالمان فریقین پیرامون این موضوع را دوچندان میکند. در این پژوهش، با روش توصیفیـ تحلیلی، آرای تفسیری ...
بیشتر
با توجه به جایگاه و اهمیت معراج در کانون اندیشة اسلامی، خوانشهای گوناگونی از آیات مرتبط با این موضوع صورت پذیرفتهاست. تشکیک در وقوع معراج از سوی مستشرقان و نیز رؤیاانگاری آن از سوی برخی عالمان مسلمان، ضرورت واکاوی آرای تفسیری عالمان فریقین پیرامون این موضوع را دوچندان میکند. در این پژوهش، با روش توصیفیـ تحلیلی، آرای تفسیری مرحوم طبرسی از علمای شیعه و شیخ یونینی از علمای اهل سنّت، پیرامون اصل وقوع معراج و اسراء، زمان، مکان و کیفیت وقوع، هدف و نیز معجزه بودن معراج و مسألة رؤیت الهی واکاوی گردید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بهرغم اختلافات فرقة حنبلی با مذهب تشیع، همگرایی بسیاری بین آرای یونینی و طبرسی پیرامون معراج و اسراء وجود دارد. مهمترین وجه اشتراک آنان اعتقاد به وقوع معراج در حالت بیداری و رخداد آن به صورت جسمانی و روحانی توأمان است که با معجزه بودن معراج سازگار است. با وجود اینکه هر دو در ارائة نظرتشان از دلایل عقلی و نقلی بهره بردهاند، در نوع منابع مورد استفاده، کمیّت پرداختن به موضوعات و نیز اقامة دلیل با هم اختلافاتی دارند. تأکید شیخ یونینی بیشتر بر کیفیت وقوع معراج است، در حالی که مرحوم طبرسی، علاوه بر تبیین کیفیت وقوع معراج به هدف معراج که همان رؤیت حجتهای شگفت خداوند از سوی پیامبر(ص) است نیز اشاره میکند.
قرآن پژوهی
حسن مجیدی
چکیده
آموزش در سن کودکی چون نقشی بر سنگ و ماندگار است، از سویی قرآن برای مسلمانان، تنها کتابی بهشمار میآید که از سوی خداوند و آنهم برای راهنمایی و خوشبختی انسان به وی هدیه شده است، ازاینرو معجزهای است که آموزش آن بیش از سایر کتابها برای کودک لازم مینماید و آموزش آن به شیوه منطقی و بهصورت ملایم و متناسب و پلکانی میتواند ...
بیشتر
آموزش در سن کودکی چون نقشی بر سنگ و ماندگار است، از سویی قرآن برای مسلمانان، تنها کتابی بهشمار میآید که از سوی خداوند و آنهم برای راهنمایی و خوشبختی انسان به وی هدیه شده است، ازاینرو معجزهای است که آموزش آن بیش از سایر کتابها برای کودک لازم مینماید و آموزش آن به شیوه منطقی و بهصورت ملایم و متناسب و پلکانی میتواند تأثیر تربیتی پایداری بر رشد و پرورش وی داشته باشد. با نگاه به این مهم و در راستای جایگاه ویژه ترجمه در انتقال درست مفاهیم، درصدد برآمدیم با روش نقدی و بررسی فنّی، ترجمه کتاب آموزش قرآن دوم ابتدایی را از دید چندوچون ترجمه و سازگاری آن با این رده سنی بررسی نماییم. نیز با نگاه به جایگاه تصاویر در رساندن پیام برای کودک که گاه بسیار بیشتر از جایگاه واژگان است، سازگاری تصاویر با ترجمه درست بررسی شده است. برآیندهای بررسی نشان میدهد که آیات، خوب و هماهنگ با نیاز مخاطب انتخابشده و تلاش شده – هرچند به اسم مترجم خاصی اشاره نشده- ترجمهها رایج باشد، هرچند انتظار است مرجع این ترجمهها مشخص گردد. همچنین در مقدمه و در صفحه اول کتاب اشارهشده که: «کودک عزیز ما باید سادگی یادگیری قرآن را احساس کند»، اما ترجمهها از جهت رده سنی مخاطب کودک هفتساله و نوع و سطح واژگان، فارسینویسی، نیازمحوری و ارتباطگیری سازگاری ندارد و نیازمند تطبیق و دلپذیر و روانسازی است.
قرآن پژوهی
زهرا مواظبی؛ ابراهیم ابراهیمی
چکیده
چیستی مفهوم «خدا» بهعنوان موجودی شناخت ناپذیر و چگونگی بازنمایی رابطه او با موجودات دیگر ازجمله مسائلی است که موردتوجه دینپژوهان با رویکردهای مختلف قرارگرفته است. به نظر میرسد معناشناسی شناختی ازآنرو که به چیستی و چگونگی یک مفهوم توجه دارد بتواند در تحلیل ساختار مفهومی از «خدا» در قرآن راهگشا باشد. در پژوهش پیش ...
بیشتر
چیستی مفهوم «خدا» بهعنوان موجودی شناخت ناپذیر و چگونگی بازنمایی رابطه او با موجودات دیگر ازجمله مسائلی است که موردتوجه دینپژوهان با رویکردهای مختلف قرارگرفته است. به نظر میرسد معناشناسی شناختی ازآنرو که به چیستی و چگونگی یک مفهوم توجه دارد بتواند در تحلیل ساختار مفهومی از «خدا» در قرآن راهگشا باشد. در پژوهش پیش رو با رویکرد معناشناسی شناختی و با شیوة توصیفی - تحلیلی به تبیین مفهوم «خدا» با استفاده از استعارههای شناختی حوزة «مالکیت» و مدلهای مفهومی مرتبط با آن پرداخته شده است تا از این طریق شیوة ساختبندی و بازنمایی مفهوم «خدا» در حافظه ادراکی انسان را در چارچوب نظریه استعارة مفهومی نشان دهد. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان میدهد که استعارهها دارای کارکردهای شناختی و ارتباطی هستند و قابلیت این را دارند که برای مفاهیم دشوار و ناملموس قالبی روشن و درک پذیر را فراهم آورند. در زبان قرآن مفهوم خدا و تصور از او با مدل شناختی خدای شخصوار و بر اساس مؤلفههای مفهومی مرتبط با انسان بر مبنای احساسات و تجربیات فرد از ارتباط با دیگران در قالب رابطة یک شخص با شخص دیگر شکل گرفته است که در حافظه ادراکی انسان با مفاهیمی، چون: پادشاه، پدر، حمایتگر، خریدار، مُقترِض، در قالب استعارههای مفهومی «خدا پادشاه است»، «خدا خریدار است»، «خدا پدر است» و» خدا جِواردهنده است» بازنمایی و درک میشود. این حوزههای شناختی رابطة تمثیلی با ذات خداوند دارند. با تداعی مفهوم خداوند در ذهن از طریق استعاره مفهومی زوایای ملموس متعددی از مفهوم خداوند کشف میگردد که در غیر زبان استعاری و بدون بهرهگیری از مدلهای شناختی قابل دریافت نمیباشد.
قرآن پژوهی
سیدمحمدحسن مومنی
چکیده
جبرئیل (ع)، فرشتة حامل و پیامآور وحی است؛ اما قلمرو این وساطت آیا شأن تعلیم وحی را نیز در بر میگرفته یا امر تعلیم فقط مستقیماً از جانب الله تعالی بر پیامبر اکرم(ص) بوده است؟! مفسّرین شیعه و اهل تسنن ذیل آیة (عَلَّمَهُ شَدِیدُ الْقُوى) النجم/5 دو گروه شدهاند؛ اما تمام ارباب تفاسیر روایی شیعه (شَدِیدُ الْقُوى) را توصیف الله تعالی ...
بیشتر
جبرئیل (ع)، فرشتة حامل و پیامآور وحی است؛ اما قلمرو این وساطت آیا شأن تعلیم وحی را نیز در بر میگرفته یا امر تعلیم فقط مستقیماً از جانب الله تعالی بر پیامبر اکرم(ص) بوده است؟! مفسّرین شیعه و اهل تسنن ذیل آیة (عَلَّمَهُ شَدِیدُ الْقُوى) النجم/5 دو گروه شدهاند؛ اما تمام ارباب تفاسیر روایی شیعه (شَدِیدُ الْقُوى) را توصیف الله تعالی دانسته و نقشی تعلیمی جبرئیل(ع) را نپذیرفتهاند. بسیاری از کسانی که شأن تعلیمی جبرئیل(ع) نسبت به پیامبر اکرم(ص) را پذیرفتهاند تن به تأویل داده، تعلیم را از حقیقت آن دور کرده و به معانی، مثل تلقین و واسطة در نزول فرض کردهاند که صِرفاً وساطت در پیامآوری است، نه تعلیم آن. این پژوهش، با روش مطالعة کتابخانهای و بررسی تطبیقی نظرات مفسّرین و تدبر عقلی در آیات و روایات، نظریة تفاسیر روایی شیعه را به پنج دلیل مستند ساخته، به تمام اشکالات مربوطه جواب میگوید و نظریة شأن تعلیمی جبرئیل(ع) نسبت به پیامبر اکرم(ص) را از پنج جهت مخدوش میسازد.
قرآن پژوهی
زینب آزادبختی؛ خلیل پروینی
چکیده
در طول تاریخ مخصوصاً در عصرکنونی نیازهای مادی و جسمانی انسان بیشتر مورد حمایت واقع شده و برعکس نیازهای معنوی او که جنبه مهمتر آن است مورد بیتوجهی قرار گرفته و به فراموشی سپرده شده است. اگر آدمی از بُعد معنوی و روحانی وجود خویش غفلت نماید و حقیقت وجودی و اصالت خود را از یاد ببرد، دچار فقر معنوی شده است. شناخت مسئلهی فقر معنوی ...
بیشتر
در طول تاریخ مخصوصاً در عصرکنونی نیازهای مادی و جسمانی انسان بیشتر مورد حمایت واقع شده و برعکس نیازهای معنوی او که جنبه مهمتر آن است مورد بیتوجهی قرار گرفته و به فراموشی سپرده شده است. اگر آدمی از بُعد معنوی و روحانی وجود خویش غفلت نماید و حقیقت وجودی و اصالت خود را از یاد ببرد، دچار فقر معنوی شده است. شناخت مسئلهی فقر معنوی و آگاهی از علل آن موجب میشود که آدمی با زمینههای آن به مقابله جدی برخیزد و کوتاهی در این امر مهم علاوه بر اینکه جسم انسان را تهدید میکند، روح و روان او را نیز به مخاطره میاندازد. بدین منظور نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر آیه 19 سوره مبارکه حشر ضمن تبیین مؤلفههای فقر معنوی، به مهم-ترین علل آن پرداخته است. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که مهمترین مؤلفههای فقر معنوی عبارتند از: خودنایابی، خدانایابی، خردگریزی و جهالت عملی و عوامل فقر معنوی عبارتند از: غفلت، عُجب و خودبینی، وابستگی به دنیا، محیط ناسالم و شیطان.
حدیث پژوهی
کیوان احسانی؛ فاطمه احمدی
چکیده
تاریخگذاری مأثورات در نگاه مستشرقان ـ علیرغم گذشت یک سده ـ از مباحث نوین درحدیثپژوهی معاصر تلقی میشود؛ به گونهای که بازشناسی شیوه آنان در تحلیل روایات از ضرورت این امر گواهی میدهد؛ زیرا قبول یا طرد نتایج آنان فارغ از آشنایی با شیوه حدیثپژوهان غربی میسر نخواهد بود. پژوهش حاضر نیز با نگاهی مشترک بر سند و متن گزاره "لَقَدْ ...
بیشتر
تاریخگذاری مأثورات در نگاه مستشرقان ـ علیرغم گذشت یک سده ـ از مباحث نوین درحدیثپژوهی معاصر تلقی میشود؛ به گونهای که بازشناسی شیوه آنان در تحلیل روایات از ضرورت این امر گواهی میدهد؛ زیرا قبول یا طرد نتایج آنان فارغ از آشنایی با شیوه حدیثپژوهان غربی میسر نخواهد بود. پژوهش حاضر نیز با نگاهی مشترک بر سند و متن گزاره "لَقَدْ جِئْتُکُمْ بِالذَّبْحِ"، در پی ارزیابی این پرسش است که تعیین حلقه مشترک، کدامین دوره را نخستین خاستگاه زمانی ترویج روایت معرفی میدارد. لذا این پژوهش با نظر به فقدان مطالعات حدیثی پیرامون تاریخگذاری روایت مذکور در مجامع فریقین، برآن است تا ازگذار پاسخ به سؤال فوق مبتنی بر نتایج حاصل از تحلیل ترکیبی، کاستیهای موجود را برطرف نماید. گفتنی است این نوشتار با بهرهوری از شیوه توصیفی ـ تحلیلی بدین رهیافت نایل آمد که تحلیل سندی و دلالی روایت بر مبنای مستندات نقلی و کلامی، تماماً از ضعف روایت و گسترش بیرویه آن در عصر فتوحات خلفا حکایت مینماید. نقل منفرد گزاره در مصادر شیعی و انتقال آن در مکتوبات "راوندی" و "طبرسی"، در قیاس با نخستین ورود روایت در سیره "إبنإسحاق" و انعکاس آن با تعدد طرق در منابع متاخرتر، از جمله مهمترین برآیند حاصله از تحلیل ترکیبی روایت است .
حدیث پژوهی
محمد شریفی؛ حسن یعقوبی
چکیده
یکی از مهمترین مباحث انسانشناسی و اخلاق، مسئلهی "خشونت" است. زیرا، از یکطرف دشمنان دین همواره سعی در معرفی چهرهای خشن و ناخوشایند از دین و پیشوایان آن داشته و از طرفی، در تعالیم دینی، گاه انسان حق إعمال خشونت را ندارد و گاهی هم، باید ابراز خشم و خشونت کند. این رویکَرد دوگانهی دین و آموزههای اسلامی به مبحث خشونت و ترسیم چهرهای ...
بیشتر
یکی از مهمترین مباحث انسانشناسی و اخلاق، مسئلهی "خشونت" است. زیرا، از یکطرف دشمنان دین همواره سعی در معرفی چهرهای خشن و ناخوشایند از دین و پیشوایان آن داشته و از طرفی، در تعالیم دینی، گاه انسان حق إعمال خشونت را ندارد و گاهی هم، باید ابراز خشم و خشونت کند. این رویکَرد دوگانهی دین و آموزههای اسلامی به مبحث خشونت و ترسیم چهرهای خشن از دین توسط مخالفان و اسلامستیزان در سالهای اخیر، نویسندگان مقاله را بر آن داشت تا به بررسی مبحث خشونت در نهجالبلاغه بپردازند. پژوهش حاضر، به هدف بررسی معنا و مفهوم خشونت در کلام امام علی(ع) با تأکید بر گسترهی معنایی آن در نهجالبلاغه، با روش توصیفی-تحلیلی سامان پذیرفته و به این نتایج دست یافت که أولاً؛ خشونت با تعدادی واژگان دیگر در این کتاب شریف ارتباط و ترادف معنایی آشکار دارد که هر یک، معنا و کارکردهای خاص خود را دارند و با وجود داشتن اتّحاد موضوعی، کاربردهای متفاوتی مییابند و ثانیاً؛ مراتب، کاربردها و بالتّبع کارکردهای متفاوت خشونت، شناخت دقیق و کاربست صحیح آنها را ضرورتی اجتنابناپذیر ساخته و ثالثاً؛ میتوان با شناخت هرچه دقیقتر و کاملتر آن مفاهیم، ضمن رفع اتهامِ خشونتگرایی از دین اسلام، کاربردها و کارکردهای درست آن-از جمله: دفع و رفع ظلم از جامعه و دفاع از مظلوم- را در ساحت جامعهی دینی و انسانی به نظاره نشست.
حدیث پژوهی
محمدهادی قهاری کرمانی
چکیده
قرآن چشمهای همیشه جاری در بستر زمان است که تشنگان حقیقت و هدایت از زلال آن سیراب گشته و هم چنان در گذر زمان، جاری و جاودانه است. یکی از مهمترین رموز جاودانگی قرآن، تطبیق و سرایتدادن مفاد آیات بر مصادیق جدید در گذر زمان است. از این عمل، تحت عنوان «قاعده جری» یا «قاعده جری و تطبیق» یاد میشود. آیتالله معرفت بر این باور ...
بیشتر
قرآن چشمهای همیشه جاری در بستر زمان است که تشنگان حقیقت و هدایت از زلال آن سیراب گشته و هم چنان در گذر زمان، جاری و جاودانه است. یکی از مهمترین رموز جاودانگی قرآن، تطبیق و سرایتدادن مفاد آیات بر مصادیق جدید در گذر زمان است. از این عمل، تحت عنوان «قاعده جری» یا «قاعده جری و تطبیق» یاد میشود. آیتالله معرفت بر این باور است که قاعده جری، غیر از تأویل آیه میباشد؛ بنابراین بررسی و نقد این دیدگاه بر اساس روایات، اهمیت و ضرورت مییابد. از این رو، در این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی در صدد یافتن پاسخ این سؤال هستیم که آیا نظریه آیتالله معرفت مبنی بر نفی تأویلی بودن قاعده جری منطبق با روایات است؟ در این راستا ابتدا دیدگاه ایشان مطرح و سپس با استفاده از روایاتی که در آنها تأویل قرآن به مصادیقی توصیف شده که فراتر از سبب و مورد نزول آیات میباشند و نیز روایاتی که در آنها قاعده جری به کار برده شده و تصریح شده که این عمل، تأویل قرآن است، ادعای ایشان، نقد و اثبات شد که جری و تطبیق، یکی از انواع تأویل قرآن است.
قرآن پژوهی
مریم صادری؛ محمود طباطبایی؛ علیرضا حیدرزادگان؛ محمدجواد عنایتی راد؛ محمدجواد اصغری ابراهیم آباد
چکیده
خودشیفتگی در قرآن رذیلتی اخلاقی و مشمول مذمت و عقوبت است اما در روانشناسی نوعی اختلال شخصیتی است. پرسش اولیه: تفاوت خودشیفته در قرآن با روانشناسی چیست. چالش بین توصیف خودشیفتگی چونان اختلالی شخصیتی و واجد سویههای ناخودآگاه و ناارادی در روانشناسی با آن در مقام رذیلتی اخلاقی در قرآن (که با اراده و آگاهی التزام قطعی دارد)، اهمیت ...
بیشتر
خودشیفتگی در قرآن رذیلتی اخلاقی و مشمول مذمت و عقوبت است اما در روانشناسی نوعی اختلال شخصیتی است. پرسش اولیه: تفاوت خودشیفته در قرآن با روانشناسی چیست. چالش بین توصیف خودشیفتگی چونان اختلالی شخصیتی و واجد سویههای ناخودآگاه و ناارادی در روانشناسی با آن در مقام رذیلتی اخلاقی در قرآن (که با اراده و آگاهی التزام قطعی دارد)، اهمیت و ضرورت این پژوهش را آشکار میسازد زیرا خداوند حکیم، قصد تربیت و هدایت دارد، پس فرد دارای اختلال غیرارادی را مشمول سرزنش و عقوبت قرار نمیدهد. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد کتابخانهای، وجوه اشتراک و افتراق خودشیفتگی را در این دو حوزه نسبتسنجی کرده است. یافتهها حاکی از وحدت در مفهوم و نشانهها و تباین در سبب و منشأ بود. مستنبط از سیاق آیات مرتبط، سبب خودشیفتگی، ضعف معرفت توحیدی است که با استناد به بافتار عقلانی وحی، آن را عملی آگاهانه و ارادی و لذا مشمول مذمت و عقوبت میتوان دانست؛ اما در روانشناسی، فرد در ایجاد اختلال شخصیتی، نقشی ندارد اما چون اینها عموماً در کارکردهای اساسی روانی این افراد و بالتبع، قدرت اراده و تمییز در آنها خللی ایجاد نمیکند، طبق روانشناسی نیز فرد خودشیفته نسبت به اعمالش مسئول است و داشتن اختلال خودشیفتگی، موجب سلب مسئولیت از کسی نمیشود.
قرآن پژوهی
فروغ پارسا
چکیده
مفسران قرآن کریم همواره دردر صدد کشف و آشکار نمودن مقصود خداوند در تفسیر آیات الهی بوده اند. این درحالی است که در نظریات هرمنوتیکی ( تفسیری) نوین ، خواننده و مفسّر متن بیش از مؤلف اهمیت دارد. در واقع هرمنوتیک فلسفی و نیز نظریه تفسیری ساختار گرایان و نیز ساختار شکنان تقریباً برای مؤلف متن ارزشی قایل نبوده، شرایط ذهنی و تاریخی مؤلف و نیز ...
بیشتر
مفسران قرآن کریم همواره دردر صدد کشف و آشکار نمودن مقصود خداوند در تفسیر آیات الهی بوده اند. این درحالی است که در نظریات هرمنوتیکی ( تفسیری) نوین ، خواننده و مفسّر متن بیش از مؤلف اهمیت دارد. در واقع هرمنوتیک فلسفی و نیز نظریه تفسیری ساختار گرایان و نیز ساختار شکنان تقریباً برای مؤلف متن ارزشی قایل نبوده، شرایط ذهنی و تاریخی مؤلف و نیز ساختار زبان و عوامل فرهنگی دیگری را در فهم و تفسیر متن مؤثر می دانند. مسأله اصلی پژوهش، تبیین نسبت و مقایسة دیدگاه های تفسیری برخی مفسران معاصر با نظریه های هرمنوتیکی نوین است و ایدة تقابل گستردة بین آنها را به چالش کشیده است. روش مطالعه کتابخانه ای است و جهت کشف موارد تمایز و تشابه رویکرد توصیفی و مقایسه ای را انتخاب کرده است. مقایسه دیدگاه های تفسیری سید محمود طالقانی (1289-1358ش) ، سید محمد حسین طباطبایی(1281-1360ش) ، سید محمدحسین فضل الله (1935-2010م) و عبدالله جوادی آملی(متولد1312 شمسی) به مثابه مهم ترین مفسران شیعی معاصر با نظریه های تفسیری هرمنوتیک کلاسیک ، هرمنوتیک فلسفی ، ساختار گرایان و ساختار شکنان ، نشان می دهد ؛ اعتقاد به اصالت و اعتبار مراد مؤلف و تعین معنا، نقطة تمایز دیدگاه مفسّران مسلمان با نظریات تفسیری: هرمنوتیک فلسفی ، ساختار گرایان و ساختار شکنان است ولی در اعتقاد به تأثیر شرایط وجودی مفسّر در تفسیر و نیز در بحث نسبی بودن فهم ها و عدم امکان بازیابی معنای اصیل متن تا حدودی اشتراک نظر دارند.
حدیث پژوهی
محمد ابراهیمی راد
چکیده
یکی از مسایل مهمی که همواره مورد گفت گو و اختلاف دیدگاه بین اندیشمندان اسلامی بوده، وجود عالمی به نام « عالم ذر» است. مهمترین دلایلی که برای اثبات «عالم ذر» مطرح شده، آیات 172-173 سوره اعراف و احادیث متعددی است که درکتاب های حدیثی شیعه نقل شده است. بر اساس ظاهر این آیه و احادیث وارده، خداوند انسان ها را در عالم مادی قبل از آفرینش ...
بیشتر
یکی از مسایل مهمی که همواره مورد گفت گو و اختلاف دیدگاه بین اندیشمندان اسلامی بوده، وجود عالمی به نام « عالم ذر» است. مهمترین دلایلی که برای اثبات «عالم ذر» مطرح شده، آیات 172-173 سوره اعراف و احادیث متعددی است که درکتاب های حدیثی شیعه نقل شده است. بر اساس ظاهر این آیه و احادیث وارده، خداوند انسان ها را در عالم مادی قبل از آفرینش انسان در دنیا، از پشت پدرانشان خارج کرده و آنان در آن عالم، به خداوند معرفت قلبی پیدا کرده و به ربوبیت او اقرار کرده اند و در نتیجه حجت بر همه انسان ها تمام شده است. برخی از اندیشمندان اسلامی که وجود چنین عالمی را منکر هستند، احادیث «عالم ذر» را یا از نظر سند نامعتبر دانسته و یا دلالت این روایات را برعالم ذر مورد انکار قرار داده اند. در این پژوهش، که با استفاده از منابع کتابخانهای و روش توصیفی-تحلیلی احادیث «عالم ذر» مورد بررسی قرار گرفته، تلاش شده که ثابت شود، اولا، بخش قابل توجهی از احادیث عالم ذر از نظر سند معتبرند و ثانیا، دلالت این احادیث بر وجود عالم ذر غیر قابل انکار است.