قرآن پژوهی
رحیم آقایی؛ محمد مهدی رضوانی حقیقی شیرازی؛ علی اکبر عارف
چکیده
کلمات مقترن یا مصاحب یا همایی به معنی همراهی دو واژه است که غالباً در کنار هم آورده میشود؛ و از منظر زبان‌شناسی اجتماع عناصری است که تمایل خاصی به ظاهرشدن در کنار یکدیگر دارند و احتمال باهم آمدن آن‌ها قابل پیش‌بینی است. در قرآن هم بخش وسیعی از آن‌هم انواع کلمات مقترن است که بسیاری از آن مخصوص خود قرآن و ادبیات عرب سابقه نداشته است. ...
بیشتر
کلمات مقترن یا مصاحب یا همایی به معنی همراهی دو واژه است که غالباً در کنار هم آورده میشود؛ و از منظر زبان‌شناسی اجتماع عناصری است که تمایل خاصی به ظاهرشدن در کنار یکدیگر دارند و احتمال باهم آمدن آن‌ها قابل پیش‌بینی است. در قرآن هم بخش وسیعی از آن‌هم انواع کلمات مقترن است که بسیاری از آن مخصوص خود قرآن و ادبیات عرب سابقه نداشته است. در این پژوهش تلاش شده ضمن ارائه تعریف دقیق و جامع از کلمات مقترن و معیارهای تعیین آن، انواع مختلف آن در قرآن کریم کشف و تبیین نماییم. پژوهش پیش رو، با روش تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای در پی تحقیق این هدف نگارش یافت. یافته‌های تحقیق نشان میدهد همنشینی واژگانی و مقترن، درک آیات قرآن را آسانتر کرده و نکات مبهمی را روشن کرده است. بعضی کلمات مقترن واژه محور بوده و در همنشینی خود کلمات بسیاری زیادی را میپذیرند و ظهور اسلام و معجزه جاوید آن یعنی قرآن باعث به وجود آمدن اصطلاحات و کلمات باهـمآوایـی یا مقترن شده و در نکات تفسیری، توصیف خداوند و قیامت، فهم آیات و استخراج احکام اعتقادی، فقهی، اجتماعی نقش اساسی داشته است.
قرآن پژوهی
سهیلا جلالی کندری؛ نصرت نیلساز؛ ساجده نبی‌زاده
چکیده
روایتگری داستان یکی از مفاهیم قرآنی است که در سراسر آن مشاهده میشود و به دوره مکّه یا مدینه اختصاص ندارد، گرچه طرح اولیه بیشتر داستان‌ها در سوره‌های مکّی است و در سوره‌های مدنی تکرار یا پیرفت دیگری از آن داستان روایت میشود. در پژوهش حاضر با کاربست چهار مؤلفه‌ی نحوه پراکندگی، ساخت و بسامد واژگان، ساخت نحوی و مخاطب به بررسی ساختار ...
بیشتر
روایتگری داستان یکی از مفاهیم قرآنی است که در سراسر آن مشاهده میشود و به دوره مکّه یا مدینه اختصاص ندارد، گرچه طرح اولیه بیشتر داستان‌ها در سوره‌های مکّی است و در سوره‌های مدنی تکرار یا پیرفت دیگری از آن داستان روایت میشود. در پژوهش حاضر با کاربست چهار مؤلفه‌ی نحوه پراکندگی، ساخت و بسامد واژگان، ساخت نحوی و مخاطب به بررسی ساختار روایات سوره‌های مدنی پرداختهشده تا از رهگذر آن، ارتباط ساختار داستان‌ها با بستر کلام و فضای نزول تحلیل و تبیین شود. واکاوی مؤلفههای یادشده در داستانهای سوره‌های مدنی، این حقیقت را آشکار می‌سازد که روایتگریِ سرگذشتِ پیشینیان کاملاً متأثّر از زمینهی سخن، فضای نزول آیات و احوال مخاطب است. به همین دلیل پیرفتهای مختلف یک داستان در سوره‌های مختلف پراکنده است. همچنین با عنایت به حضور یهودیان در مدینه، داستان بنیاسرائیل بر سایر داستان‌ها در سوره‌های مدنی غلبه دارد. از سوی دیگر در سیاق روایتگری داستان، واژگانی اختصاصی و تکامد بهکاررفته که زمینه بیشتر آن، داستانهای بنیاسرائیل است. دو خطاب اختصاصی آیات نیز متوجه ایشان است.
قرآن پژوهی
حامد دژآباد
چکیده
برخی از مفسران اهل سنت سعی نموده‌اند ضمن داخل نمودن محبت صحابه در کنار محبت اهل‌بیت (ع)، با طرح ادعاهایی فقط اهل سنت را اهل نجات معرفی نمایند. فخر رازی بعد از ذکر روایاتی در فضایل اهل‌بیت (ع) و لزوم محبت به ایشان با استناد به حدیث «سفینه نوح» و حدیث «اصحابی کالنجوم» ادعا می‌کند که برای رهایی از امواج شبهات و شهوات علاوه بر ...
بیشتر
برخی از مفسران اهل سنت سعی نموده‌اند ضمن داخل نمودن محبت صحابه در کنار محبت اهل‌بیت (ع)، با طرح ادعاهایی فقط اهل سنت را اهل نجات معرفی نمایند. فخر رازی بعد از ذکر روایاتی در فضایل اهل‌بیت (ع) و لزوم محبت به ایشان با استناد به حدیث «سفینه نوح» و حدیث «اصحابی کالنجوم» ادعا می‌کند که برای رهایی از امواج شبهات و شهوات علاوه بر سفینه مطمئن، محتاج به راهنمایی ستارگان درخشان نیز هستیم و اهل سنت چون بر سفینه اهل‌بیت (ع) قرارگرفته و چشم به ستارگان صحابه دوختهاند، اهل نجات و سعادت دنیوی و اخروی هستند. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی با تأکید بر آیاتی که درباره ویژگیهای سفینه و ماجرای طوفان نوح صحبت می‌کند درصدد رد ادعای فخر رازی است و نتیجه میگیرد که با توجه به اوصافی که در قرآن کریم برای سفینه نوح ذکرشده و نیز نظر به عدم اعتبار سندی و دلالی روایت «اصحابی کالنجوم» تمسک واقعی به اهل‌بیت (ع)، موجب نجات و عدم آن، مساوی با هلاکت می‍باشد.
قرآن پژوهی
فاطمه دست رنج؛ زهرا عباسی
چکیده
با توجه به اقتضائات عصری رسانه علت ایجاد برخی از تحولات تاریخی و اجتماعی است و تا جایی پیش می‌رود که در صورت‌بندی‌های فرهنگی از عناصر کلیدی به شمار می‌آید. ازاین‌رو ارزیابی نظریه‌های رسانه بر اساس الگوی قرآنی می‌تواند به فهم درست این تحولات و ارزش‌گذاری این نظریات کمک نماید. برای نیل به نتیجه در بررسی این نظریات از رویکرد معرفت‌شناسانه ...
بیشتر
با توجه به اقتضائات عصری رسانه علت ایجاد برخی از تحولات تاریخی و اجتماعی است و تا جایی پیش می‌رود که در صورت‌بندی‌های فرهنگی از عناصر کلیدی به شمار می‌آید. ازاین‌رو ارزیابی نظریه‌های رسانه بر اساس الگوی قرآنی می‌تواند به فهم درست این تحولات و ارزش‌گذاری این نظریات کمک نماید. برای نیل به نتیجه در بررسی این نظریات از رویکرد معرفت‌شناسانه بهره برده میشود. درواقع در این پژوهش ما بر آن شدیم تا بازخوانی برخی از نظریات حوزه رسانه و ارتباطات به ارزیابی این نظریات از حیث صدق و توجیه معرفت‌شناسانه بپردازیم. اساس این ارزیابی الگوی گفتمان قرآنی در باب رسانه و عنایت به قرآن به‌مثابه رسانه است. از میان نظرات صدق و توجیه، انطباقگرایی، کارکردگرایی و انسجام‌گرایی در این نوشتار مورد ارزیابی قرار گرفت و این نتیجه حاصل آمد که از میان هشت نظریه موردبررسی در این نوشتار نظریات مارشال مک لوهان، برجسته‌سازی و کاشت، دارای انطباق هستند و نظریاتی هستند که می‌توانند در گفتمان قرآنی کارکرد داشته باشند و قادر هستند در کنار یکدیگر باورهای منسجمی را توجیه نمایند. درحالی‌که نظریه تزریقی، مارپیچ سکوت، استفاده و رضامندی، اقتدارگرا و نیز رمزگشایی و دریافت، در سه حوزه انطباقگرایی، کارکردگرایی و انسجام گرایی در گفتمان قرآنی پذیرفته نیستند و محل اشکال می‌باشند.
قرآن پژوهی
علی رجب زاده آلمالو؛ محمد ولی اسدی
چکیده
اضطراب منشأ بسیاری از بیماریهای روانی است. روان‌شناسان جهت ایجاد سلامت روان راه‌هایی را پیشنهاد نموده‌اند لکن برخلاف تلاش آنان امروزه یکی از رنجوری انسان‌ها، از ناحیه اضطراب و ناراحتی‌های متعدد روانی است. روشن شدن علت اساسی عدم توفیق کامل راه‌های توصیه‌شده مشاوره روان‌شناسی در پیشگیری، دغدغه این مقاله است. بدین‌جهت، در ...
بیشتر
اضطراب منشأ بسیاری از بیماریهای روانی است. روان‌شناسان جهت ایجاد سلامت روان راه‌هایی را پیشنهاد نموده‌اند لکن برخلاف تلاش آنان امروزه یکی از رنجوری انسان‌ها، از ناحیه اضطراب و ناراحتی‌های متعدد روانی است. روشن شدن علت اساسی عدم توفیق کامل راه‌های توصیه‌شده مشاوره روان‌شناسی در پیشگیری، دغدغه این مقاله است. بدین‌جهت، در این مقاله ضمن تحلیل روش‌های پیشنهادی برخی مشاوران روان‌شناس، نظر اسلام، در پیشگیری از اضطراب و بیماریهای روان بررسی‌شده و معلوم شده است که اسلام با لحاظ بعد روحانی انسان، تحقق امنیت روان را در بعد جسمانی توصیه نمی‌کند بلکه روش‌هایی را که بر اساس ایمان بوده و تقویت‌کننده بعد شخصیت انسانی و روحانی انسان است مانند دوری از ظلم، یاد خدا، توکل و... توصیه می‌کند. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی با تحلیل روش‌های پیشنهادی برخی مشاوران روان‌شناس در برخی تارنماهای مشاوره روان‌شناسی و با بیان روش‌های کاربردی اسلام در ایجاد آرامش روان به شیوه کتابخانهای انجام گرفته است. یافته تحقیق این است که در ایجاد امنیت روان، به جهت عدم جامع‌نگری بر انسان و تنها مبتنی بر بعد جسمانی وی ناکافی و گمراه‌کننده می‌باشند اما روش‌های مبتنی بر بعد معنوی انسان که در آموزه‌های اسلام بیان شدهاند، واقع‌بینانه و تجربه شدهاند.
قرآن پژوهی
شیرین رشیدی
چکیده
انسان موجودی مرکب از روح و بدن است و بخش اصیل وجود انسان، روح غیرمادی اوست. بر اساس متون اسلامی تکامل روح به معنای تقویت خودآگاهی انسان است. خودآگاهی در قرآن کریم به معنای بازیابی حقیقت خویش به‌واسطه پرورش استعدادهای فطری است. خداوند تمام عالم را دارای شعور و آگاهی میداند. هدف پژوهش حاضر، تبیین مبانی فلسفی خودآگاهی در ...
بیشتر
انسان موجودی مرکب از روح و بدن است و بخش اصیل وجود انسان، روح غیرمادی اوست. بر اساس متون اسلامی تکامل روح به معنای تقویت خودآگاهی انسان است. خودآگاهی در قرآن کریم به معنای بازیابی حقیقت خویش به‌واسطه پرورش استعدادهای فطری است. خداوند تمام عالم را دارای شعور و آگاهی میداند. هدف پژوهش حاضر، تبیین مبانی فلسفی خودآگاهی در قرآن کریم و انعکاس تربیتی خودآگاهی در سبک زندگی اسلامی است. این مقاله از نوع تحقیقات کاربردی است و با رویکرد کیفی و روش تحلیل محتوا از نوع قیاسی، مبتنی بر مطالعه اسنادی (کتابخانهای) انجامشده است. بر این اساس ابتدا به ایضاح خودآگاهی و مبانی فلسفی آن از منظر قرآن پرداخته شد و درنهایت انعکاس تربیتی خودآگاهی در سبک زندگی اسلامی استنباط شد ازجمله پذیرش مسئولیت در زندگی، تمرین عزم و پرورش اراده، خویشتن بانی در مواجهه با چالش‌های زندگی، خروج از غفلتها در زندگی، دستیابی به نشاط.
قرآن پژوهی
باقر ریاحی مهر؛ سید محمد حسینی پور
چکیده
تفسیر به مثابه یک علم، در طول تاریخ گسترده خود، همانند دیگر علوم، ساختاری عمدتاً قابل استفاده برای دانشمندان داشته و استدلال، بیان آرای موافقان و مخالفان، و نقد، بخشی از شاکله آن را تشکیل داده است. تفسیر واعظانه، نامی نوآشنا اما گرایشی کهن از تفسیر قرآن کریم است که تا کنون مطالعه دقیقی پیرامون چیستی و جایگاه آن در میان تفاسیر انجام ...
بیشتر
تفسیر به مثابه یک علم، در طول تاریخ گسترده خود، همانند دیگر علوم، ساختاری عمدتاً قابل استفاده برای دانشمندان داشته و استدلال، بیان آرای موافقان و مخالفان، و نقد، بخشی از شاکله آن را تشکیل داده است. تفسیر واعظانه، نامی نوآشنا اما گرایشی کهن از تفسیر قرآن کریم است که تا کنون مطالعه دقیقی پیرامون چیستی و جایگاه آن در میان تفاسیر انجام نشده است. این نوع تفسیر با انگیزه تبیین قرآن و همراه با وعظ و اندرز مخاطبان، به منظور تأثیرگذاری آموزه‌های قرآنی بر ایشان، با استفاده از ابزارهایی همچون شعر، حکایت، امثال، اشارات عرفانی و مأثورات روایی، به تفسیر آیات می‌پردازد. تفسیر واعظانه، تفسیری همسو با روح قرآن، یعنی هدایت و موعظه، است و شواهد و قراین نشان میدهد که رگه‌هایی از آن به عصر نزول بازمی‌گردد. با این حال، در شکل مصطلح خود، با تفسیر حسن بصری آغاز شد و با ترجمه تفسیر طبری ادامه یافت تا سرانجام با تفسیر ابوالفتوح رازی به یک تفسیر کامل با نشانههای تفسیری که از آن به «واعظانه» یاد میشود، نمود جدی در جهان تفسیر پیدا کرد. برخلاف تفاسیر اجتهادی-علمی که گرایش تنها نخبگان جامعه را به سوی خود جلب می‌کند، تفسیر واعظانه مانند خود قرآن، قابل استفاده علمی، تربیتی و اخلاقی برای عموم مردم بوده و هست؛ با این حال، با تفاسیر تربیتی و هدایتی تفاوت‌هایی دارد. این نوع تفسیر می‌تواند فاصله میان دانش تفسیر و توده مسلمان را کاهش داده و به پیوند بیشتر عامه مردم با مفاهیم قرآنی منتهی گردد. در این مقاله، با به‌کارگیری روش توصیفی-تحلیلی و شیوه منبع‌یابی کتابخانهای، جایگاه تفسیر واعظانه بین گونه‌های مختلف تفاسیر، معنا و چیستی آن با عنایت به مفردات و معناشناسی وعظ تبیین و برای نخستین بار، تعریف کاملی از آن ارائه شده است. یافته‌های پژوهش نشان میدهد که تفسیر واعظانه، تلفیقی از تفاسیر نقلی و عرفانی به حساب می‌آید که ادبیاتی سرشار از بدیع و آمیخته با شعر، داستان و امثال دارد. همچنین به دلیل ورود متنی از یک یا چند منبع بیرونی و غیر از تحلیل مفسر، جایگاه این نوع تفسیر را در بین تفاسیر توسعه‌ای قرار میدهد.
قرآن پژوهی
محمد کاظم شاکر
چکیده
آیا تمام قرآن در زمان حیات حضرت محمد (ص) به کتابت درآمد؟ این مقاله تنها با استشهاد به آیات قرآن به این پرسش پاسخ میدهد. قرآن، نگارش و اهمیت آن را مورد تأکید قرار داده و نشان میدهد که نگارش در عصر و مصر نزول قرآن امری رایج و متداول بوده است. همچنین نگارشِ برخی از موضوعات نظیر مطالب غیبی و وحیانی مورد انتظار تلقی می‌شده است. علاوه بر ...
بیشتر
آیا تمام قرآن در زمان حیات حضرت محمد (ص) به کتابت درآمد؟ این مقاله تنها با استشهاد به آیات قرآن به این پرسش پاسخ میدهد. قرآن، نگارش و اهمیت آن را مورد تأکید قرار داده و نشان میدهد که نگارش در عصر و مصر نزول قرآن امری رایج و متداول بوده است. همچنین نگارشِ برخی از موضوعات نظیر مطالب غیبی و وحیانی مورد انتظار تلقی می‌شده است. علاوه بر این، در مورد برخی موضوعات مانند دَین دستور اکید دادهشده که بنگارند تا اختلافی در مورد آن بین افراد به وجود نیاید. گذشته از همة این موارد، قرآن از صحیفههای قرآنیِ به مثابة یک واقعیت تاریخی گزارش ارائه داده است. این مقاله همة آیات مربوط به نگارش در قرآن را با روش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از روش معناشناختی موردبررسی قرار داده است. بر پایة این تحلیلهای معناشناختی نتیجه گرفتهشده که نگارش تمام قرآن در عصر نزولش مورد انتظار بوده است، هرچند که اکنون نسخهای کامل از صحیفههای قرآنی که در مکه یا مدینه توسط یاران پیامبر به نگارش درآمده است در دسترس نباشد.
قرآن پژوهی
محمدرضا شاهسنایی؛ عباس شریفی
چکیده
ازجمله آیاتی که معرکه آراء مفسران گشته و تفاسیر متضادی از آن ارائه‌شده، آیات 34 و 35 سوره ص درباره حضرت سلیمان (ع) است. تکیه بر روایات تفسیری ساختگی و غفلت از سیاق موجب شده برخی از مفسران نسبتهای نادرست و ناپسندی که مغایر با عصمت انبیاء است به آن حضرت روا دارند و ایشان را مستوجب عقوبت الهی بدانند و برخی دیگر از مفسران، با اعتقاد به ترک ...
بیشتر
ازجمله آیاتی که معرکه آراء مفسران گشته و تفاسیر متضادی از آن ارائه‌شده، آیات 34 و 35 سوره ص درباره حضرت سلیمان (ع) است. تکیه بر روایات تفسیری ساختگی و غفلت از سیاق موجب شده برخی از مفسران نسبتهای نادرست و ناپسندی که مغایر با عصمت انبیاء است به آن حضرت روا دارند و ایشان را مستوجب عقوبت الهی بدانند و برخی دیگر از مفسران، با اعتقاد به ترک اولی و غفلت آن حضرت از خداوند ایشان را مستوجب آزمایش‌های بسیار سخت و حوادث ناگواری بدانند. وجه مشترک هر دو تفسیر، عدم پاسخگویی و توانایی در برقراری ارتباط فرازهای آیات مذکور با یکدیگر است. این پژوهش توصیفی تحلیلی که بر اساس منابع کتابخانهای انجام‌گرفته، باهدف دفاع از ساحت حضرت سلیمان، ضمن بررسی و نقد دیدگاه مفسران با تکیه بر مفاهیم واژگان «فتنه»، «اناب»، «اوّاب» و «غفران» و سیاق آیات 30 تا 40 سوره شریفه ص، به بیان ارتباط بین اوصاف «نعمالعبد» و «اوّاب» با مواجهه آن حضرت با جسد و همچنین ارتباط مواجهه مذکور با استغفار آن حضرت و درخواست «ملکا لا ینبغی ...»، پرداخته است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد، حضرت سلیمان (ع) در مواجهه با جسد فرزندش، به خداوند رجوع نموده و از خداوند به جهت اینکه آرزویش با حکمت خداوند تطبیق نداشته طلب آمرزش نمود و از خداوند خواست تا در مقابل از دست دادن فرزندی که سرمایه او جهت تداوم حکومت الهی‌اش بود، حکومتی ویژه به او عنایت فرماید تا موانع سر راه او ازجمله کارشکنی شیاطین، در اهداف آن خللی ایجاد ننماید.
قرآن پژوهی
محمد شریفی؛ محمد مکتوبیان
چکیده
الفاظی که در قرآن کریم به کار رفته، با اینکه به زبان عربی روشن هستند ولی مراد خداوند از برخی از آن‌ها برای مخاطب واضح و روشن نبوده و معرکه آراء مفسران شدهاند؛ یکی از این واژگان، واژه «تقویم» در ترکیب «أحسن تقویم» است؛ پژوهش حاضر با روش توصیفی_تحلیلی به نقد و بررسی آراء مفسران درباره این واژه در آیه چهارم سوره تین پرداخته ...
بیشتر
الفاظی که در قرآن کریم به کار رفته، با اینکه به زبان عربی روشن هستند ولی مراد خداوند از برخی از آن‌ها برای مخاطب واضح و روشن نبوده و معرکه آراء مفسران شدهاند؛ یکی از این واژگان، واژه «تقویم» در ترکیب «أحسن تقویم» است؛ پژوهش حاضر با روش توصیفی_تحلیلی به نقد و بررسی آراء مفسران درباره این واژه در آیه چهارم سوره تین پرداخته است. نتایج پژوهش، گویای این است که «تقویم» مصدر فعل «قوّم» بوده که در لغت به معنای «عَدَّلَ» و به معنای «اعتدال و سامان دادن» است؛ مفسران برای خلقت انسان به صورت «أحسن تقویم»، دو قول کلّی بیان کردهاند: 1-خلقت ظاهری؛ 2-خلقت ظاهری و باطنی؛ با توجه به اطلاقِ عبارت «أحسن التقویم» در آیه 4، سیاق و بافت کلامی آیات 4 تا 7 سوره تین و ظهور حرف «إلّا» در متصله بودن در آیه 6، وجه دوم از قوت بیشتری برخوردار است؛ ولی با در نظر گرفتن روایات تفسیری و آراء مفسران و همچنین قاعده «استعمال لفظ در بیشتر از یک معنی»، میتوان قائل به وجه سومی شد که جامع این دو قول است؛ یعنی خداوند یک عبارت به کار برده ولی دو معنا به صورت همزمان اراده کرده است؛ به این صورت که عبارت «أحسن تقویم» در هر دو معنای مذکور به کار رفته و ترکیب «أسفل سافلین» که در آیه بعد است، در دو معنای «آتش جهنم» و «دوران پیری»، همزمان استعمال شده و حرف «الّا» در آیه ششم، در آن واحد دارای دو معنای مستقل «استدراک» و «استثناء» است.
حدیث پژوهی
اعظم شمس الدینی فرد؛ سمیرا حیدری راد
چکیده
در نشانه معناشناسیِ گفتمان با عملیاتی معنایی مواجه هستیم که در آن معنا با توجه به تقابل، تعامل یا تطبیقِ نشانههای کُنشی، شَوشی یا تنشی از موقعیتی ویژه برخوردار میشود و سوژه را تحت تأثیر خود قرار میدهد. درنهایت مجموعه این عناصر در فضای گفتمان، با توجه به فضای پیوست و گسست گفتمانی شرایط انتقال معنا را از تقابلات معنایی به تعامل ...
بیشتر
در نشانه معناشناسیِ گفتمان با عملیاتی معنایی مواجه هستیم که در آن معنا با توجه به تقابل، تعامل یا تطبیقِ نشانههای کُنشی، شَوشی یا تنشی از موقعیتی ویژه برخوردار میشود و سوژه را تحت تأثیر خود قرار میدهد. درنهایت مجموعه این عناصر در فضای گفتمان، با توجه به فضای پیوست و گسست گفتمانی شرایط انتقال معنا را از تقابلات معنایی به تعامل و تطبیق معنایی فراهم می‍سازند. در جستار حاضر با بهره‌گیری از رویکرد نشانه-معناشناسی نوین، به تحلیل و تطبیق فرآیند انتقال معنا در نظام‍های نشانه‍ایِ خطبه 221 نهج‌البلاغة پرداخته شد. پژوهش پیش رو درصدد است تا با روش توصیفی-تحلیلی، از منظر نظام‍های گفتمانی مؤلفههای شکلگیری فرآیندهای معنایی تقابلی، تعاملی و تطبیقی گفتمان را در کلام امام علی (ع) بررسی نماید. هدف پژوهش حاضر دریافت معنا در سطوح متفاوت گفتمانی و بررسی سیر انتقال نشانههای معنایی می‍باشد. درنتیجه؛ تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان مذکور نشان میدهد: تعامل میان گستره شناختی و فشاره عاطفی منجر به شکلگیری نظریه طرح‌واره تنشی میشود که برای تطبیق این پدیده زبانی کارآمد می‍باشد. در این طرح‌واره سوژه با انواع ساختار افزایشی، کاهشی، صعودی و نزولی برای دریافت «معنای مرگ و چگونگی رویارویی با آن» مواجه میشود. همچنین ارتباط تعاملی و تطابقی نظام نشانه‍ای در این خطبه به‌گونه‌ای است که معنا تنها در صورتی قابل دریافت است که سوژه و دیگری به‍طور همزمان حضور یابند.
قرآن پژوهی
محمود طباطبایی؛ مریم صادری؛ علیرضا حیدرزادگان؛ محمدجواد عنایتی راد؛ محمدجواد اصغری ابراهیم آباد
چکیده
خودشیفتگی در قرآن به عنوان یک رذیلت اخلاقی محسوب میشود که مشمول مذمت و عقوبت است، در حالی که در روان‌شناسی به عنوان نوعی اختلال شخصیتی تعریف میشود. پرسش اصلی این است که تفاوت خودشیفتگی در قرآن و روان‌شناسی چیست؟ چالش میان توصیف خودشیفتگی به عنوان اختلالی شخصیتی که دارای سویه‌های ناخودآگاه و ناارادی است و در مقابل آن، رذیلتی اخلاقی ...
بیشتر
خودشیفتگی در قرآن به عنوان یک رذیلت اخلاقی محسوب میشود که مشمول مذمت و عقوبت است، در حالی که در روان‌شناسی به عنوان نوعی اختلال شخصیتی تعریف میشود. پرسش اصلی این است که تفاوت خودشیفتگی در قرآن و روان‌شناسی چیست؟ چالش میان توصیف خودشیفتگی به عنوان اختلالی شخصیتی که دارای سویه‌های ناخودآگاه و ناارادی است و در مقابل آن، رذیلتی اخلاقی در قرآن که با اراده و آگاهی همراه است، اهمیت و ضرورت این پژوهش را نمایان می‌سازد. به این دلیل که خداوند حکیم قصد تربیت و هدایت انسان‌ها را دارد، فردی که دچار اختلال غیرارادی است، مشمول سرزنش و عقوبت نمی‌شود. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد کتابخانهای، وجوه اشتراک و افتراق خودشیفتگی را در این دو حوزه مورد بررسی قرار داده است. یافته‌ها نشان‌دهنده وحدت در مفهوم و نشانه‌ها و تباین در سبب و منشأ خودشیفتگی هستند. از سیاق آیات مرتبط، میتوان نتیجه گرفت که سبب خودشیفتگی، ضعف معرفت توحیدی است؛ این موضوع با استناد به بافتار عقلانی وحی، به عنوان عملی آگاهانه و ارادی تلقی میشود و بنابراین مشمول مذمت و عقوبت خواهد بود. اما در روان‌شناسی، فرد در ایجاد اختلال شخصیتی نقشی ندارد. با این حال، از آنجا که این اختلال معمولاً در کارکردهای اساسی روانی افراد و به تبع آن، در قدرت اراده و تمییز آن‌ها خللی ایجاد نمی‌کند، طبق اصول روان‌شناسی، فرد خودشیفته نیز نسبت به اعمال خود مسئول است و داشتن اختلال خودشیفتگی، موجب سلب مسئولیت از او نمی‌شود.
قرآن پژوهی
ابراهیم فلاح؛ سید محمدحسین عمادی منش
چکیده
ترجمه واژه به واژه قرآن کریم ممکن است مانع از انتقال مفاهیم عمیق آن شود. به همین دلیل، مترجمان گاهی ناچارند افزوده‌هایی به متن ترجمه اضافه کنند تا شفاف‌سازی معنایی و ساختاری متن به‌خوبی انجام گیرد. در ترجمه‌های فارسی معاصر قرآن کریم، افزودههای تفسیری جایگاه ویژه‌ای دارند و بسیاری از مترجمان معاصر، این افزوده‌ها را به‌صورت داخل ...
بیشتر
ترجمه واژه به واژه قرآن کریم ممکن است مانع از انتقال مفاهیم عمیق آن شود. به همین دلیل، مترجمان گاهی ناچارند افزوده‌هایی به متن ترجمه اضافه کنند تا شفاف‌سازی معنایی و ساختاری متن به‌خوبی انجام گیرد. در ترجمه‌های فارسی معاصر قرآن کریم، افزودههای تفسیری جایگاه ویژه‌ای دارند و بسیاری از مترجمان معاصر، این افزوده‌ها را به‌صورت داخل پرانتز یا به‌صورت جداگانه در مورد ترجمه برخی آیات مطرح کردهاند. پژوهش حاضر در صدد است تا با اتخاذ روش توصیفی-تحلیلی، به گونهشناسی افزودههای تفسیری مترجمان معاصر در دو جزء پایانی قرآن کریم بپردازد. بررسیها نشان میدهد که بیان معنای برخی حروف مقطعه قرآن، بیان سبب نزول آیات به‌صورت افزودههای تفسیری، بیان مصداق برخی گزارههای قرآنی، بسط معنایی برخی واژگان، بهره‌گیری از سیاق آیات در ترجمه و تأویل صفات متشابه خداوند از مهمترین گونه‌های افزودههای تفسیری در ترجمه‌های معاصر فارسی به شمار میروند.
قرآن پژوهی
محسن قاسمپور؛ پروین شناسوند؛ امیر توحیدی
چکیده
دین به‌مثابه مجموعه‌ای از تعالیم و مضامین والای فردی و اجتماعی از سوی خداوند بزرگ و توسط برگزیدگان او برای نیل بشر به سعادت آورده شده و از اهدافی بلند برخوردار است بسیاری از عالمان دین بر فایده و لزوم دین که دارای پشتوانه‌های عقلانی است تأکید ورزیده‌اند. در کنار فوایدی که دین برای انسان به ارمغان آورده باید به جنبه‌های فردی و اجتماعی ...
بیشتر
دین به‌مثابه مجموعه‌ای از تعالیم و مضامین والای فردی و اجتماعی از سوی خداوند بزرگ و توسط برگزیدگان او برای نیل بشر به سعادت آورده شده و از اهدافی بلند برخوردار است بسیاری از عالمان دین بر فایده و لزوم دین که دارای پشتوانه‌های عقلانی است تأکید ورزیده‌اند. در کنار فوایدی که دین برای انسان به ارمغان آورده باید به جنبه‌های فردی و اجتماعی آن توجه داشت. آموزه‌های فراوانی در قرآن وجود دارد که به جنبه‌های اجتماعی دین پرداخته و مفسران قرآن نیز به این مهم عنایت داشته‌اند. تبیین این فوائد گاهی با به‌کارگیری روش‌های اقناعی توسط مفسران در تفاسیر خود انجام یافته است. و جلوه‌ای بارز از رویکرد اجتماعی و ارائه الگویی همه‌فهم برای مخاطبان خود به منصه ظهور گذارده است. ازجمله این مفسران در دوره معاصر مرحوم مغنیه است که به تفسیر اجتماعی به‌عنوان یک رویکرد عصری اهتمام ویژه‌ای داشته است که از جلوه‌های بارز این رویکرد کاربست عنصر اقناع در تفسیر است. به نظر این مفسر ازآنجاکه هدف دین، ارائه شیوۀ صحیح زندگی برای نیل به سعادت جاودانه است؛ تحقق چنین سعادتی درگرو رعایت وظایف فردی و اجتماعی یک انسان است. به باور این مفسر ازآنجاکه انسان مدنی الطبع است لذا ضرورت زیست اجتماعی انسان اقتضا می‌کند که آموزه‌های قرآنی بر خیرخواهی نوع انسان فارغ از هر آیین و مذهب معطوف گردد، نه صرفاً متدیّنان و یا فقط مسلمانان. این مهم درگرو توجه به عنصر اقناع در مقام تفسیر آیات قرآنی و برجسته نمودن این شیوه قرآنی است. بدین‌سان هدف از این جستار توجه به اهمیت و جایگاه این شیوه از تبیین قرآنی توسط مفسری همچون مغنیه است. دستاورد این تحقیق که به روش توصیفی و تحلیلی است ازاین‌قرار است: به عقیده مرحوم مغنیه مفسّر قرآن می‌باید برای تبیین و تفسیر آموزه‌های اجتماعی قرآن و رسیدن و درک و تفهیم این غایتِ استوار به مخاطبان، از شیوه‌ای ویژه بهره‌گیری نمود که ازنظر وی، عبارت است از اقناع و ساده‌سازی مطالب؛ به‌گونه‌ای که با کاربست اسلوب متناسب با فهم و شرایط فکری و اجتماعی و روان‌شناختی مخاطبان همسان باشد. اقناع مخاطب به معنای نادیده گرفتن جنبه‌های استدلالی در تفسیر نیست بلکه از مؤلفههای تفسیر عصری تأکید بر این رویکرد اقناعی است. این جستار در پی بررسی چراییِ اولویت شیوۀ اقناعی در تفسیر و ذکر برخی چالش‌های بحث استدلالی در تفسیر قرآن از منظر این مفسر است.
قرآن پژوهی
مجتبی مصلح؛ فاطمه فلاح تفتی؛ سید سجاد ایزدهی
چکیده
امنیت نظامی یکی از اجزای کلیدی امنیت ملی کشورهای مختلف به شمار می‌آید و همواره به عنوان اولویتی اساسی مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر با رویکردی تفسیری-فقهی به تحلیل آیه 60 سوره انفال پرداخته است تا با تأکید بر مؤلفههای قدرت، به چگونگی تأمین امنیت نظامی در اندیشه اسلامی بپردازد. این مطالعه با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف استخراج ...
بیشتر
امنیت نظامی یکی از اجزای کلیدی امنیت ملی کشورهای مختلف به شمار می‌آید و همواره به عنوان اولویتی اساسی مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر با رویکردی تفسیری-فقهی به تحلیل آیه 60 سوره انفال پرداخته است تا با تأکید بر مؤلفههای قدرت، به چگونگی تأمین امنیت نظامی در اندیشه اسلامی بپردازد. این مطالعه با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف استخراج آموزه‌های قرآنی در خصوص قدرت نظامی و نقش آن در حفظ امنیت و صلح انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان میدهد که آیه 60 سوره انفال و تفاسیر مرتبط با آن، بر لزوم تقویت قدرت نظامی به عنوان عاملی بازدارنده تأکید دارند. در این راستا، عوامل متعددی از جمله قدرت کمی (نیروی انسانی و تجهیزات)، قدرت کیفی (تکنولوژی و تاکتیک‌های نظامی)، قدرت اطلاعاتی (جاسوسی، رمزنگاری و جنگ نرم)، قدرت لجستیکی و قدرت مالی به عنوان مؤلفههای اصلی قدرت نظامی شناسایی شدهاند. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که تقویت قدرت نظامی در اندیشه اسلامی، نه به معنای آغاز جنگ و تجاوز، بلکه به عنوان ابزاری برای حفظ امنیت، دفع تجاوز و ایجاد توازن قوا در روابط بین‌الملل تلقی میشود. به عبارت دیگر، قدرت نظامی در اسلام، ابزاری دفاعی و بازدارنده است که در صورت لزوم برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی به کار گرفته میشود.
قرآن پژوهی
سیدمحمدحسن مومنی
چکیده
تکالیف و وظائف شرعی از نگاه عقلی در محدوده قدرت مکلف تعریف میشود. این محدودیت در مقام انجام تکلیف به کاربست قاعدة تزاحم منتهی شده و در خصوص تعظیم شعائر الهی نیز جاری است. قدرت مکلف در موارد تزاحم با کاستی مواجه شده و مکلف در امتثال یکی از دو طرف تزاحم نسبت به طرف دیگر با عجز روبه‌روست و در صورت وجود اهمیت یک طرف باید بر اساس ملاک صحیح ...
بیشتر
تکالیف و وظائف شرعی از نگاه عقلی در محدوده قدرت مکلف تعریف میشود. این محدودیت در مقام انجام تکلیف به کاربست قاعدة تزاحم منتهی شده و در خصوص تعظیم شعائر الهی نیز جاری است. قدرت مکلف در موارد تزاحم با کاستی مواجه شده و مکلف در امتثال یکی از دو طرف تزاحم نسبت به طرف دیگر با عجز روبه‌روست و در صورت وجود اهمیت یک طرف باید بر اساس ملاک صحیح به ترجیح آن‌طرف اقدام کرد. برای این منظور در علم اصول قاعده باب تزاحم ترسیم شده است. یکی از موضوعاتی که در چالش این‌چنینی می‌تواند گرفتار آید مقوله تعظیم شعائر الهی است که در آیه سی و دوم سوره حج موردتوجه قرار گرفته است. شعائر الهی که در آیات متعددی موردتوجه قرارگرفته در تفاسیر و تطبیقات مختلفی تعریف شده است. نظر مختار، عنوانی جامع در حکایت از هر امری است که یادآور حق‌تعالی باشد؛ اعم از احکام دینی، امور شرعی و هر موضوع دیگری در این رابطه. ازجمله موضوعاتی که ذیل شعائر دینی در چالش تزاحم باید مورد ارزیابی قرار گیرد اقامه مجالس جشن و سرور مذهبی و محافل حزن و اندوه دینی است. مثل توارد مناسبت میلاد و شهادت در تاریخ واحد. پژوهش حاضر با روش اجتهادی مرسوم در فقه امامیه و شیوه کتابخانهای با بررسی مفاد آیه مذکور و نظرات اهل تفسیر و اعمال اجتهادی قاعده تزاحم به نتیجه ترجیح رعایت شئون مناسبت مراسم حزن بر شئون شادی دست یافته است.
