محمد سلطانیه
چکیده
اعجاز بیانی قرآن توسط تمام دانشمندان مسلمان بهعنوان وجهی مهم از اعجاز قرآن پذیرفته شده است. در دوران اخیر نیز شرقشناسان مطالعات گستردهای در این عرصه داشتهاند؛ برخی با رعایت انصاف زبان به ستایش آن گشوده و برخی دیگر با طرح سؤالاتی، قصد خدشهدار نمودن آن را داشته تا وحیانی بودن این کتاب را زیر سؤال ببرند. در این پژوهش که بهصورت ...
بیشتر
اعجاز بیانی قرآن توسط تمام دانشمندان مسلمان بهعنوان وجهی مهم از اعجاز قرآن پذیرفته شده است. در دوران اخیر نیز شرقشناسان مطالعات گستردهای در این عرصه داشتهاند؛ برخی با رعایت انصاف زبان به ستایش آن گشوده و برخی دیگر با طرح سؤالاتی، قصد خدشهدار نمودن آن را داشته تا وحیانی بودن این کتاب را زیر سؤال ببرند. در این پژوهش که بهصورت توصیفی - تحلیلی انجامشده و جمعآوری اطلاعات با استفاده از روش فیشبرداری کتابخانهای بوده است، با محور قرار دادن اشکالات جرج سیل در خصوص اشکالات ساختاری قرآن کریم، به بررسی و نقد این شبهات پرداخته شده است. هدف، استخراج جواب شبهات مطرحشده از کتب ادبی و تفاسیر و به دنبال آن دفاع از اعجاز ادبی قرآن بوده است. بدین منظور ابتدا شبهات گردآوری و نظرات جرج سیل پیرامون آن ذکر شده است و در یک جمعبندی به بیان جواب آن پرداخته شده است. به نظر میرسد آشنا نبودن اشکال کنندگان با ساختار قرآن که یک ساختار گفتاری (خطابی) است و نه نوشتاری (کتابی)، منشأ طرح بسیاری از این شبهات گردیده است. حال آنکه بسیاری از این اشکالات، به علّت ساختار گفتاری قرآن و نزول تدریجی آن طی بیستوسه سال و به اقتضای رعایت حال مخاطب بوده و نمایانگر اوج بلاغت و فصاحت قرآن میباشد.
حجت اله فسنقری؛ راضیه کارآمد
چکیده
سبکشناسی علمی است که به تحلیل و بررسی عناصر سخن میپردازد و مختصاتی از متن که متکرر باشد، مدّنظر قرار میدهد و از لایهها و جنبههای گوناگونی برخوردار است که شناخت نظام واژهگزینی و نوع واژههای متن یکی از لایههای آن است. دعای ابوحمزة ثمالی یکی از دعاهایی است که هم به لحاظ مضمون و محتوا و هم به لحاظ ساختار و ارزشهای هنری در ...
بیشتر
سبکشناسی علمی است که به تحلیل و بررسی عناصر سخن میپردازد و مختصاتی از متن که متکرر باشد، مدّنظر قرار میدهد و از لایهها و جنبههای گوناگونی برخوردار است که شناخت نظام واژهگزینی و نوع واژههای متن یکی از لایههای آن است. دعای ابوحمزة ثمالی یکی از دعاهایی است که هم به لحاظ مضمون و محتوا و هم به لحاظ ساختار و ارزشهای هنری در جایگاه والایی قرار دارد. این نوشتار بر آن است تا به روش توصیفی ـ تحلیلی دعای ابوحمزة ثمالی را در لایة واژگانی بررسی کند و دلیل گزینش برخی واژگان از جانب امام سجاد(ع) را توضیح میدهد. استفاده از تکرار و مترادفها لازمة نجوای عاشقانه با محبوب است و دعا نجوای عاشقانه با محبوب است که در این دعا، جملات و کلمات مترادف، بهویژه در باب رحمت و رأفت خداوند زیاد مشاهده میشود و بیشتر واژگان این دعا پیرامون مفاهیم عقلی و انتزاعی است. بررسی معنای واژگان و ذکر تفاوت آنها با واژههای مشابه میتواند علّت و دلیل گزینش آنها را از سوی امام(ع) برای ما روشن سازد و به این باور برساند که شکل و موقعیّت واژگان در مناسبترین وضعیّت خود است. در این مقاله، واژههایی بررسی میشودکه ممکن است کاربرد آن از سوی امام، در ابتدا برای خواننده و شنونده سؤالبرانگیز و مبهم باشد و با بررسی این واژهها و واژههای مشابه به این نتیجه میرسد که انتخاب واژة مورد نظر، بهترین صورت کاربرد واژه است.
اشکان نعیمی؛ حمیدرضا قاسمی
چکیده
امروزه چگونگی استفاده از محیط زیست به یکی از مهمترین از مسائل مورد توجه بشر تبدیل شده است، تخریب و استفاده بیرویه از آن نگرانی جدیای نسبت به آینده بشر برای صاحبنظران به وجود آورده است، از این رو ضرورت دارد تا این موضوع را از منظر آیات و روایات و دلیل عقل مورد بررسی قرار دهیم تا مبانی فقهی این مسئله تبیین گردد. با مراجعه به آیات ...
بیشتر
امروزه چگونگی استفاده از محیط زیست به یکی از مهمترین از مسائل مورد توجه بشر تبدیل شده است، تخریب و استفاده بیرویه از آن نگرانی جدیای نسبت به آینده بشر برای صاحبنظران به وجود آورده است، از این رو ضرورت دارد تا این موضوع را از منظر آیات و روایات و دلیل عقل مورد بررسی قرار دهیم تا مبانی فقهی این مسئله تبیین گردد. با مراجعه به آیات و روایات و ادله عقلی میتوان حق بهرهمندی همة بشر از محیط زیست سالم را استنباط کرد و در نتیجه آحاد بشر را مکلّف به رعایت حق سایرین در استفاده از محیط زیست دانست و از این رو تصرفات تخریبگر نسبت به آن را از نظر شرعی ممنوع دانست، از این بحث تحت عنوان عدالت بیننسلی در استفاده از محیط زیست یاد میشود، زیرا تجاوز به حق آحاد بشر نسبت به محیط زیست نوعی تضییع حق و ظلم نسبت به ایشان به حساب میآید.
عباس یوسفی تازه کندی؛ مرتضی سازجینی؛ سید محمد موسوی
چکیده
یکی از مهمترین جنبههای اعجاز قرآن کریم، اعجاز ادبی آن است که این امر موجب شده که قرآن کریم از دیرباز مورد توجه ادیبان و زبانشناسان قرار گیرد. با رشد و گسترش مباحث زبانشناسی در حوزههای تئوری و کاربردی، دانشمندان اسلامی به ارزشهای این دانش پی برده و قوانین و شیوههای آن را با دقت مورد بررسی قرار داده و در پی ...
بیشتر
یکی از مهمترین جنبههای اعجاز قرآن کریم، اعجاز ادبی آن است که این امر موجب شده که قرآن کریم از دیرباز مورد توجه ادیبان و زبانشناسان قرار گیرد. با رشد و گسترش مباحث زبانشناسی در حوزههای تئوری و کاربردی، دانشمندان اسلامی به ارزشهای این دانش پی برده و قوانین و شیوههای آن را با دقت مورد بررسی قرار داده و در پی اجرای آن در قرآن کریم بهعنوان بلیغترین کلام هستند. در راستای این هدف، در این نوشتار به تحلیل سبک شناسانه سوره حجرات پرداخته شده است. در تحلیل سبک شناسانه این سوره به سه سطح زبانی، ادبی و فکری توجه شده است. در سطح زبانی این سوره به نکات آوایی، صرفی و نحوی توجه شده است. در سطح ادبی به مجاز، استعاره، کنایه و طباق پرداخته شده است و در سطح فکری نیز به تصویر پردازیهای قرآن در مورد غیبت و همچنین علم خداوند، اشاره شده است.
قرآن پژوهی
سید صدرالدین شریعتی؛ احمد سلحشوری؛ ابراهیم نعیمی؛ افسانه تندرو
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تبیین مبانی فلسفی انسان صبور در قرآن کریم و راهکارهای تقویت صبر در معلمان ابتدایی انجام شدهاست. روش پژوهش حاضر کیفی و از نوع تحلیل محتوا و الگوی تحلیلی فرانکنا بوده است. جامعه پژوهش حاضر را کلیه آیات قرآن کریم که به صبر و انسان صبور پرداخته است تشکیل میدهد که با روش نمونهگیری هدفمند و مراجعه به تفسیرهای آن (تفسیرجوادی ...
بیشتر
پژوهش حاضر با هدف تبیین مبانی فلسفی انسان صبور در قرآن کریم و راهکارهای تقویت صبر در معلمان ابتدایی انجام شدهاست. روش پژوهش حاضر کیفی و از نوع تحلیل محتوا و الگوی تحلیلی فرانکنا بوده است. جامعه پژوهش حاضر را کلیه آیات قرآن کریم که به صبر و انسان صبور پرداخته است تشکیل میدهد که با روش نمونهگیری هدفمند و مراجعه به تفسیرهای آن (تفسیرجوادی آملی) مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به منظور جمعآوری اطلاعات از فیش جمعآوری اطلاعات استفاده شد. نتایج تحلیل محتوای عرفی و تحلیل استنتاجی پژوهش حاضر نشان داد که مبانی فلسفی انسان صبور در مبانی هستی شناسی، معرفتشناسی، انسانشناسی، ارزششناسی و زیباشناسی مصادیقی را در آیات نشان داده است. راهکارهای تقویت انسان صبور در معلمان ابتدایی شامل یاری خواستن از خداوند و عبادت و راز نیاز، سفارش به صبر و ایستادگی، الگوگیری و پیروی از الگوهای صبر و یادآوری آثار و فواید صبر و شکیبایی بوده است که میتوان با آموزش و توانمندسازی معلمان در این راهکارها، منجر به تقویت صبر در آنان شد.
علی حسین زاده؛ هاجر قاسمی گورتی
چکیده
انسان برای دستیابی به تربیتی مناسب در راستای وصول به سعادت و کمال ابدی برای خود و دیگران، به روشهای تربیتی همگام با زمان، مکان و موقعیّت موجود نیاز دارد. وی میتواند با بهرهبرداری از تجربة گذشتگان و منابع دینی و علمی به این روشها دست یابد. در منابع روانشناسی و علوم تربیتی، از این روشها بسیار سخن به میان آمده است، ولی این منابع ...
بیشتر
انسان برای دستیابی به تربیتی مناسب در راستای وصول به سعادت و کمال ابدی برای خود و دیگران، به روشهای تربیتی همگام با زمان، مکان و موقعیّت موجود نیاز دارد. وی میتواند با بهرهبرداری از تجربة گذشتگان و منابع دینی و علمی به این روشها دست یابد. در منابع روانشناسی و علوم تربیتی، از این روشها بسیار سخن به میان آمده است، ولی این منابع کمتر به روشهای تربیتی زیانبار و آسیبرسان توجّه و از آن یاد کردهاند. با این توصیف، این مقاله بر آن است که با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع دینی و دادههای علوم معاصر، به تبیین مهمترین روشهای شناختی آسیبزا در تربیت پزداختهاست که عبارتند از: تقلید کورکورانه، تربیت کودک مطابق با شرایط دوران مربّی، موعظه و نصیحت نابجا و بیتوجّه به ارکان آن و آموزشمحوری محض. در نهایت نیز راهکارهایی ارائه داده است، همچون بهروز رسانی مبانی تربیت با استفاده از منابع دینی، ارائة تربیتی آیندهنگر، رعایت شرایط نصیحت و در اختیار گذاشتن مطالب به کودک بهاندازه و مطابق با نیاز وی.
اصغر طهماسبی بلداجی؛ نفیسه حاجی رجبی؛ لیلا قنبری
چکیده
خطبۀ فدکیّه یکی از معتبرترین خطبههای منقول از حضرت زهرا(س) میباشد که پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) ایراد شده است. محتوای عمیق و پرمضمون این خطبه در تمام حیطهها، معارف عمیقی را در ابعاد اعتقادیـ فقهی، بهویژه سیاسی فرا روی مخاطب میگذارد. القای این مفاهیم در آن شرایط بحرانی و اتمام حجّت بر همگان، امری دشوار بوده که حضرت زهرا(س) با ...
بیشتر
خطبۀ فدکیّه یکی از معتبرترین خطبههای منقول از حضرت زهرا(س) میباشد که پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) ایراد شده است. محتوای عمیق و پرمضمون این خطبه در تمام حیطهها، معارف عمیقی را در ابعاد اعتقادیـ فقهی، بهویژه سیاسی فرا روی مخاطب میگذارد. القای این مفاهیم در آن شرایط بحرانی و اتمام حجّت بر همگان، امری دشوار بوده که حضرت زهرا(س) با بهرهگیری صحیح از آیات قرآن و سنّت پیامبر اکرم(ص) احتجاجات خود را در قالب هنری و محسوس ارائه میدهد، به گونهای که نه تنها مفاهیم القاء میشود، بلکه در ذهن مخاطب تصویرسازی هنری از وقایع محسوس آن زمان شکل میگیرد. از نظر هنری و بلاغی، این خطبه بافتی منسجم و بینظیر دارد، به گونهای که ویژگیهای صوتی واژگان و جملات و تکرار بعضی اصوات، کلمات، عبارات، هجاهای صوتی و صنایع بدیعی، همچون سجع و جناس موجب افزایش ایقاع و آهنگین شدن سخن گردیده است. این عبارات سرشار از انواع مختلف تصویرهای ادبی و فنّی است که بر این صورتها لباس حرکت و حیات پوشانیده است.
قرآن پژوهی
سیده فاطمه سلیمی؛ زهرا علی نتاج
چکیده
از جمله سازوکارهای شناختی در حوزة معناشناسی شناختی، «طرحوارة تصویری» است که ساختی مفهومی و زیربنایی استعاری دارد. این شکل از مفهومسازی از معانی نوین کدگشایی مینماید و بر مراد اصلی متن میافزاید. در فرهنگ قرآنی، مفهومسازی مفاهیم ارزشی و ضد ارزشی تربیت اخلاقی، در قالب طرحوارههای حجمی، حرکتی و قدرتی نمود یافتهاست. ...
بیشتر
از جمله سازوکارهای شناختی در حوزة معناشناسی شناختی، «طرحوارة تصویری» است که ساختی مفهومی و زیربنایی استعاری دارد. این شکل از مفهومسازی از معانی نوین کدگشایی مینماید و بر مراد اصلی متن میافزاید. در فرهنگ قرآنی، مفهومسازی مفاهیم ارزشی و ضد ارزشی تربیت اخلاقی، در قالب طرحوارههای حجمی، حرکتی و قدرتی نمود یافتهاست. جستار حاضر با تکیه بر روش توصیفیـ تحلیلی، شیوة مفهومسازی آیات حوزة تربیت اخلاقی را با سازوکار طرحوارة تصویری واکاوی میکند تا الگویی جامع از انسان کامل و شاخصههای آن ارائه دهد. از مهمترین رهیافتهای این جستار، تجلّی اصالت تعبیر در قرآن و تبلور تعابیر پنهان زبانی آیات تربیت اخلاقی است. گفتنی است دو رذیلۀ «بخل» و «بهتان» در قالب طرحوارة حجمیـ قدرتی به ترتیب به شکل «زنجیر» و «بار سنگین» آمدهاست که صحنههایی ناخوشایند را به تصویر میکشد. طرحوارة حرکتیـ جهتی پایین نیز در صفت حسنة «فروبردن خشم» به شکل «آتشی خاموش» بیان شدهاست تا انسان را به غلبه بر آن فراخواند؛ زیرا مفهومسازی خشم در جهت بالا، عواقب ناگوار جسمی ـ روحی به دنبال خواهد داشت.
محمدعلی کاظمی تبار؛ فاطمه شیخ مومنی
چکیده
یکی از مهمترین حوزههای معنایی قرآن کریم و دومین اصل از اصول دین مبین اسلام نبوّت است. این حوزه در ماده (رسل) و پرکاربردترین واژه این حوزه یعنی «رسول» تجلّی مییابد و نقش مهمی در کتاب و سنّت ایفا میکند. از همین رو در پژوهش پیش رو که به روش توصیفی تحلیلی انجام شدهاست، ابتدا معانی گوناگون مادۀ (رسل) تحلیل و بررسی شد. سپس برای ...
بیشتر
یکی از مهمترین حوزههای معنایی قرآن کریم و دومین اصل از اصول دین مبین اسلام نبوّت است. این حوزه در ماده (رسل) و پرکاربردترین واژه این حوزه یعنی «رسول» تجلّی مییابد و نقش مهمی در کتاب و سنّت ایفا میکند. از همین رو در پژوهش پیش رو که به روش توصیفی تحلیلی انجام شدهاست، ابتدا معانی گوناگون مادۀ (رسل) تحلیل و بررسی شد. سپس برای تبیین بهتر معنای واژۀ (رسول) طبق اصل جانشینی در معناشناسی، واژه مترادف آن یعنی (نبی) مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه با مراجعه به تفاسیر و تقسیم بندی نظرات مفسران و ارائه جدول فراوانی یادکرد خداوند از پیامبران اولوالعزم با واژههای رسول و نبیّ، جایگاه ممتاز واژۀ (رسول) در قرآن کریم تبیین و تفاوت کارکردهای میان دو واژه روشن گردید. بر اساس یافتههای این پژوهش و با بررسی معناشناسی تاریخی واژه «رسول» درکُتب آسمانی یهود و مسیح و مطالعه زبانهای سریانی، عبری ویونانی، روشن شد که این واژه در زبانهای کهن و ادیان الهی قبل از اسلام نیز با همان معنای «فرستاده و پیام رسان الهی» کاربرد داشته که این امر نشان از ریشۀ عمیق این کلمه در تاریخ و متون الهی و جایگاه والای آن در حوزه دین دارد.
قرآن پژوهی
علی اصغر شعاعی؛ حسنعلی نوروزی؛ حسین مقدس
چکیده
زیارت قبور صالحان و اولیای الهی همواره مورد توجه بوده، تا جایی که بسیاری از علما زیارت قبور را سنت شمردهاند و بر جواز آن ادعای اجماع کردهاند. از سوی دیگر، ابنتیمیه و برخی دانشمندان اسلام، با پیروی از آیات قرآن و روایات، زیارت قبور را تجویز کردهاند و سیرة مسلمانان در طول تاریخ اسلام همواره بر مشروعیت، بلکه استحباب سفر برای زیارت ...
بیشتر
زیارت قبور صالحان و اولیای الهی همواره مورد توجه بوده، تا جایی که بسیاری از علما زیارت قبور را سنت شمردهاند و بر جواز آن ادعای اجماع کردهاند. از سوی دیگر، ابنتیمیه و برخی دانشمندان اسلام، با پیروی از آیات قرآن و روایات، زیارت قبور را تجویز کردهاند و سیرة مسلمانان در طول تاریخ اسلام همواره بر مشروعیت، بلکه استحباب سفر برای زیارت مشروعیت سفرهای زیارتی را زیر سؤال برد و به حرمت آن فتوا داد و به تبع او، وهابیان و برخی از سلفیان به ترویج افکار و آرای وی پرداختند؛ از جمله، محمد رشیدرضا است که در موارد متعددی از تفسیر المنار، به دفاع از دیدگاههای وی پرداختهاست. این پژوهش با روش توصیفیـ تحلیلی و با رویکرد انتقادی به دیدگاههای صاحب تفسیر المنار و نیز تأکید بر مبانی و اندیشههای علامه طباطبائی به این نتیجه رسیده که مشروعیت زیارت قبور، مبتنی بر شواهد قرآنی، روایی و عقلی بودهاست و اتهامات صاحب المنار مبنی بر تکفیر و مشرک خواندن شیعیان و بدعت شمردن زیارت اهل قبور، با ظواهر و محتوای آیات قرآنی و روایی همخوانی ندارد و چنین نسبتها و تشکیکهای مذهبی، ناشی از عدم درک صحیح نسبت به مبانی اعتقادی توحیدی شیعه و خلط اوصاف اولوهیت حق تعالی با واسطهها و جلوههای الهی در عرصة تکوین و تشریع نظام هستی و پیروی متعصبانه از مبانی ابنتیمیه و مکتب سلفیه میباشد و زیارت اهل قبور از مصادیق یادکرد و بزرگداشت بزرگان دین و اهتمام به شعائر دینی و تجلی عبودیت پروردگار میباشد و مستندات قرآنی، روایی و شواهد تاریخی فراوانی، مؤید آن وجود دارد.
نانسی ساکی؛ محمد کاظم شاکر
چکیده
چکیده برای بررسی متن قرآن و اثبات اینکه همین متن از زمان رسول خدا(ص) به ما رسیده است، ادلّة متنوّعی از سوی علمای مسلمان ارائه شده که برخی از این ادلّه نیاز به بررسی، تعدیل و شفّافسازی دارند، از جملۀ این ادلّه، نظریّۀ تواتر متن قرآن است که به خوبی تبیین نشده است. اقوال علما در این مقوله بسیار متشتّت و گاهی نیز معارض یکدیگر است، در حالی ...
بیشتر
چکیده برای بررسی متن قرآن و اثبات اینکه همین متن از زمان رسول خدا(ص) به ما رسیده است، ادلّة متنوّعی از سوی علمای مسلمان ارائه شده که برخی از این ادلّه نیاز به بررسی، تعدیل و شفّافسازی دارند، از جملۀ این ادلّه، نظریّۀ تواتر متن قرآن است که به خوبی تبیین نشده است. اقوال علما در این مقوله بسیار متشتّت و گاهی نیز معارض یکدیگر است، در حالی که تواتر متن یکی از اساسیترین ادلّه برای اثبات تاریخی بودن و سندیّت قرآن است. در این مقاله، با تبیین تواتر قرآن، دو چالش عمدة فرا روی آن، یعنی مخالفت برخی صحابه با کار عثمان در توحید مصاحف و اختلاف قرائتها مورد بررسی قرار گرفته است. به نظر نگارندگان، این دو مسئله نمیتواند موضوع تواتر اصل قرآن را خدشهدار سازد. بر این اساس، برای اثبات تواتر قرآن، نیازی به تمسّک به ادلّهای چون اجماع علما، روایات غیرمعتبر، تقیّه و موارد مشابه نیست که از سوی علما برای ایجاد سازگاری بین این دو مقوله به کار گرفته شده است.
محمد سبحانی نیا؛ زینب رمضانیعلوی
چکیده
سیمای قرآن در آیینة تمامنمای گفتار امیرمؤمنان (ع) با توصیفات اعجابآوری ترسیم شده است. ازجمله درباره یکی از ویژگیهای آن کتاب فرموده است: «فـالقرآنُ آمـرٌ زاجرٌ و صامت ناطقٌ» مخاطب در وهلة نخست، با یک ناسازگاری روبهروست و شـاید برای او این پرسش مطرح شود: چگونه میتوان معادلة «ساکتِ گویا» را حل نمود؟ اگر قرآن گویاست، ...
بیشتر
سیمای قرآن در آیینة تمامنمای گفتار امیرمؤمنان (ع) با توصیفات اعجابآوری ترسیم شده است. ازجمله درباره یکی از ویژگیهای آن کتاب فرموده است: «فـالقرآنُ آمـرٌ زاجرٌ و صامت ناطقٌ» مخاطب در وهلة نخست، با یک ناسازگاری روبهروست و شـاید برای او این پرسش مطرح شود: چگونه میتوان معادلة «ساکتِ گویا» را حل نمود؟ اگر قرآن گویاست، چرا صامت و خاموش است؟ از یکسو، امام علی (ع) با عبارت؛ «ینْطِقُ بَعْضُهُ بِبَعْض» و امر به استنطاق از قرآن همگان را به فهم قرآن فراخوانده و از سوی دیگر، بهصراحت از صامت بودن قرآن و وجوه پذیری قرآن سخن گفتهاند. پژوهش حاضر، میکوشد با روش توصیفی و تحلیل محتوا، نشان دهد کلام موردنظر، از موارد متناقضنمای خیالی بهحساب میآید که با توجه به شواهد مختلف میتوان به مراد حقیقی امام پی برد. قرآن باوجود ساکت بـودن، حـاوی اندرزهایی است کـه گویا به آن صفت ناطق بودن میبخشد. یافته پژوهش حاکی از آن است که از دیدگاه امام علی (ع) کلام الهی بهگونهای تنزّل پیداکرده که قابلفهم برای همگان است درعینحال، برای فهم کامل از آن کتاب مقدس و پی بردن به همه مراتب، مراجعه به مخبر صادق و امام معصوم، ضروری است. امام (ع) ضمن اینکه نطق جوارحی و ظاهری را از قرآن نفی کرده، بر نیاز قرآن به مستنطق و مفسِّر تأکید نموده است.
حدیث پژوهی
فرشته دارابی
چکیده
انسان با فطرتی پاک و خدا آشنا پا به عرصه حیات زمینی میگذارد؛ اما بهتدریج غبار فراموش بر روی آن شناخت ازلی مینشیند. ازاینرو انسان سرگردان در میان مکاتب بشری در تلاش برای واکاوی شناخت خداوند در ساحل امن و مطمئن؛ روایات و نسخهای ائمه اطهار(ع) است. بزرگوارانی که خداوند را با چشم عقل و قلب مشهود کردند. در لسان معصومین(ع) با استفاده ...
بیشتر
انسان با فطرتی پاک و خدا آشنا پا به عرصه حیات زمینی میگذارد؛ اما بهتدریج غبار فراموش بر روی آن شناخت ازلی مینشیند. ازاینرو انسان سرگردان در میان مکاتب بشری در تلاش برای واکاوی شناخت خداوند در ساحل امن و مطمئن؛ روایات و نسخهای ائمه اطهار(ع) است. بزرگوارانی که خداوند را با چشم عقل و قلب مشهود کردند. در لسان معصومین(ع) با استفاده از تمثیل این قالب بیانی ملموس، متصور مادی و محسوس راهگشای بهتری برای شناخت بشری در انتقال مفاهیم معنوی و والا میباشد. به همین جهت پژوهش حاضر با روش کتابخانهای- اسنادی تمثیلهایی که به تصویرسازی از توصیف خداوند و راههای رسیدن به رضایت الهی است از کتاب شریف کافی استخراج کرده سپس با روش تحلیل محتوا به بررسی ساختار و محتوای این تمثیلات پرداخته است. یک دسته از تمثیلات به توصیف خداوند در قالب طبیب، معلم و نور و دسته دیگر راههای رسیدن به خداوند را در قالب قله و کلید امور معرفی کرده است.
حمید رضا بصیری
چکیده
«توصیف أثری قرآن» دانش مستقلّی است که موضوع آن، روایات معصومین(ع) در بیان توصیفی آیات وسورههای قرآن است. این روایات را میتوان به دستههای مختلف تقسیم کرده و مورد مطالعه قرار داد. دستهای از این روایات توصیفی، مربوط به بیان تفضیلهاو برتریهایی است که برخی از آیات قرآن بر آیات دیگر پیدا کردهاند. براساس این دسته از روایات، ...
بیشتر
«توصیف أثری قرآن» دانش مستقلّی است که موضوع آن، روایات معصومین(ع) در بیان توصیفی آیات وسورههای قرآن است. این روایات را میتوان به دستههای مختلف تقسیم کرده و مورد مطالعه قرار داد. دستهای از این روایات توصیفی، مربوط به بیان تفضیلهاو برتریهایی است که برخی از آیات قرآن بر آیات دیگر پیدا کردهاند. براساس این دسته از روایات، معلوم میشود که برخی از آیات قرآن از لحاظ مقصود یا مضمونی خاص، بر آیات دیگر قرآن برتری دارند. مجموعهی این دسته از روایات را میتوان با عنوان «تفضیل أثری آیات قرآن» شناخت و آن را به عنوان یکی از سرفصلهای مهم دانش «توصیف أثری قرآن» محسوب کردکه در مقالهی دیگری در شمارهی سوم این نشریه و با عنوان «درآمدی برنظریّهی توصیف أثری قرآن» به آن پرداخته شد. امّا در این مقاله سعی براین است که ضمن بیان و جمعآوری اَهمِّ این دسته از روایات تفضیلی به بررسی اجمالی سند و دلالت آنها پرداخته شود و به یک سؤال مقدّر، که همان وجه تفضیل و برتری آیهای از قرآن بر آیات دیگر است، پاسخ داده شود.
صمد عبداللهی عابد؛ جمشید بیات
چکیده
در این نوشتار، روایات عصمت که در کُتُب معتبر حدیثی شیعه، همچون «الکافی، معانیالأخبار، الخصال و کفایةالأثر» وجود دارند، مورد بررسی سندی متنی قرار گرفته است و مشخّص شده که مهمترین مستند عصمت امامان (ع)، وجود نصوص قرآنی و روایاتی است که در میان امامیّه بر آنها اتّفاق نظر وجود دارد. هدف اصلی مقالة حاضر بررسی روایاتی است که لفظ ...
بیشتر
در این نوشتار، روایات عصمت که در کُتُب معتبر حدیثی شیعه، همچون «الکافی، معانیالأخبار، الخصال و کفایةالأثر» وجود دارند، مورد بررسی سندی متنی قرار گرفته است و مشخّص شده که مهمترین مستند عصمت امامان (ع)، وجود نصوص قرآنی و روایاتی است که در میان امامیّه بر آنها اتّفاق نظر وجود دارد. هدف اصلی مقالة حاضر بررسی روایاتی است که لفظ «عصمت» در آنها به کار رفته است و با بررسی انجام گرفته، این روایات حدوداً 47 حدیث میباشد که با حذف احادیث تکراری، نزدیک به 15 حدیث میباشد. در حالت کلّی میتوان گفت وضعیّت راویان بر مبنای آراء رجالیّون شیعه بررسی گردید و معلوم شد که در بیشتر سلسله سند روایات عصمت، افراد موثّق قرار گرفتهاند. البتّه اندکی از آنان نیز بر طبق گفتههای رجالیّون موثّق نیستند، ولی درصدی از این راویان مجهول، افرادی هستند که در سلسله سند روایات «کاملالزّیارات» قرار گرفتهاند و از آنجا که ابنقولویه، در مقدّمة این کتاب، همة راویان این کتاب را ثقه معرّفی کرده، میتوان برای این افراد درجهای از وثاقت قائل شد. در بین این روایات، اکثر آنها از نوع احادیث مُعَنعَن هستند که شامل احادیث صحیح، حَسَن و موثّق میباشند. بررسی محتوایی این روایات بیانگر آن است که محور غالب این احادیث، فضایل و صفاتی است که یک فرد معصوم ضرورت دارد که داشته باشد؛ از جملة این صفات: معصوم بودن از گناهان، امین خدا بودن، مطهّر از ذنوب و عیوب و ... و با بررسیهای انجام شده ثابت شده که این صفات مختصّ امامان معصوم (اهل بیت) پیامبر (ص) هستند که از سوی خداوند معصوم میباشند.
محسن میری
چکیده
در طول تاریخ، محوریترین موضوعی که انبیای الهی کوشیدهاند مردم را به سوی آن سوق دهند، اصل توحید و نفی شرک بوده است. از جملة این تلاشها، رویکردهای استدلالی و عقلانی حضرت ابراهیم (ع) است که در قرآن کریم منعکس شدهاست. وی در مواجهة فکری با مشرکان زمان خود برای نفی ربوبیت ستارگان، ماه و... و نیز اثبات توحید ربوبی، از برهان بهره میگیرد. ...
بیشتر
در طول تاریخ، محوریترین موضوعی که انبیای الهی کوشیدهاند مردم را به سوی آن سوق دهند، اصل توحید و نفی شرک بوده است. از جملة این تلاشها، رویکردهای استدلالی و عقلانی حضرت ابراهیم (ع) است که در قرآن کریم منعکس شدهاست. وی در مواجهة فکری با مشرکان زمان خود برای نفی ربوبیت ستارگان، ماه و... و نیز اثبات توحید ربوبی، از برهان بهره میگیرد. از این برهان، تبیینهای مختلفی صورت گرفتهاست.یکی از این تبیینها، ارجاع این استدلال به «برهان حدوث» است. این تبیین از سوی متفکرانی مورد انتقاد قرار گرفتهاست. این پژوهش با روش استنادی ـ تحلیلی ـ استنباطی، ابتدا به تبیین برهان مزبور و نیز انتقادهای وارد بر آن میپردازد و آنگاه این انتقادها را ارزیابی میکند و تبیین جدیدی از آن را با ارجاع مفهوم «افول» به «نقص و فقر ذاتی و وجودی» ارائه کردهاست، به گونهای که از آن انتقادها مصون باشد.
زهره بابااحمدی میلانی
چکیده
با ظهور اسلام، هر روز که بر شکوه اسلام و قدرت مسلمانان افزوده میشد، یهودیان عصر پیامبر(ص) که وجود دین آسمانی جدید را برنمیتافتند، از روشهای خاصی برای رویارویی و مقابله با پیامبر(ص) بهره میجستند. از این رو، شروع به شبههپراکنی و معارضات زبانی کردند. «معارضات زبانی» تمام رویاروییهای غیرنظامی پیامبر(ص)، یعنی تمام شبههپراکنیها، ...
بیشتر
با ظهور اسلام، هر روز که بر شکوه اسلام و قدرت مسلمانان افزوده میشد، یهودیان عصر پیامبر(ص) که وجود دین آسمانی جدید را برنمیتافتند، از روشهای خاصی برای رویارویی و مقابله با پیامبر(ص) بهره میجستند. از این رو، شروع به شبههپراکنی و معارضات زبانی کردند. «معارضات زبانی» تمام رویاروییهای غیرنظامی پیامبر(ص)، یعنی تمام شبههپراکنیها، جوسازی و طرح اتهامات را در بر میگیرد. در قرآن کریم، برخی معارضات به طور مستقیم (همراه با پاسخهای آنها) و برخی معارضات به طور غیرمستقیم ذکر شدهاست. همچنین، گاه از شأن نزولها و گاهی از پاسخهای قرآنی پی به معارضة یهود برده میشود. در این پژوهش، به بررسی هر دو نوع شبهه خواهیم پرداخت.
صمد عبداللهی عابد؛ محمد بستان افروز
چکیده
داستان های قرآن کریم ، خصوصیات و ویژگی های منحصر به فردی دارد که مختص خود قرآن است به گونه ای که از یک داستان ، آن بخش از وقایع را بازگو می کند که در برآوردن هدف هدایت قرآن موثر است و پایبند به این نیست که تمام جزئیات وقایع را بیان کند. در این مسیر از داستان های تخیلی و تو خالی برای ارائه هدف خود استفاده نمی کند اما این به معنای آن نیست که ...
بیشتر
داستان های قرآن کریم ، خصوصیات و ویژگی های منحصر به فردی دارد که مختص خود قرآن است به گونه ای که از یک داستان ، آن بخش از وقایع را بازگو می کند که در برآوردن هدف هدایت قرآن موثر است و پایبند به این نیست که تمام جزئیات وقایع را بیان کند. در این مسیر از داستان های تخیلی و تو خالی برای ارائه هدف خود استفاده نمی کند اما این به معنای آن نیست که قرآن در بازگو کردن قصه های خود از قالب های هنری استفاده نمی کند. یکی از شیوه های بیانی قرآن برای تبیین حقایق و مطالب فراتر از درک محدود بشری، به کار بردن تمثیل و تشبیه است تا مخاطبان در نسل های مختلف، آن را درست بشناسند و درک کنند چنان که می فرماید: و تلک الامثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون. این مثال ها را برای مردم می زنیم. باشد که بیندیشند. برخی از مفسران، داستان هایی از قرآن را فقط نمادین دانسته اند و واقعیت آن را انکار کرده اند در حالی که گروهی دیگر، کلام و بیان قرآن را واقعیت می دانند. این جستار به بیان دیدگاه های مفسران در این زمینه پرداخته، تعابیر ایشان در واقعی یا تخیلی بودن برخی از داستان های قرآنی را مورد بحث قرار داده است و بر این اساس به عنوان نمونه، به بررسی داستان آدم ع و فرزندانش پرداخته است
محمد شعبانپور
چکیده
موضوع ردّالشّمس بهعنوان یکی از کرامات و اعجاز امام علی (ع) مطرح است و از آنجا که آگاهی از این حدیث در اثبات حقّانیت امام علی (ع) برای منصب امامت و ولایت نقش مهمی ایفا میکند برای شناخت و شناساندن این موضوع درگذر دورههای مختلف از صدر اسلام تاکنون به شکلهای گوناگون تلاشهای فراوانی صورت گرفته است و از آغاز توسّط خودِ امام علی(ع) در ...
بیشتر
موضوع ردّالشّمس بهعنوان یکی از کرامات و اعجاز امام علی (ع) مطرح است و از آنجا که آگاهی از این حدیث در اثبات حقّانیت امام علی (ع) برای منصب امامت و ولایت نقش مهمی ایفا میکند برای شناخت و شناساندن این موضوع درگذر دورههای مختلف از صدر اسلام تاکنون به شکلهای گوناگون تلاشهای فراوانی صورت گرفته است و از آغاز توسّط خودِ امام علی(ع) در روز شورا و پس از آن توسّط اصحاب و دوستداران آن حضرت در مقاطع مختلف تاریخ انجام گرفته است. در این جستار تلاش شده تا آراء فقها، متکلّمان، شعراء و مورّخین در شناساندن این مسأله و بهرهگیری از آن در مبانی علوم دینی پس از طبقهبندی، تحلیل و ارزیابی شود و در پایان این فرضیه به اثبات رسیده است که حدیث ردّالشّمس با کاربرد ویژهی خود و با حجم گستردهای که در مبانی حوزههای مختلف علوم دینی دارد انکار ناشدنیست و این خود میتواند پاسخی بایسته به اظهارات مخالفان حدیث نیز باشد.
قرآن پژوهی
محمدتقی دیاری بیدگلی؛ سید محمد تقی موسوی کراماتی
چکیده
نوشتار حاضر به نقش انگارههای زبانشناختی قرآن در تکوین رهیافتهای سهگانة فراحداکثری، حداقلی و حداکثری جامعیت قرآن پرداختهاست. در این پژوهش، روشن میشود که چگونه انتخاب هر یک از آرائی که در این عرصه است، ساختاری متفاوت از موضوع جامعیت قرآن میآفریند. در ارزیابیهایی که میان انگارههای مختلف زبانشناختی همچون زبان رمزی، ...
بیشتر
نوشتار حاضر به نقش انگارههای زبانشناختی قرآن در تکوین رهیافتهای سهگانة فراحداکثری، حداقلی و حداکثری جامعیت قرآن پرداختهاست. در این پژوهش، روشن میشود که چگونه انتخاب هر یک از آرائی که در این عرصه است، ساختاری متفاوت از موضوع جامعیت قرآن میآفریند. در ارزیابیهایی که میان انگارههای مختلف زبانشناختی همچون زبان رمزی، عرفی، ترکیبی و فطری انجام پذیرفت، سرانجام این نتیجه به دست آمد که رهیافت حداکثری با وجود اختلاف نظر در ارائة انگارهای واحد از زبان قرآن، نگرشی واقعبینانه و پذیرفتنی از زبان قرآن به دست دادهاست. اما آنچه میتواند شکل کاملتری از این انگاره بیافریند، آن است که بنای جامعیت قرآن جز بر پایة نظریهای که تلفیقی از زبان فطری و زبان ترکیبی باشد، استوار نخواهد آمد. زبان فطری فرازمانی بودن جامعیت قرآن را تأمین مینماید و زبان ترکیبی، همگانی بودن آن را محقق میسازد.
محمدمهدی جندقیان؛ آسیه استادی
چکیده
در حال حاضر چیستی و چگونگی به کاربندی «روش تحلیلی» به عنوان یکی از روشهای تحقیق، برای فراگیران و نوپژوهان رشتههای الهیات و معارف قرآن و حدیث دغدغهای جدی است؛ حال آن که این روش از دیرباز در متون و دانشهای کلام، فلسفه و فقه مورد استفاده بودهاست. در مقالۀ پیشرو برای توضیح و شناساندن این مفهوم (تحلیل) از دو شیوۀ تعریف مفهومی ...
بیشتر
در حال حاضر چیستی و چگونگی به کاربندی «روش تحلیلی» به عنوان یکی از روشهای تحقیق، برای فراگیران و نوپژوهان رشتههای الهیات و معارف قرآن و حدیث دغدغهای جدی است؛ حال آن که این روش از دیرباز در متون و دانشهای کلام، فلسفه و فقه مورد استفاده بودهاست. در مقالۀ پیشرو برای توضیح و شناساندن این مفهوم (تحلیل) از دو شیوۀ تعریف مفهومی (بحث نظری در باب چیستی روش تحلیلی) و تعریف بالاشاره (ارجاع مستقیم یا نشان دادن نمونههای عینی از تحلیل در متون حدیثی) بهره بُرده شدهاست. در «روش تحلیلی» که متکی بر فعالیت و خلاقیت ذهنی پژوهشگر است، تلاش میشود تا مدعایِ کلی یک گزاره تجزیه شده و احتمالات مختلف درباره معنای دقیق هر جُزء و به تَبَع آن معنای کلی و راستین مدعای کلی گزاره تعیین شود. برای نمونه و رعایت حال مخاطبان [دانشپژوهان معارف دینی]، متنی از شیخ صدوق انتخاب شده است. صدوق که بیشتر به عنوان یک مُحدِّث شناسانده میشود، در دفاع از آموزه امامت و ولایت علی (علیهالسلام) به عنوان یک اندیشه-ورز و متکلِّم امامی حضور یافته و با استفاده از روش تحلیلی در تفسیر دو حدیث «ولایت و منزلت» در کتاب معانی الاخبار میکوشد تا مضمون اصلی این دو حدیث را که همان ولایت امیرالمؤمنین علی علیهالسلام است، اثبات نماید.
مائده جعفری؛ سیدمجید نبوی
چکیده
سورۀ شوری، چهل و دومین سوره و یکی از هفت سورۀ «حوامیم» در قرآن است. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که این سوره دارای چه محورهای موضوعی است؟ و درباره چه مسائلی بحث میکند؟ در این نوع پژوهشها، هر سوره به صورت جداگانه مورد مطالعه قرار میگیرد و در موارد ارتباط یک سوره با دیگر سورهها تبیین میشود و در نهایت جایگاه ...
بیشتر
سورۀ شوری، چهل و دومین سوره و یکی از هفت سورۀ «حوامیم» در قرآن است. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که این سوره دارای چه محورهای موضوعی است؟ و درباره چه مسائلی بحث میکند؟ در این نوع پژوهشها، هر سوره به صورت جداگانه مورد مطالعه قرار میگیرد و در موارد ارتباط یک سوره با دیگر سورهها تبیین میشود و در نهایت جایگاه و اهداف و مقاصد هر یک از سورههای قرآنکریم بازشناخته میشود.لازم به ذکر است که تحقیقات سورهشناختی بسیار کم است و ضرورت دارد که این نوع تحقیقات در تمامی سورههای قرآن انجام گیرد. روش جمعآوری مطالب در این پژوهش کتابخانهای بوده و روش پردازش مطالب، توصیفی تحلیلی میباشد. در این پژوهش پس از بررسی جایگاه و ویژگیها و فضائل و خواص و اسباب نزول سورۀ شوری مشخص شد که این سوره دارای محورهایی چون: استمرار وحی،آمرزش خواهی فرشتگان، فلسفۀ گوناگونی امتها، دوست داشتن اهل بیت(ع) منشا معصیتها و برتری دنیا بر آخرت و غیره میباشد.
امان اله ناصری کریموند؛ قاسم بستانی
چکیده
استناد به روایات یکی از منابع اصیل برای مفسر است، اما مفسران در شیوه بهرهگیری از این منبع، دیدگاه و عملکرد متفاوتی داشته و هر کدام بهنوعی از روایات استمداد کردهاند که البته بسیاری از آنان در این زمینه دچار لغزش شدهاند. علامه طباطبایی با مطرح کردن «بحثهای روایی» در تفسیر المیزان، درصدد سنجش اعتبار و تعیین صحت و سقم روایات ...
بیشتر
استناد به روایات یکی از منابع اصیل برای مفسر است، اما مفسران در شیوه بهرهگیری از این منبع، دیدگاه و عملکرد متفاوتی داشته و هر کدام بهنوعی از روایات استمداد کردهاند که البته بسیاری از آنان در این زمینه دچار لغزش شدهاند. علامه طباطبایی با مطرح کردن «بحثهای روایی» در تفسیر المیزان، درصدد سنجش اعتبار و تعیین صحت و سقم روایات تفسیری و همچنین نقد نظرات مفسران در استفاده از این میراث بوده و با بهکارگیری مبانی و ملاکهای نقدالحدیثی بهطور مفصل به بررسی و نقد اجتهاد مفسران در زمینه بهکارگیری روایات پرداخته و موارد فهم نادرست، اجتهاد نارسا و ضعفهای موجود در روایات تفسیری را با دلایل مستند و مستدل بیان کرده است. البته نویسنده ارزیابیهای علامه پیرامون نقد روایات و بررسی نظر مفسران را نیز مورد قضاوت و سنجش قرار داده و میزان اعتبار نظرات انتقادی ایشان را ذکر و موارد قوت و ضعف دیدگاهش را بیان کرده است.
رضا مراد صحرایی؛ فاطمه نصرتی موموندی
چکیده
چکیدهامروزه مطالعات میانرشتهای در تمامی علوم بهویژه علوم انسانی از اهمیّت زیادی برخوردارند. از جملة این مطالعات، میتوان به مطالعات بینرشتهای علوم قرآنی و زبانشناسی اشاره کرد. هدف از پژوهش حاضر، ارائة یک نظریّة معنایی نظاممند برای توجیه روابط متنی موجود در قرآن میباشد. در این پژوهش، پژوهندگان به دنبال بررسی انسجام، ...
بیشتر
چکیدهامروزه مطالعات میانرشتهای در تمامی علوم بهویژه علوم انسانی از اهمیّت زیادی برخوردارند. از جملة این مطالعات، میتوان به مطالعات بینرشتهای علوم قرآنی و زبانشناسی اشاره کرد. هدف از پژوهش حاضر، ارائة یک نظریّة معنایی نظاممند برای توجیه روابط متنی موجود در قرآن میباشد. در این پژوهش، پژوهندگان به دنبال بررسی انسجام، پیوستگی و روابط متنی در سورة احقاف میباشد. بدین منظور، علاوه بر نظریّة انسجام، از نظریّة ربط که از رویکردهای جدید مطالعات زبانشناسی میباشد، نیز استفاده شده است. در راستای نیل به این هدف، ابتدا متن سوره به چند حوزة معنایی تقسیم شده، سپس انسجام درون و بینآیهای هر حوزة معنایی بررسی شده است. ربط هر حوزة معنایی و عوامل ارتباطی که مجموعهای از آیات را در یک حوزة معنایی قرار میدهد، در مرحلة بعد بررسی شدهاند. در پایان انسجام بین همة حوزههای معنایی تشکیلدهندة سوره و نیز ربط و عوامل ربط بینحوزهای نیز مشخّص شدهاند. یافتههای پژوهش پیش رو حاکی از آن است که آیات سورة احقاف علاوه بر انسجام درون و بینآیهای، از انسجام بینحوزهای نیز برخوردار است. آیههای هر حوزة معنایی و نیز حوزههای معنایی مختلف، از طریق عوامل ربط همچون شمول معنایی، ارجاع ضمیر پیشآیندی، ارجاع ضمیر پسآیندی، قیاس، تقابل و تمثیل، به هم مرتبط میشوند.
منیره فرضی شوب؛ فرشته فرضی شوب؛ زهره شاه قاسمی
چکیده
چکیده ارتباط میان انسانها سنگ بنای جامعة انسانی است و هر ارتباطی حدّاقل از سه مؤلّفة متکلّم (ارسالکنندة پیام)، پیام (متن/ کلام)، مخاطب (دریافتکنندة پیام) تشکیل میشود. هدف از برقراری ارتباط نیز نقل و انتقال پیام است. هر متکلّم برای اینکه پیام خود را به بهترین شکل به مخاطب ارایه کند، نیازمند آن است که اطّلاعاتی در مورد مخاطب داشته ...
بیشتر
چکیده ارتباط میان انسانها سنگ بنای جامعة انسانی است و هر ارتباطی حدّاقل از سه مؤلّفة متکلّم (ارسالکنندة پیام)، پیام (متن/ کلام)، مخاطب (دریافتکنندة پیام) تشکیل میشود. هدف از برقراری ارتباط نیز نقل و انتقال پیام است. هر متکلّم برای اینکه پیام خود را به بهترین شکل به مخاطب ارایه کند، نیازمند آن است که اطّلاعاتی در مورد مخاطب داشته باشد و بر مبنای آن اطّلاعات، به محتوایی که در دست دارد، شکل و ساختاری منطقی و اثربخش بدهد. کتاب نهجالبلاغه مجموعهای متشکّل از پیامهایی دینی و اخلاقی است که خطاب به مردمی با ویژگیهای گوناگون بسیار بیان شده است، با وجود گوناگونی پیامها و مخاطبانِ این کتاب، همة سخنوران بزرگ ادبیّات عربی و پارسی برآنند که انتقال پیام در این کتاب به شکلی تحسینبرانگیز صورت گرفته، به گونهای که آن را بزرگترین شاهکار ادبیّات عربی پس از قرآن قرار داده است، چرا که شاخصهها و معیارهایی صحیح و مؤثّر را برای تقسیمبندی مخاطبان به کار برده است. این پژوهش با سیری در نهجالبلاغه به جستجوی این شاخصهها میپردازد. شاخصههایی که از نظر جامعیّت و روشمندی در تمامی ادوار قابل استفاده و با حذف مواردی که با نقش سنّتی مخاطب در دورة اوّلیّة اسلام در تضاد است ـ کاملاً بر اصول علمی مبحث مخاطبشناسی در علم ارتباطات قابل تطبیق است.
