حدیث پژوهی
کیوان احسانی؛ فاطمه احمدی
چکیده
تاریخ‌گذاری مأثورات در نگاه مستشرقان ـ علی‌رغم گذشت یک سده ـ از مباحث نوین درحدیث‌پژوهی معاصر تلقی می‌شود؛ به گونه‌ای که بازشناسی شیوه آنان در تحلیل روایات از ضرورت این امر گواهی می‌دهد؛ زیرا قبول یا طرد نتایج آنان فارغ از آشنایی با شیوه حدیث‌پژوهان غربی میسر نخواهد بود. پژوهش حاضر نیز با نگاهی مشترک بر سند و متن گزاره "لَقَدْ ...
بیشتر
تاریخ‌گذاری مأثورات در نگاه مستشرقان ـ علی‌رغم گذشت یک سده ـ از مباحث نوین درحدیث‌پژوهی معاصر تلقی می‌شود؛ به گونه‌ای که بازشناسی شیوه آنان در تحلیل روایات از ضرورت این امر گواهی می‌دهد؛ زیرا قبول یا طرد نتایج آنان فارغ از آشنایی با شیوه حدیث‌پژوهان غربی میسر نخواهد بود. پژوهش حاضر نیز با نگاهی مشترک بر سند و متن گزاره "لَقَدْ جِئْتُکُمْ بِالذَّبْحِ"، در پی ارزیابی این پرسش است که تعیین حلقه مشترک، کدامین دوره را نخستین خاستگاه زمانی ترویج روایت معرفی می‌دارد. لذا این پژوهش با نظر به فقدان مطالعات حدیثی پیرامون تاریخ‌گذاری روایت مذکور در مجامع فریقین، برآن است تا ازگذار پاسخ به سؤال فوق مبتنی بر نتایج حاصل از تحلیل ترکیبی، کاستی‌های موجود را برطرف نماید. گفتنی است این نوشتار با بهره‌وری از شیوه توصیفی ـ تحلیلی بدین رهیافت نایل آمد که تحلیل سندی و دلالی روایت بر مبنای مستندات نقلی و کلامی، تماماً از ضعف روایت و گسترش بی‌رویه آن در عصر فتوحات خلفا حکایت می‌نماید. نقل منفرد گزاره در مصادر شیعی و انتقال آن در مکتوبات "راوندی" و "طبرسی"، در قیاس با نخستین ورود روایت در سیره "إبن‌إسحاق" و انعکاس آن با تعدد طرق در منابع متاخرتر، از جمله مهم‌ترین برآیند حاصله از تحلیل ترکیبی روایت است .
حدیث پژوهی
محمد شریفی؛ حسن یعقوبی
چکیده
یکی از مهم‌ترین مباحث انسان‌شناسی و اخلاق، مسئله‌ی "خشونت" است. زیرا، از یک‌طرف دشمنان دین همواره سعی در معرفی چهره‌ای خشن و ناخوشایند از دین و پیشوایان آن داشته و از طرفی، در تعالیم دینی، گاه انسان حق إعمال خشونت را ندارد و گاهی هم، باید ابراز خشم و خشونت کند. این روی‌کَرد دوگانه‌ی دین و آموزه‌های اسلامی به مبحث خشونت و ترسیم چهره‌ای ...
بیشتر
یکی از مهم‌ترین مباحث انسان‌شناسی و اخلاق، مسئله‌ی "خشونت" است. زیرا، از یک‌طرف دشمنان دین همواره سعی در معرفی چهره‌ای خشن و ناخوشایند از دین و پیشوایان آن داشته و از طرفی، در تعالیم دینی، گاه انسان حق إعمال خشونت را ندارد و گاهی هم، باید ابراز خشم و خشونت کند. این روی‌کَرد دوگانه‌ی دین و آموزه‌های اسلامی به مبحث خشونت و ترسیم چهره‌ای خشن از دین توسط مخالفان و اسلام‌ستیزان در سال‌های اخیر، نویسندگان مقاله را بر آن داشت تا به بررسی مبحث خشونت در نهج‌البلاغه بپردازند. پژوهش حاضر، به هدف بررسی معنا و مفهوم خشونت در کلام امام علی(ع) با تأکید بر گستره‌ی معنایی آن در نهج‌البلاغه، با روش توصیفی-تحلیلی سامان پذیرفته و به این نتایج دست یافت که أولاً؛ خشونت با تعدادی واژگان دیگر در این کتاب شریف ارتباط و ترادف معنایی آشکار دارد که هر یک، معنا و کارکردهای خاص خود را دارند و با وجود داشتن اتّحاد موضوعی، کاربردهای متفاوتی می‌یابند و ثانیاً؛ مراتب، کاربردها و بالتّبع کارکردهای متفاوت خشونت، شناخت دقیق و کاربست صحیح آنها را ضرورتی اجتناب‌ناپذیر ساخته و ثالثاً؛ می‌توان با شناخت هرچه دقیق‌تر و کامل‌تر آن مفاهیم، ضمن رفع اتهامِ خشونت‌گرایی از دین اسلام، کاربردها و کارکردهای درست آن-از جمله: دفع و رفع ظلم از جامعه و دفاع از مظلوم- را در ساحت جامعه‌ی دینی و انسانی به نظاره نشست.
قرآن پژوهی
مریم صادری؛ محمود طباطبایی؛ علیرضا حیدرزادگان؛ محمدجواد عنایتی راد؛ محمدجواد اصغری ابراهیم آباد
چکیده
خودشیفتگی در قرآن رذیلتی اخلاقی و مشمول مذمت و عقوبت است اما در روان‌شناسی نوعی اختلال شخصیتی است. پرسش اولیه: تفاوت خودشیفته در قرآن با روان‌شناسی چیست. چالش بین توصیف خودشیفتگی چونان اختلالی شخصیتی و واجد سویه‌های ناخودآگاه و ناارادی در روان‌شناسی با آن در مقام رذیلتی اخلاقی در قرآن (که با اراده و آگاهی التزام قطعی دارد)، اهمیت ...
بیشتر
خودشیفتگی در قرآن رذیلتی اخلاقی و مشمول مذمت و عقوبت است اما در روان‌شناسی نوعی اختلال شخصیتی است. پرسش اولیه: تفاوت خودشیفته در قرآن با روان‌شناسی چیست. چالش بین توصیف خودشیفتگی چونان اختلالی شخصیتی و واجد سویه‌های ناخودآگاه و ناارادی در روان‌شناسی با آن در مقام رذیلتی اخلاقی در قرآن (که با اراده و آگاهی التزام قطعی دارد)، اهمیت و ضرورت این پژوهش را آشکار می‌سازد زیرا خداوند حکیم، قصد تربیت و هدایت دارد، پس فرد دارای اختلال غیرارادی را مشمول سرزنش و عقوبت قرار نمی‌دهد. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد کتابخانه‌ای، وجوه اشتراک و افتراق خودشیفتگی را در این دو حوزه نسبت‌سنجی کرده است. یافته‌ها حاکی از وحدت در مفهوم و نشانه‌ها و تباین در سبب و منشأ بود. مستنبط از سیاق آیات مرتبط، سبب خودشیفتگی، ضعف معرفت توحیدی است که با استناد به بافتار عقلانی وحی، آن را عملی آگاهانه و ارادی و لذا مشمول مذمت و عقوبت می‌توان دانست؛ اما در روان‌شناسی، فرد در ایجاد اختلال شخصیتی، نقشی ندارد اما چون اینها عموماً در کارکردهای اساسی روانی این افراد و بالتبع، قدرت اراده و تمییز در آنها خللی ایجاد نمی‌کند، طبق روان‌شناسی نیز فرد خودشیفته نسبت به اعمالش مسئول است و داشتن اختلال خودشیفتگی، موجب سلب مسئولیت از کسی نمی‌شود.
قرآن پژوهی
فاطمه دست رنج؛ زهرا عباسی
چکیده
با توجه به اقتضائات عصری رسانه علت ایجاد برخی از تحولات تاریخی و اجتماعی است و تا جایی پیش می‌رود که در صورت بندی‌های فرهنگی از عناصر کلیدی به شمار می‌آید. از این رو ارزیابی نظریه‌های رسانه بر اساس الگوی قرآنی می‌تواند به فهم درست این تحولات و ارزش‌گذاری این نظریات کمک نماید. برای نیل به نتیجه در بررسی این نظریات از رویکرد معرفت‌شناسانه ...
بیشتر
با توجه به اقتضائات عصری رسانه علت ایجاد برخی از تحولات تاریخی و اجتماعی است و تا جایی پیش می‌رود که در صورت بندی‌های فرهنگی از عناصر کلیدی به شمار می‌آید. از این رو ارزیابی نظریه‌های رسانه بر اساس الگوی قرآنی می‌تواند به فهم درست این تحولات و ارزش‌گذاری این نظریات کمک نماید. برای نیل به نتیجه در بررسی این نظریات از رویکرد معرفت‌شناسانه بهره برده می‌شود. در واقع در این پژوهش ما بر آن شدیم تا بازخوانی برخی از نظریات حوزه رسانه و ارتباطات به ارزیابی این نظریات از حیث صدق و توجیه معرفت‌شناسانه بپردازیم. اساس این ارزیابی الگوی گفتمان قرآنی در باب رسانه و عنایت به قرآن به مثابه رسانه است. از میان نظرات صدق و توجیه، انطباقگرایی، کارکردگرایی و انسجام‌گرایی در این نوشتار مورد ارزیابی قرار گرفت و این نتیجه حاصل آمد که از میان هشت نظریه مورد بررسی در این نوشتار نظریات مارشال مک لوهان، برجسته‌سازی و کاشت، دارای انطباق هستند و نظریاتی هستند که می‌توانند در گفتمان قرآنی کارکرد داشته باشند و قادر هستند در کنار یکدیگر باورهای منسجمی را توجیه نمایند. در حالی که نظریه تزریقی، مارپیچ سکوت، استفاده و رضامندی، اقتدارگرا و نیز رمزگشایی و دریافت، در سه حوزه انطباقگرایی، کارکردگرایی و انسجام گرایی در گفتمان قرآنی پذیرفته نیستند و محل اشکال می‌باشند.
قرآن پژوهی
رحیم آقایی
چکیده
کلمات مقترن یا مصاحب، همان واژگانی هستند که معمولاً در کنار یکدیگر آمده و از نظر زبان‌شناسی اجتماع، این دو عنصر دارای تمایلی به همراهی و ظاهر شدن در کنار یکدیگر هستند که قابل پیش‌بینی است. یکی از معجزات قرآن، استفاده مناسب از کلمات و چینش آنها بر مبنای قواعد زبان، فرهنگ و ادبیات عربی است که کلمات مصاحب یا مقترن نمونه بارز این ادعا ...
بیشتر
کلمات مقترن یا مصاحب، همان واژگانی هستند که معمولاً در کنار یکدیگر آمده و از نظر زبان‌شناسی اجتماع، این دو عنصر دارای تمایلی به همراهی و ظاهر شدن در کنار یکدیگر هستند که قابل پیش‌بینی است. یکی از معجزات قرآن، استفاده مناسب از کلمات و چینش آنها بر مبنای قواعد زبان، فرهنگ و ادبیات عربی است که کلمات مصاحب یا مقترن نمونه بارز این ادعا هستند. این کلمات یکی از راههای نمایانسازی روابط و مقاصد و مفهومهای دینی، استخراج احکام و حتی توصیف معنوی از خدا، صفات و شناخت او عالم ماوراء برزخ و قیامت است. با استفاده از کلمات مصاحب، این راه برای عناصر و مخاطبان هموار می‌شود و حتی استفاده از جملات مقترن و انواع دستوری آنها، در بیان تعالیم گسترده و تفسیر آیات، کمک مؤثری انجام می‌دهد. این مقاله به بررسی کلمات مقترن یا مصاحب و انواع آنها میپردازد و در پایان، کاربردهای همآیی در عبارات و جملات مورد ارزیابی قرار میگیرد.واژگان کلیدی: کلمات مصاحب (مقترن)، باهم آیی، زبان شناسی، هم نشینی
قرآن پژوهی
محبوبه موسائی پور
چکیده
کاوش در حوزه معنایی واژگان و تامل در کاربست قرآنی آنان با دقت در سیاق آیات، از ساحت های مهم در تفسیرقرآن است که در فهم آیات نقش بسزایی دارد؛ چرا که هر معنا بازخورد و نتیجه تفسیری و گاه فقهی متفاوت در حوزه انحصاری خویش دارد.فراز" فَأَمْسِکُوهُنَّ " در سه آیه از آیات قرآن تکرار گردیده است و یک مورد آن که در آیه 15 سوره نساء، با عبارت " فَأَمْسِکُوهُنَّ ...
بیشتر
کاوش در حوزه معنایی واژگان و تامل در کاربست قرآنی آنان با دقت در سیاق آیات، از ساحت های مهم در تفسیرقرآن است که در فهم آیات نقش بسزایی دارد؛ چرا که هر معنا بازخورد و نتیجه تفسیری و گاه فقهی متفاوت در حوزه انحصاری خویش دارد.فراز" فَأَمْسِکُوهُنَّ " در سه آیه از آیات قرآن تکرار گردیده است و یک مورد آن که در آیه 15 سوره نساء، با عبارت " فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ " آمده، محل مناقشه فراوان قرار دارد. عموم مفسران آن را به معنی حبس در خانه و به عنوان حدی که بعدها منسوخ شده، دانستهاند. این پژوهش با درنگ درمعنای لغوی فراز و توجه به گستره معنایی آن در قرآن و نیز با تامل در سیاق آیات به کنکاش در فهم دقیق آن پرداخته است. نتیجه حاصل، نشان می‌دهد که این فراز همچون دو فراز دیگر و نیز در اشتراک معنایی با دیگر مشتقات قرآنی خود، در معنای نگهداشت و مراقبت با توجه، کاربرد داشته و در آیه مورد بحث نیز با تایید سیاق آیات قبل و بعد و بافت سوره، به همین معنا جهت حفظ خانواده اسلامی از فروپاشی با اولین خطا و خیانت به کار رفته است. این معنا تصریحی در اثبات حد بودن فراز یاد شده نداشته و صرفا جنبه پیشگیرانه دارد؛ به همین جهت هیچ نسخی نیز اتفاق نیفتاده است.
قرآن پژوهی
حامد دژآباد
چکیده
آیه مودت از جمله آیاتی است که درباره فضیلت اهل‌بیت پیامبر(ص) و موقعیت ویژه آنان نازل شده و لزوم مودت ورزیدن به آنان را متذکر می شود.همچنین برخی این آیه را از جمله دلایل امامت و افضلیت حضرت علی(ع) شمرده‌‌اند. اما برخی از مفسران اهل سنت ذیل این آیه شریفه سعی نموده اند ضمن داخل نمودن محبت صحابه در کنار محبت اهل بیت(ع)، با طرح ادعاهایی فقط ...
بیشتر
آیه مودت از جمله آیاتی است که درباره فضیلت اهل‌بیت پیامبر(ص) و موقعیت ویژه آنان نازل شده و لزوم مودت ورزیدن به آنان را متذکر می شود.همچنین برخی این آیه را از جمله دلایل امامت و افضلیت حضرت علی(ع) شمرده‌‌اند. اما برخی از مفسران اهل سنت ذیل این آیه شریفه سعی نموده اند ضمن داخل نمودن محبت صحابه در کنار محبت اهل بیت(ع)، با طرح ادعاهایی فقط اهل سنت را اهل نجات معرفی نمایند. فخر رازی بعد از ذکر روایاتی در فضایل اهل بیت (ع) و لزوم محبت به ایشان با استناد به حدیث «سفینه نوح» و حدیث «اصحابی کالنجوم» ادعا می کند که برای رهایی از امواج شبهات و شهوات علاوه بر سفینه مطمئن، محتاج به راهنمایی ستارگان درخشان نیز هستیم و اهل سنت چون بر سفینه اهل بیت (ع) قرار گرفته و چشم به ستارگان صحابه دوخته اند، اهل نجات و سعادت دنیوی و اخروی هستند. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی با تاکید بر آیاتی که درباره ویژگی های سفینه و ماجرای طوفان نوح صحبت میکند در صدد رد ادعای فخررازی است و نتیجه می گیرد که با توجه به اوصافی که در قرآن کریم برای سفینه نوح ذکر شده و نیز نظر به عدم اعتبار سندی و دلالی روایت «اصحابی کالنجوم» تمسک واقعی به اهل بیت (ع)، موجب نجات و عدم آن، مساوی با هلاکت می باشد.
حدیث پژوهی
محبوبه قبادپور؛ حسین شاهبازپور
چکیده
چکیدهسازوکار و چگونگی بررسی و تبیین دلالت‌های متن و فهم حدیث از جمله مباحثی است که جهت‌دهی مطالعات دانشمندان علوم قرآن و حدیث معاصر را طی سال‌های اخیر عهده‌دار بوده است. دستیابی به فرایند و سازوکار چگونگی فهم متن حدیث و تبیین دلالت‌های آن در مطالعات حدیث‌پژوهی آیت‌الله جوادی آملی، هدف اصلی نگاشت پیش رو است(هدف). اکنون این پرسش ...
بیشتر
چکیدهسازوکار و چگونگی بررسی و تبیین دلالت‌های متن و فهم حدیث از جمله مباحثی است که جهت‌دهی مطالعات دانشمندان علوم قرآن و حدیث معاصر را طی سال‌های اخیر عهده‌دار بوده است. دستیابی به فرایند و سازوکار چگونگی فهم متن حدیث و تبیین دلالت‌های آن در مطالعات حدیث‌پژوهی آیت‌الله جوادی آملی، هدف اصلی نگاشت پیش رو است(هدف). اکنون این پرسش طرح می‌شود که روش فقه‌الحدیثی آیت‌الله جوادی آملی در مطالعات حدیث پژوهی ایشان چیست(سؤال)؟ نوع تحقیق بنیادین و توسعهای است و از روش توصیف و تحلیل برای کشف و تبیین ابعاد و بخشهای مختلف مسئلۀ پژوهش بهره میبرد(روش). یافتههای پژوهش حاضر نشان می‌دهد که روش آیت‌الله جوادی آملی در فهم حدیث و تبیین دلالت‌های آن از یک مدل فرایندی، نظاممند و وابسته به مفاهیم قرآنی بهره میبرد که وابستگی مستقیم مراد استعمالی و مراد جدی حدیث و تطبیق هردو بر اصول و مفاهیم محکم قرآنی، برای کشف معنای صحیح حدیث، ترسیمکنندۀ پایههای اصلی ساختار آن است(یافتههای پژوهش).
