علی محمدی آشنانی؛ زهرا سیدی عسکری
چکیده
بر اساس تعالیمبودا، هر موجود زندهای، رنج میبرد ودر آموزههای قرآن نیز، انسان، در سختی و رنج، آفریدهشده است؛براین اساس، گونهشناسی و یافتن عوامل آنها، برای دستیابی به راههای برونرفت، لازم است. این یژوهش، با روش توصیفی تحلیلیو بهصورت تطبیقی، این نتایج را مدلل ساخته است کهدر تعالیم بودایی، برخی عوامل همانند وابستگی و ...
بیشتر
بر اساس تعالیمبودا، هر موجود زندهای، رنج میبرد ودر آموزههای قرآن نیز، انسان، در سختی و رنج، آفریدهشده است؛براین اساس، گونهشناسی و یافتن عوامل آنها، برای دستیابی به راههای برونرفت، لازم است. این یژوهش، با روش توصیفی تحلیلیو بهصورت تطبیقی، این نتایج را مدلل ساخته است کهدر تعالیم بودایی، برخی عوامل همانند وابستگی و نادانی، رنجآفرین، معرفی شدهاند، ولی زنجیره علی و حلقهای رنج شامل: 1. نادانی، 2. تمایلات پنهان، 3. دانستگی 4. نام و شکل 5. شش حوزه حواس 6. پساویدن (تماس) 7. احساس 8. تشنگی 9. دلبستگی 10. وجود 11. زائیده شدن 12. پیری و مرگ، اندوه و نومیدی، منشأ رنج، دانسته شده است. استقراء در آموزههای قرآن و روایات نیزنشان میدهد گونههای رنج و منشأ آنها به سه نوع: 1. رنج ناشی از آفرینش و وجود و منشأ آن، فقر وجودی و نیاز و وابستگی 2. رنج برخاسته از ابتلا و منشأ آن؛ نوع نگرش افراد به امتحانات، بیاطلاعی از حکمت ابتلائات و دلبستگی به دنیا و 3. رنج ناشی از اکتسابات و منشأ آن؛ نظام باورها و عقاید؛ ملکات و احساسات و اعمال و رفتار نادرست، قابلتقسیم است.بررسی مقایسهای و تطبیقی تعالیم بودا و آموزههای وحیانی، نشانگر آن است که علیرغم اختلاف مبانی، همسوئی در مورد رنجآفرینی برخی عوامل همانندنادانی، وابستگی و دلبستگی مشهود است؛ ولی در قرآن، خود زندگی و تولد، حواس و.... منشأ رنج شناخته نشده است، بلکه نوع وجود فقری و امکانی، مستلزم سختیهایی است ولی گرفتار شدن آدمی به تناسخ در چرخه مرگ و حیات، یا سمساره بودایی را در پی ندارد و آدمی با ایمان و عمل صالح، به زندگی شیرین و نیک و سعادت ابدی، ره میپوید.
حدیث پژوهی
مهین حاجی زاده؛ سپیده باقری
چکیده
ترجمۀ متون دینی و مقدس به ویژه نهجالبلاغه، از مهمترین راهها برای انتقال مفاهیم آنهاست. این ترجمهها نیازمند ارزیابی دقیق و علمی هستند تا بتوان نارساییها و کاستیهای موجود در آنها را شناسایی کرده و در نتیجه سطح کیفی ترجمهها را بهبود بخشید. در این میان، الگوها و نظریات متعددی از سوی صاحبنظران حوزۀ ترجمه جهت سنجش ترجمه مطرح ...
بیشتر
ترجمۀ متون دینی و مقدس به ویژه نهجالبلاغه، از مهمترین راهها برای انتقال مفاهیم آنهاست. این ترجمهها نیازمند ارزیابی دقیق و علمی هستند تا بتوان نارساییها و کاستیهای موجود در آنها را شناسایی کرده و در نتیجه سطح کیفی ترجمهها را بهبود بخشید. در این میان، الگوها و نظریات متعددی از سوی صاحبنظران حوزۀ ترجمه جهت سنجش ترجمه مطرح شدهاند. الگوی نظری وینی و داربلنه یکی از کارآمدترین نظریات است که میتوان از آن به عنوان چهارچوبی علمی جهت ارزیابی متون ترجمه شده به ویژه متون دینی استفاده نمود. این الگو که ترکیبی است از دو شیوۀ ترجمۀ مستقیم و غیرمستقیم، از هفت تکنیک تشکیل شده است که عبارتند از: قرضگیری، ترجمۀ تحتاللفظی، گرتهبرداری، تغییر صورت، تلفیق، معادلیابی و اقتباس. در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام یافته است، بخشی از ترجمۀ فیضالاسلام از نهجالبلاغه بر مبنای الگوی پیشنهادی وینی و داربلنه مورد بررسی قرار گرفته و میزان به کارگیری تکنیکهای هفتگانه مشخص شده است. نتایج این جستار حاکی از آن است که مترجم ضمن وفاداری به متن مبدأ و رعایت اصل امانتداری، بیشتر از تکنیکهای ترجمۀ غیرمستقیم بهره برده است و این امر موجب سلاست و شیوایی متن ترجمه گشته است.
مریم ایمانی خوشخو؛ زینب تقدسی
چکیده
تفسیر گرانسنگ تسنیم، محصول درس تفسیر ترتیبی قرآن کریم آیتالله جوادی آملی در حوزة علمیه قم است که یکی از مهمترین تفاسیر عصر حاضر به شمار میآید. از آنجا که شناخت بهتر تفسیر تسنیم، زمینة بهرهگیری بهتر و تخصصیتر از آن را فراهم میکند و نیز دستیابی به چگونگی روش فهم قرآن در این تفسیر میتواند الگویی برای کارهای تفسیری آینده باشد، ...
بیشتر
تفسیر گرانسنگ تسنیم، محصول درس تفسیر ترتیبی قرآن کریم آیتالله جوادی آملی در حوزة علمیه قم است که یکی از مهمترین تفاسیر عصر حاضر به شمار میآید. از آنجا که شناخت بهتر تفسیر تسنیم، زمینة بهرهگیری بهتر و تخصصیتر از آن را فراهم میکند و نیز دستیابی به چگونگی روش فهم قرآن در این تفسیر میتواند الگویی برای کارهای تفسیری آینده باشد، سؤال این است که تفسیر تسنیم چه مبانی، روش و گرایشی دارد. در این نوشتار، با مراجعه به تفسیر تسنیم و دیگر آثار آیتالله جوادی آملی به این موارد پرداخته میشود و چنین نتیجهگیری میشود که مفسر تسنیم از سه روش تفسیر قرآن به قرآن، قرآن به سنت و قرآن به عقل استفاده کردهاست و لذا روش تفسیری آن، جامع میباشد. تفسیر قرآن به عقل در تفسیر تسنیم با گرایشهای متفاوتی، اعم از ادبی، کلامی، فقهی، فلسفی، عرفانی و اجتماعی سامان مییابد و گرایش غالب آن، گرایش اجتماعی است.
عبدالله میراحمدی؛ فاطمه فتاحی
چکیده
یکی از مباحث مهم نزد فریقین، بحث پیرامون آیات دلالتکننده بر عظمت و فضایل امام علی (ع) است. ازآنجاکه پیشفرضهای کلامی مذهب شیعه و اهل سنت درباره امامت و ولایت یکسان نیست، این دو گروه به مسئله امامت یکسان نمینگرند؛ بنابراین ترجمۀ این آیات به زبان فارسی متأثر از پیشفرضهای کلامی است. البته مترجمان اهل سنت دراینباره دیدگاه ...
بیشتر
یکی از مباحث مهم نزد فریقین، بحث پیرامون آیات دلالتکننده بر عظمت و فضایل امام علی (ع) است. ازآنجاکه پیشفرضهای کلامی مذهب شیعه و اهل سنت درباره امامت و ولایت یکسان نیست، این دو گروه به مسئله امامت یکسان نمینگرند؛ بنابراین ترجمۀ این آیات به زبان فارسی متأثر از پیشفرضهای کلامی است. البته مترجمان اهل سنت دراینباره دیدگاه یکسانی ندارند؛ برخی از آنها آگاهانه و با غرضورزی، پیشفرضهای عقیدتی خود را در ترجمه بهکار گرفتهاند. برخی نیز این مفروضات را در ترجمه دخالت ندادهاند و با موضعی سکوتآمیز از دامن زدن به تعصبات فرقهای پرهیز کردهاند. این پژوهش بر آن است ضمن بهرهگیری از روایات معتبر و آرای مفسّران فریقین پیرامون آیات امامت و فضایل امام علی (ع)، شاخصترین ترجمههای تفسیری اهل سنت (دهلوی، خرمدل و انصاری) و شیعه (الهی قمشهای، مشکینی و مکارمشیرازی) را بررسی و تحلیل کند. از این رهگذر میتوان پس از بیان ضعفها و قوّتهای احتمالی، تأثیر پیشفرضهای کلامی و تعصبهای موجود را در ترجمههای اهل سنت دقیقتر نمایان ساخت. افزون بر آن میتوان مطابق مبانی کلامی، انتقال صحیح محتوای این آیات را در ترجمههای شیعی مورد سنجش قرار داد.
علی کربلایی پازوکی؛ سید صدر الدین طاهری
چکیده
از دیدگاه قرآن کریم، انسان برترین آفریدة الهی است و به همین دلیل، دربارة او فراوان در این کتاب سخن گفته شده است و قضاوتهایی دربارة او و کارهایش صورت گرفته است. با توجّه به اهمیّت انسانشناسی ارزشی و تأثیر آن در رفتار آدمی، در این مقاله قضاوتهای قرآن دربارة انسان را در دو گروه، ویژگیهای ستایشآمیز و ویژگیهای نکوهشآمیز، جمعآوری ...
بیشتر
از دیدگاه قرآن کریم، انسان برترین آفریدة الهی است و به همین دلیل، دربارة او فراوان در این کتاب سخن گفته شده است و قضاوتهایی دربارة او و کارهایش صورت گرفته است. با توجّه به اهمیّت انسانشناسی ارزشی و تأثیر آن در رفتار آدمی، در این مقاله قضاوتهای قرآن دربارة انسان را در دو گروه، ویژگیهای ستایشآمیز و ویژگیهای نکوهشآمیز، جمعآوری و طبقهبندی و بهاختصار با توجّه به بعضی از تفاسیر شیعه و سنّی، معاصر و متقدّم مقایسه و تحلیل کردهایم. از منظر قرآن، انسان از چه جهاتی قابل ستایش و از چه نظر سزاوار نکوهش است و در سنجش کمّی وکیفی، نسبت این ابعاد چگونه، و اصالت با کدام یک از این دو ویژگی مهمّ انسان است. پرسش اساسی در این مسئله آن است که حکمت توصیفهای دوگانة قرآن از انسان چیست؟ این تحقیق با رویکرد نظری و به شیوة کتابخانهای و با روش توصیفی و هرمنوتیکی در صدد دریافت دیدگاه قرآن نسبت به پرسشهای تحقیق است. از این تحقیق فهمیده شد که تمام غرایز و صفاتی که ذات انسان بر اساس آن سرشته شده (مثبت یا منفی)، لازمة کمال و مقدّمة تعالی و رشد انسان است و اگر بعضی از ویژگیهای انسان در آیاتی از قرآن مورد نکوهش قرار گرفته، ناظر به آن جهتی است که انسان آن را در مسیر غیرصحیح و خارج از حدّ اعتدال به کار میگیرد و یا نکوهش نسبی است؛ یعنی وقتی انسان در بعضی از جهات با بعضی از موجودات مقایسه و یا با عظمت الهی سنجیده میشود، صفات نقص به او نسبت داده میشود. بدین ترتیب، چرایی توصیفهای دوگانة قرآن از انسان معلوم میگردد و تعارض ظاهری بین آیات ستایشآمیز و نکوهشآمیز برطرف میشود.
علیرضا فخاری
دوره 2، شماره 2 ، فروردین 1390، ، صفحه 29-50
چکیده
اصطلاح «اُمّالکتاب» سهبار در آیات قرآن بهکار رفته است. نظرهای گوناگونی در اینباره بیان شده است که باید گفت اتفاقنظر چشمگیری در میان آنها دیده نمیشود. برخی آن را در هر سه آیه یکی انگاشته و منطبق بر لوح محفوظ تلقّی کردهاند. عدّهای دیگر نیز تفاوتهایی میان سه کاربرد قائل شدهاند. بهنظر میرسد که هر آیه را در عین عنایت ...
بیشتر
اصطلاح «اُمّالکتاب» سهبار در آیات قرآن بهکار رفته است. نظرهای گوناگونی در اینباره بیان شده است که باید گفت اتفاقنظر چشمگیری در میان آنها دیده نمیشود. برخی آن را در هر سه آیه یکی انگاشته و منطبق بر لوح محفوظ تلقّی کردهاند. عدّهای دیگر نیز تفاوتهایی میان سه کاربرد قائل شدهاند. بهنظر میرسد که هر آیه را در عین عنایت به دیگر آیات - بهویژه دو کاربرد دیگر - نباید از نظر معنایی با هم خلط نمود و باید هریک را در جای خود بررسی کرد. با تأمّل در سیاق این آیات میتوان بدیننتیجه رسید که این اصطلاح در مواضع مختلف به مدلول خاصّی دلالت دارد که جدا از دلالت آن در موضع دیگر است. از اینروی میتوان گفت که عبارت اُمّالکتاب در آیات قرآن از معنای نسبی برخوردار است و معانی متعدّدی را حَسَب جایگاه خود برمیتابد؛ بهطوری که در آیهای به بخشی از کتابِ نازل شده بر پیامبر اسلام (ص)، در آیهی دیگری به منشأ امور تشریعی و در آیهای دیگر به مرجع اموری تکوینی دلالت دارد. وجه مشترک این اصطلاح در این است که در هر سه مورد اتّصال آن به منبع الهی و وحی کاملاً روشن است.
حسن مجیدی؛ الهه ویسی؛ لیلا اکبر زاده
چکیده
«روایتشناسی» علم مطالعة نظاممند روایت است که از حدود سال 1960میلادی موارد دورة روایتشناسی یا ساختارگرایی میشود. نظریّهپردازان آن دوره در پیِ تحلیل ساختاری روایت برآمدند؛ از آن جمله تقسیم روایت به پارهها، بخشپارهها و کُنشهای تشکیلدهندة آن است. از مهمترین و شناخته شدهترین روشهای تربیتی که در اکثر جوامع کاربرد ...
بیشتر
«روایتشناسی» علم مطالعة نظاممند روایت است که از حدود سال 1960میلادی موارد دورة روایتشناسی یا ساختارگرایی میشود. نظریّهپردازان آن دوره در پیِ تحلیل ساختاری روایت برآمدند؛ از آن جمله تقسیم روایت به پارهها، بخشپارهها و کُنشهای تشکیلدهندة آن است. از مهمترین و شناخته شدهترین روشهای تربیتی که در اکثر جوامع کاربرد دارد و در قرآن کریم نیز مورد تأکید قرار گرفته است، روش الگوگیری از پیامبران و رهبران الهی، بهعنوانبهترین نمونهها و سرمشقها برای بشر، میباشد. در این پژوهش به بررسی و تحلیل داستان حضرت مریم(س) در قرآن پرداخته میشود و پس از نشان دادن کُنشهای این روایت، ساختار کلّی داستان، ارتباط پیرنگ و درونمایه با ساختار و شخصیّتها و نوع کُنش آنها بررسی میگردد. در پایان نیز نتایج بهصورت جدولها و نمودارهایی که حاصل این پژوهش است، نشان داده میشود.
حبیب الله حلیمی جلودار؛ فاطمه فضلیان
چکیده
قرآن کریم برای روز قیامت نامهای مختلفی برمیشمارد، از جملۀ آن نامها، «یَوْمَ تُبْلىَ السَّرَائرُ» است؛ یعنی «روزی که اسرار نهان انسان آشکار میشود». سؤالی که این مقاله بدان پاسخ داده است اینکه آیا اسرار نهان انسانها برای همۀ خلایق آشکار میشود یا صرفاً برای خودِ انسان واضح میگردد؟ بامطالعه و بررسی تفاسیر ...
بیشتر
قرآن کریم برای روز قیامت نامهای مختلفی برمیشمارد، از جملۀ آن نامها، «یَوْمَ تُبْلىَ السَّرَائرُ» است؛ یعنی «روزی که اسرار نهان انسان آشکار میشود». سؤالی که این مقاله بدان پاسخ داده است اینکه آیا اسرار نهان انسانها برای همۀ خلایق آشکار میشود یا صرفاً برای خودِ انسان واضح میگردد؟ بامطالعه و بررسی تفاسیر و کتب مربوط، دو نظر جلب توجّه نموده است یکی اینکه اسرار نهان هر انسانی برای تمام انسانها علنی میشود تا اگر از خوبان است یا از بدان، همه بفهمند و از این طریق بر پاداش یا عذاب او افزوده گردد؛ دیگر اینکه صرفاً برای خودِ انسان آشکار میگردد تا از یک طرف قدرت پنهان کردن اعمال را از او سلب نماید و از طرف دیگر آنچه را فراموش کرده است بهحساب آوَرَد. البتّه جدای از اینکه کدام معنا درست باشد میتواند در دنیا، هشداری برای انسان باشد که توان پنهانسازی اعمال را ندارد! نظر مختار با تکیه بر سیاق، روایات تفسیری و آراء مفسران و با تأکید بر رحمت و ستّاریت الهی این است که اسرار انسان، فقط برای خودِ انسان و تمام کسانی که از او و یا به او، خوبی یا بدی داشتهاند آشکار میگردد.
فاطمه فلاح تفتی
چکیده
یکی از ادلهای که در استنباط مسائل و قواعد فقهی بسیار موردتوجه قرار میگیرد سیره و بنای عقلا است. بنای عقلا ناظر به رفتار و مشی خردمندان در عرصههای مختلف زندگی است که بر اساس مصالح و مفاسدی روشی را برای انجام یا ترک رفتاری قرار میدهند. علامه طباطبائی بهعنوان مفسری فقیه با ژرفنگری در مسائل و قضایا، این منبع استنباط را در استدلالهای ...
بیشتر
یکی از ادلهای که در استنباط مسائل و قواعد فقهی بسیار موردتوجه قرار میگیرد سیره و بنای عقلا است. بنای عقلا ناظر به رفتار و مشی خردمندان در عرصههای مختلف زندگی است که بر اساس مصالح و مفاسدی روشی را برای انجام یا ترک رفتاری قرار میدهند. علامه طباطبائی بهعنوان مفسری فقیه با ژرفنگری در مسائل و قضایا، این منبع استنباط را در استدلالهای خود بهوفور استفاده کردهاند که تبیین صحیح حجیت و میزان دلالت بنای عقلا از دیدگاه علامه، در فهم مواردی که ایشان استنباط کردهاند، راهگشاست. این مقاله که با شیوه توصیفی - تحلیلی تدوینشده به بررسی بنای عقلا از دیدگاه این اندیشمند فرزانه پرداخته و برآیند مقاله بیانگر آن است که اولاً بنای عقلا بهعنوان منبعی مهم برای استنباط احکام به شمار میرود و ثانیاً مبنای حجیت آن عقل است که احکام صادره عقلی قطعی و یقینی است ولی ازآنجاییکه عقل عملی است و مربوط به بایدها و نبایدها میشود، دارای محدودیتهایی است و ممکن است در تطبیقات عملی، اشخاص دچار انحراف شوند؛ درنتیجه نیاز به مؤیدی از جانب شرع دارد و اینکه برخی مدعی تناقض در بیان علامه در باب حجیت بنای عقلا هستند، صحیح به نظر نمیرسد. با پذیرش مبنای علامه فرقی بین بنائات مستحدثه و متصل به زمان معصوم نیست و این خود میتواند جهت مطالعات بنیادی در فقه و حقوق اسلامی راهگشا باشد.
قرآن پژوهی
محمدعلی کاظمی تبار؛ حسین بازودار قوی سفلایی؛ حجّت احمد زاده عطائی
چکیده
بر اساس نظریات معناشناختی، یکی از بهترین روشهای فهم معنای واژگان، در کنار استفاده از منابع لغت و... ، بهره بردن از ویژگی تقابل است. پژوهش حاضر به بررسی معناشناختی تقابل واژگان «یمین» و «شمال» در قرآن کریم میپردازد، ضمن اینکه در این تقابل، تقدیم یمین بر شمال نیز مورد توجه قرار دارد و علاوه بر تقابل، استفاده از سیاق آیات ...
بیشتر
بر اساس نظریات معناشناختی، یکی از بهترین روشهای فهم معنای واژگان، در کنار استفاده از منابع لغت و... ، بهره بردن از ویژگی تقابل است. پژوهش حاضر به بررسی معناشناختی تقابل واژگان «یمین» و «شمال» در قرآن کریم میپردازد، ضمن اینکه در این تقابل، تقدیم یمین بر شمال نیز مورد توجه قرار دارد و علاوه بر تقابل، استفاده از سیاق آیات قبل و بعد نیز مد نظر است. گاه از روی سیاق یا معنای واژة مقابل، برخی معانی فهمیده میشود که در هیچ کتاب لغتی به چشم نمیخورد. ضمن اینکه بین معنای فهمیدهشده و اصل واژه، قرابت معنایی وجود دارد. بر مبنای یافتههای این پژوهش، واژههای یمین و شمال به طور عام به معنای «راست» و «چپ» هستند، اما معانی فرعی دیگری دارند که با معنای اصلی مرتبط است. از دیگر معانی واژة یمین، قدرت، خیر، مالکیت، پیمان و سوگند است که همگی با دست راست ارتباط دارد. واژة شمال نیز علاوه بر دست چپ و سمت چپ، معنای شقاوت و ضعف (معنوی) را میرساند که با معنای اصلی مرتبط است. اما زمانی که واژة اصحاب به این دو کلمه اضافه گردد، دیگر به معنای جهات نیستند و این امر از نگاه بیشتر مترجمان مغفول مانده، حقّ معنا ادا نشدهاست.
قرآن پژوهی
مهدی اسمعیلی صدرابادی؛ سارا حیدری؛ سمیه دستان زند
چکیده
جنبه شاخصی از وجوه اعجاز قرآن ناظر به ساختار بیانی خاص آن است که در انتخاب الفاظ و عبارات بهویژه در مسائل تربیت جنسی عفت کلام و نزاهت بیان بازتاب دادهشده و در بسیاری از آیات قرآن ضمن استفاده از الفاظ و عبارات کنایی، از هرگونه لفظ صریح و بهدوراز ادب در این مسائل خودداری شده است. این پژوهش باهدف کاوش در این آیات و از رهگذر روش توصیفی- ...
بیشتر
جنبه شاخصی از وجوه اعجاز قرآن ناظر به ساختار بیانی خاص آن است که در انتخاب الفاظ و عبارات بهویژه در مسائل تربیت جنسی عفت کلام و نزاهت بیان بازتاب دادهشده و در بسیاری از آیات قرآن ضمن استفاده از الفاظ و عبارات کنایی، از هرگونه لفظ صریح و بهدوراز ادب در این مسائل خودداری شده است. این پژوهش باهدف کاوش در این آیات و از رهگذر روش توصیفی- تحلیلی در پاسخ به این سؤال که زبان کنایی قرآن چه نقشی در تربیت جنسی دارد به بررسی آن پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش گویای این است که در تربیت جنسی اسلام بهخصوص در آیات قرآن شیوه بیانی مأخوذه جهت طرح مسائل جنسی تماماً مشحون از عفت کلام، نزاهت گفتار و نهایت ادب است و گفتار الهی با بلاغتی تام و شیوا ایرادشده و گزینش الفاظ و جملات کنایاتی بهنحوی است که کلام الهی عاری از هرگونه لفظ صریح، مستهجن و زشت در این امور باشد. این شیوه بیانی از صفت حیا و ستاریت خداوند سرچشمه گرفته و در آیات قرآن متبلور شده و باید بهعنوان الگویی مطلوب و مهم در حیطه مسائل تربیتی و اخلاقی موردتوجه همگان قرار گیرد.
محمد حسین بیات
چکیده
شریعت مقدس اسلام که آخرین دین در سلسله آیین های آسمانی است، شریعتی دور از افراط و تفریط است؛ شریعتی است که حتی در قصاص و انتقام آن، روح حیات وجود دارد. ایستادگی و استقامت را در برابر دشمنان معاند زورگو به پیروان خود دستور داده است و نسبت به محرومان و ستمدیدگان، حد اعلای فروتنی را بدانان یاد داده است. خداوند متعال در قرآن مجید خطاب به ...
بیشتر
شریعت مقدس اسلام که آخرین دین در سلسله آیین های آسمانی است، شریعتی دور از افراط و تفریط است؛ شریعتی است که حتی در قصاص و انتقام آن، روح حیات وجود دارد. ایستادگی و استقامت را در برابر دشمنان معاند زورگو به پیروان خود دستور داده است و نسبت به محرومان و ستمدیدگان، حد اعلای فروتنی را بدانان یاد داده است. خداوند متعال در قرآن مجید خطاب به پیروان این آیین پاک می فرماید: کذالک جعلناکم امه وسطا لتکونوا شهدا علی الناس و یکون الرسول علیکم شهیدا: همچنان شما مسلمانان را امت میانه رو قرار دادیم تا الگو و سرمشق دیگر مردمان جهان باشید، چنان که پیامبر اسلام را تمام الگوی شما قرار دادیم. رسول گرامی ص نیز بارها بدین نکته اشاره فرموده است: ان الله بعثنی رحمه للعالمین: خداوند مرا به عنوان لطف و رحمت برای جمیع جهانیان مبعوث فرموده است. بنابراین هم دین اسلام دین رحمت است و هم وجود پیامبر این آیین، لطف محض برای همه عالم وجود است. این مقاله کوشیده تا چهره تابناک اسلام را با بررسی و بیان قاعده فقهی نفی عسر و حرج برای فرهیختگان نشان دهد و الطاف بیکران الهی را در جعل احکام شرعی بدون عسر و حرج مبرهن سازد.
محمد حسین بیات؛ فردین دارابی
چکیده
رجعت و تناسخ از جمله واژگان متداول در زبان مفسّران، متکلّمان و فلاسفه اسلامی است. جای آن دارد که اوّلاً در باب این دو موضوع تنقیح مناط صورت گیرد و معلوم شود که چه تفاوت اساسی میان رجعت و تناسخ در کار است. ثانیاً کدام یک مورد قبول علمای نامدار اسلامی میباشد و کدام یک از نظر عالمان تفسیر، کلام و فلسفه مردود است. این مقاله در پی آن است که ...
بیشتر
رجعت و تناسخ از جمله واژگان متداول در زبان مفسّران، متکلّمان و فلاسفه اسلامی است. جای آن دارد که اوّلاً در باب این دو موضوع تنقیح مناط صورت گیرد و معلوم شود که چه تفاوت اساسی میان رجعت و تناسخ در کار است. ثانیاً کدام یک مورد قبول علمای نامدار اسلامی میباشد و کدام یک از نظر عالمان تفسیر، کلام و فلسفه مردود است. این مقاله در پی آن است که این دو موضوع را واکاوی نماید و دیدگاه علمای این فن را بیان کند. در کُل، رجعت از نظر عالمان تفسیر مورد قبل است، چون یک حقیقت قرآنی است و نیز رجعت برخی از انسانها با شرایط ویژه در زمان ظهور مهدی (عج) مورد تأیید عالمان شیعی میباشد. امّا تناسخ به جمیع اشکال خود از نظر فلاسفة مشّاء و حکمت متعالیه مردود است، گرچه برخی از فلاسفة اشراقی برخی از انواع تناسخ را پذیرفتهاند.
عنایت اله شریفی؛ محمد حسین خوانین زاده؛ محمد فاضل نیا
چکیده
بیتردید معارف قرآن کریم گسترة وسیعی از زندگی انسان را فرامیگیرد و موضوع سبک زندگی یکی از پردامنهترین بحثهایی است که همة ابعاد زندگی انسان را شامل میشود و از اهمیّت بسیاری برخوردار است. از این رو، به دلیل وسیع بودن حوزة انسانشناسی و سبک زندگی اسلامی، به بحث و بررسی سه مبنای دوساحتی بودن، هدفمند بودن زندگی انسان و خلافت او ...
بیشتر
بیتردید معارف قرآن کریم گسترة وسیعی از زندگی انسان را فرامیگیرد و موضوع سبک زندگی یکی از پردامنهترین بحثهایی است که همة ابعاد زندگی انسان را شامل میشود و از اهمیّت بسیاری برخوردار است. از این رو، به دلیل وسیع بودن حوزة انسانشناسی و سبک زندگی اسلامی، به بحث و بررسی سه مبنای دوساحتی بودن، هدفمند بودن زندگی انسان و خلافت او در روی زمین پرداخته شده است و جایگاه و کارکردهای آنها در سبک زندگی خانوادگی بیان شده است. باور داشتن به این مبانی، تغییر اساسی در سبک زندگی خانواده ایجاد میکند و برای خانوادهها زندگی آرام و توأم با معنویّات به ارمغان میآورد و با ایجاد انگیزه در اعضای خانواده، نگاه آنها را به زندگی مثبت میکند و از بیبندوباریها رهایی میدهد. نگاه قرآنی به انسان باعث میشود که انسان همیشه در حال حرکت به سوی کمال و زندگی الهی باشد و با داشتن برنامهریزی منظّم و مسئولانه و رعایت ارزشهای اخلاقی، خانوادهای با سبک زندگی قرآنی تحقّق یابد.
نصرت نیل ساز؛ زهره بابااحمدی میلانی
چکیده
پیشینة استشهاد به آیات قرآن کریم سابقهای دیرینه دارد و از همان آغاز نزول قرآن، خود پیامبر(ص)، حضرت فاطمه(س) و ائمّة اطهار(ع) در سخنان خود به آیات قرآن کریم اسشتهاد میکردند و در واقع، بعد از نزول قرآن کریم نیز شاعران و نویسندگان در آفرینش آثار ادبی خود، شیوههای بیانی قرآن را الگوی کار خود قرار دادند و از الفاظ و اندیشههای قرآنی ...
بیشتر
پیشینة استشهاد به آیات قرآن کریم سابقهای دیرینه دارد و از همان آغاز نزول قرآن، خود پیامبر(ص)، حضرت فاطمه(س) و ائمّة اطهار(ع) در سخنان خود به آیات قرآن کریم اسشتهاد میکردند و در واقع، بعد از نزول قرآن کریم نیز شاعران و نویسندگان در آفرینش آثار ادبی خود، شیوههای بیانی قرآن را الگوی کار خود قرار دادند و از الفاظ و اندیشههای قرآنی در آثار خود بهره جستند. از آنجا که بعد از پیغمبر اکرم(ص)، دیگر ائمّة اطهار(ع) مفسّر و مبیّن قرآن کریم هستند و از شاخصههای کلام ایشان، استشهاد به آیات قرآن و به کار بردن تعبیرهای قرآنی است. لذا ضرورت پژوهش برای گونهشناسی اقتباسهای ائمّه از اهمیّت بیشتری برخوردار است. در این میان، خطبة فدکیّه یکی از رساترین خطبههای حضرت فاطمه(س) در باب غصب «فدک» بوده که سرشار از آیات و اشارات قرآنی است.آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار میگیرد، پاسخ تفصیلی به این پرسش است که گونههای استشهاد و اقتباسهای قرآنی حضرت زهرا(س) در خطبه فدکیّه به چه صورت بوده است.
قرآن پژوهی
عیسی علیزاده منامن؛ فرزاد دهقانی؛ سروش شهریاری نسب
چکیده
علما در مطالعة نظم قرآن به عنوان یک بحث اعجازین آن اتفاق نظر ندارند. متقدمان نظم را در معنای لغوی، نحوی و بلاغی دانستهاند و به صرف و نحو محدود کردهاند، اما متأخران آن را با اضافه کردن اسلوبیه و تناسب گسترش دادهاند و به اتحاد کلّ سوره و در انتها، کلّ قرآن پرداختهاند. در این راستا، مخالفان و موافقان در حین بحث از اعجاز قرآن به بحث ...
بیشتر
علما در مطالعة نظم قرآن به عنوان یک بحث اعجازین آن اتفاق نظر ندارند. متقدمان نظم را در معنای لغوی، نحوی و بلاغی دانستهاند و به صرف و نحو محدود کردهاند، اما متأخران آن را با اضافه کردن اسلوبیه و تناسب گسترش دادهاند و به اتحاد کلّ سوره و در انتها، کلّ قرآن پرداختهاند. در این راستا، مخالفان و موافقان در حین بحث از اعجاز قرآن به بحث نظم پرداختهاند. اما قرآن به عنوان یک متن پیاممحور که در آن زبانشناسی به نحو اعلایی به بررسی نظم در بین تکتک واژهها و آیهها میپردازد و در ادامة سوره و کلّ قرآن، دو شیوة «بینافردی» و «کارکرد متنی» مد نظر است که به ترتیب در اولی، زبان در خدمت برقراری و حفظ روابط اجتماعی قرار دارد و در دومی، کاربرد زبان برای تولید متون گفتاری یا مکتوب است. هدف پژوهش حاضر این است که با ذکر دیدگاههای مختلف دربارة نظم، به شیوة درونمتنی و توصیفیـ تحلیلی، سیر تطور مفهوم نظم را در طول تاریخ نشان دهد و مفهوم حقیقی و ملموسی از واژة نظم قرآن را اتخاذ کند.
صالح حسن زاده
چکیده
تفکرات فمینیستی، تمام حقیقت انسان را منحصر در جسم او میداند. بنابراین با مشاهده تفاوتهای جسمانی دو جنس، انسانها را به دو گروه متفاوت و حتی مقابل هم تقسیم میکند: مرد دارای قوای جسمانی برتر، اصل انسانیت، و زن با ضعف جسمانی، انسان تابع و پیرو مرد. در این نوع انسانشناسی، مطالبه حقوق برابر، تنها در صورتی موجه به نظر میرسد که هرگونه ...
بیشتر
تفکرات فمینیستی، تمام حقیقت انسان را منحصر در جسم او میداند. بنابراین با مشاهده تفاوتهای جسمانی دو جنس، انسانها را به دو گروه متفاوت و حتی مقابل هم تقسیم میکند: مرد دارای قوای جسمانی برتر، اصل انسانیت، و زن با ضعف جسمانی، انسان تابع و پیرو مرد. در این نوع انسانشناسی، مطالبه حقوق برابر، تنها در صورتی موجه به نظر میرسد که هرگونه تفاوتی میان دو جنس نفی شود. در حالی که جهانبینی اسلامی به طور مبنایی، حقیقت وجود انسان را روح او میداند، نه جسم او و نه مجموع جسم و جان و از آنجا که روح از هرگونه شائبه تذکیر و تانیث فارغ است، هیچ تفاوتی در انسانیت بین افراد انسان وجود ندارد. بزرگنمایی جنسیت در فرهنگ فیمینیستی و محرومیتهایی که زنان از این جهت متحمل شدند، آنان را به سوی انکار جنسیت سوق دادهاست. هدف این پژوهش، این است که نشان دهد آموزههای فمینیستی در حوزه زن و خانواده با تعالیم دین اسلام سازگار نیست؛ ولی این ناسازگاری مانع از آن نمیشود که بدونِ داوری ارزشمدارانه به مطالعه تطبیقی و عینی بین دو نگاه پرداخته شود. همچنین، این تحقیق، به روش مطالعه کتابخانهای و تحلیل محتوا، بررسی تحلیلی برخی از مسائلِ نهاد خانواده با محوریت زن از نگاه اسلام و فمینیسم را بر عهده دارد و نوآوری آن هم علاوه بر مقایسه دو دیدگاه، این است که از خانواده رو به زوال در فرهنگ غرب عبرت گرفته، و از اقتباس عناصر فرهنگی مخرب غربی و فمینیسم افراطی اجتناب شود.
عباس اشرفی
چکیده
دعا، سؤال و درخواست بندگان از خداوند قادر برای رفع حاجت و نیاز مادی یا معنوی است. دعا، شامل حاجاتی است که به پیشگاه خداوند ادا میشود و هدف از گفتن این حاجات، برآورده شدن و استجابت آن است. این مقاله با پرسش اصلی این که دعا در عهد قدیم، عهد جدید و قرآن چگونه توصیف میشود؟ با استفاده از روش تطبیقی جزئی به بررسی دعا پرداخته است.این ...
بیشتر
دعا، سؤال و درخواست بندگان از خداوند قادر برای رفع حاجت و نیاز مادی یا معنوی است. دعا، شامل حاجاتی است که به پیشگاه خداوند ادا میشود و هدف از گفتن این حاجات، برآورده شدن و استجابت آن است. این مقاله با پرسش اصلی این که دعا در عهد قدیم، عهد جدید و قرآن چگونه توصیف میشود؟ با استفاده از روش تطبیقی جزئی به بررسی دعا پرداخته است.این مقاله نشان دادهاست که: دعا در عهد قدیم به منزلۀ تنها نیایش زبانیِ مطرح، و بعد از زمانی طولانی، تافیلا از دعا مشتق شد. دعا در عهد جدید، بیشترین جایگاه عبادی را در بین دیگر عبادات به خود اختصاص دادهاست. مهمترین نکته در دعا، صمیمیت دعا کننده و دعای برخاسته از تمام دل و جان است. همچنین برای دعا مکان خاصی ذکر نشده، هرچند که بیشترین تأکید بر دعای در خلوت است؛ ولی منازل ایمانداران، کوههای اطراف شهر، کنیسه و کلیسا، محلهای دعا محسوب میشوند. در قرآن، دعا یکی از مصادیق عبادت است؛ اهمیت دعا در قرآن به حدی است که، ارزش انسان با دعا تعیین شدهاست و اگر دعای انسان نباشد، شایستۀ توجه خداوند نیست. دعا در قرآن فطری انسان است.لذا هر نیاز فطری میتواند موضوع دعای انسان باشد.
قرآن پژوهی
سهراب مروتی؛ معصومه رحیمی
چکیده
مبارزه با قرآن کریم و شخصیت والای پیامبر اکرم(ص) به روشهای مختلفی، شبهه افکنی، از صدر اسلام تاکنون مورد اهتمام دشمنان بوده است. دکتر سها در کتاب نقد قران، با استناد به مطالبی غیرعلمی و غرض ورزانه و با القای شبهاتی، پیامبر(ص) را به بیعدالتی در حق همسران متهم نموده و قران کریم را به دلیل ذکر این مسائل خصوصی زندگی ایشان، بیتأثیر ...
بیشتر
مبارزه با قرآن کریم و شخصیت والای پیامبر اکرم(ص) به روشهای مختلفی، شبهه افکنی، از صدر اسلام تاکنون مورد اهتمام دشمنان بوده است. دکتر سها در کتاب نقد قران، با استناد به مطالبی غیرعلمی و غرض ورزانه و با القای شبهاتی، پیامبر(ص) را به بیعدالتی در حق همسران متهم نموده و قران کریم را به دلیل ذکر این مسائل خصوصی زندگی ایشان، بیتأثیر در هدایت انسانها میداند و طرح این مباحث در قران را، نشاندهنده ساختگی و غیر الهی بودن قران بیان میکند. آیات ابتدایی سوره تحریم یکی از مواردی است که برای اثبات این ادعا به آن استناد نموده است. ازاینرو پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی، تحلیلی، با روش کتابخانهای و با استناد به منابع معتبر، از اسباب نزول واقعی این سوره، پردهبرداری کرده و به شبهه وارده در این زمینه که در کتاب نقد قران مطرح گردیده، پاسخ داده است. بهگونهای که دلایل ناقد قران نمیتواند به آن خدشهای وارد سازد و در انتها جنبههای هدایتگری آیات را در مواردی چون تغافل، شفقت، حل یمین، رازداری، واقعبینی در انتظارات و...موردبررسی قرارداده است.
قرآن پژوهی
زینب آزادبختی؛ خلیل پروینی
چکیده
در طول تاریخ مخصوصاً در عصرکنونی نیازهای مادی و جسمانی انسان بیشتر مورد حمایت واقع شده و برعکس نیازهای معنوی او که جنبه مهمتر آن است مورد بیتوجهی قرار گرفته و به فراموشی سپرده شده است. اگر آدمی از بُعد معنوی و روحانی وجود خویش غفلت نماید و حقیقت وجودی و اصالت خود را از یاد ببرد، دچار فقر معنوی شده است. شناخت مسئلهی فقر معنوی ...
بیشتر
در طول تاریخ مخصوصاً در عصرکنونی نیازهای مادی و جسمانی انسان بیشتر مورد حمایت واقع شده و برعکس نیازهای معنوی او که جنبه مهمتر آن است مورد بیتوجهی قرار گرفته و به فراموشی سپرده شده است. اگر آدمی از بُعد معنوی و روحانی وجود خویش غفلت نماید و حقیقت وجودی و اصالت خود را از یاد ببرد، دچار فقر معنوی شده است. شناخت مسئلهی فقر معنوی و آگاهی از علل آن موجب میشود که آدمی با زمینههای آن به مقابله جدی برخیزد و کوتاهی در این امر مهم علاوه بر اینکه جسم انسان را تهدید میکند، روح و روان او را نیز به مخاطره میاندازد. بدین منظور نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر آیه 19 سوره مبارکه حشر ضمن تبیین مؤلفههای فقر معنوی، به مهم-ترین علل آن پرداخته است. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که مهمترین مؤلفههای فقر معنوی عبارتند از: خودنایابی، خدانایابی، خردگریزی و جهالت عملی و عوامل فقر معنوی عبارتند از: غفلت، عُجب و خودبینی، وابستگی به دنیا، محیط ناسالم و شیطان.
محمد حسین بیات؛ محمد ابراهیم نوری همدانی
چکیده
چکیده حرکت و پویایی هر جامعه پیوسته متأثّر از مردمان آن جامعه میباشد. جامعة اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست. مسلمانان در طلیعۀ اسلام از دو گروه تشکیل شدند: گروهی برای رشد و کمال، راه مسلمانی را در پیش گرفتند و گروهی دیگر، برای اهداف و اغراضی غیر از آن به اسلام پیوستند. با توجّه به تاریخ صدر اسلام درمییابیم که یک دگرگونی عظیم ...
بیشتر
چکیده حرکت و پویایی هر جامعه پیوسته متأثّر از مردمان آن جامعه میباشد. جامعة اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست. مسلمانان در طلیعۀ اسلام از دو گروه تشکیل شدند: گروهی برای رشد و کمال، راه مسلمانی را در پیش گرفتند و گروهی دیگر، برای اهداف و اغراضی غیر از آن به اسلام پیوستند. با توجّه به تاریخ صدر اسلام درمییابیم که یک دگرگونی عظیم در مسیر و جهت آن واقع گردیده که باعث بروز اختلاف و چنددستگی در امّت اسلامی شد، لذا در این جستار، برای پیدا کردن راه صواب از خطا، اهداف ایشان برسی شده است. در این راه، حقایق روشنی به دست آمد؛ حقایقی که دانستن آن برای هر مسلمان لازم و ضروری است. اینکه چگونه افراد ظاهراً مسلمان با چه آمال و آرزوهایی اهداف خطرناکی را برای خود رقم زدند و برای نیل به آنها چگونه مسیر اسلام را دچار انحراف و امّت اسلامی را دچار اختلاف و انشقاق کردند. تحقیق پیش رو، به وضوح حال و عملکرد این افراد را شرح و تبیین مینماید.
عباس اشرفی؛ راحله حیدری
چکیده
خنده بهعنوان یکی از نیازهای روحی و روانی انسان در جنبههای مختلف زندگی وی ایفای نقش میکند بااینحال این سؤال پیش میآید که آیا در اسلام به خندیدن پرداختهشده یا بر اساس دیدگاه برخی که اسلام را دین گریه میدانند به خنده پرداخته نشده است؟ برای پاسخ به این پرسش که خنده در آیات و روایات چگونه تبیین شده است؟ از روشهای معناشناسی ...
بیشتر
خنده بهعنوان یکی از نیازهای روحی و روانی انسان در جنبههای مختلف زندگی وی ایفای نقش میکند بااینحال این سؤال پیش میآید که آیا در اسلام به خندیدن پرداختهشده یا بر اساس دیدگاه برخی که اسلام را دین گریه میدانند به خنده پرداخته نشده است؟ برای پاسخ به این پرسش که خنده در آیات و روایات چگونه تبیین شده است؟ از روشهای معناشناسی تاریخی و توصیفی و سپس تحلیل کمی و کیفی و تحلیل گفتمان استفادهشده است این پژوهش در حوزه معناشناسی تاریخی نشان میدهد که کلمه ضحک در قبل از اسلام گستردگی معنایی داشته است که معنای خندیدن، تعجب کردن و مسخره کردن را شامل میشده و ازنظر معناشناسی توصیفی نیز واژه ضحک و واژههای مرتبط با آن با بهکارگیری قاعده سیاق هسته معنایی خنده و ارتباط نظاممند مؤلفههای آن نشان میدهد که ضحک با توجه به همنشینهایش دارای معانی متفاوتی میباشد که برخی ممدوح مانند شادی و خنده در بهشت و برخی مذموم مانند مسخره کردن است؛ و نیز این پژوهش نشان داده است که اصل خنده ذاتاً مذموم و نکوهیده نیست ولی خنده را به شرایط و زمان و مکان مناسب محدود کرده است.
محسن میری
چکیده
اصلاح فرهنگ موجود و تلاش برای ایجاد فرهنگ مطلوب لازمة هر گونه برنامه تحوّلآفرین برای رشد بشر است و یکی از مهمترین گامها در این زمینه بکارگیری منابع مناسب برای تأثیر در فرهنگ میباشد. این پژوهش با روش تحلیلی ـ استنباطی جهت استنباط از قرآن کریم و با مطالعة کتابخانهای جهت بهرهگیری از دیدگاههای برخی از صاحبنظران در زمینة فرهنگ ...
بیشتر
اصلاح فرهنگ موجود و تلاش برای ایجاد فرهنگ مطلوب لازمة هر گونه برنامه تحوّلآفرین برای رشد بشر است و یکی از مهمترین گامها در این زمینه بکارگیری منابع مناسب برای تأثیر در فرهنگ میباشد. این پژوهش با روش تحلیلی ـ استنباطی جهت استنباط از قرآن کریم و با مطالعة کتابخانهای جهت بهرهگیری از دیدگاههای برخی از صاحبنظران در زمینة فرهنگ و مفسّران قرآن کریم به گونهشناسی منابع فرهنگ مطلوب از دیدگاه این کتاب مقدّس میپردازد. این پژوهش ضمن آنکه طبیعت، غریزه، قلب، فطرت، دین، عقل، سیرة عقلا و تاریخ را به عنوان منابع فرهنگ مطلوب معرّفی میکند، گونههای مختلف بهرهگیری فرهنگ از آن منابع در ساحتهای معرفتی و وجودی را نیز مورد بررسی قرار میدهد و نشان میدهد که این منابع چگونه میتوانند به نوبة خود راه دستیابی به فرهنگ مطلوب را هموار سازند.
محمد هادی یداله پور؛ مرتضی خرمی؛ سیده فاطمه حسینی
چکیده
چکیدهیکیازباورهایدینیکهوجهمشترکآموزههایوحیانیبه شمارمیرود، «موعودگرایی» استکهاینمقالهباعنوان «موعودگراییدرقرآنوعهدین»تلاشنمودهاستتابادقّتوژرفکاویبهروشتطبیقیآنراموردبررسیو تحلیلقراردهدوبهنشانههاوامیدهاییکهدرجهتباورداشتموعوددراسلام،یهودومسیحیّتباتأکیدبرکُتُبمقدّسآنانوهمچنینبهنقاطاشتراکوافتراقسهدیناسلام، ...
بیشتر
چکیدهیکیازباورهایدینیکهوجهمشترکآموزههایوحیانیبه شمارمیرود، «موعودگرایی» استکهاینمقالهباعنوان «موعودگراییدرقرآنوعهدین»تلاشنمودهاستتابادقّتوژرفکاویبهروشتطبیقیآنراموردبررسیو تحلیلقراردهدوبهنشانههاوامیدهاییکهدرجهتباورداشتموعوددراسلام،یهودومسیحیّتباتأکیدبرکُتُبمقدّسآنانوهمچنینبهنقاطاشتراکوافتراقسهدیناسلام، یهودومسیحیّتدراعتقادبهمنجیموعودپرداختهاستکهلاجرمتفکّربرتراسلاموامتیازاتاسلامازمیانایننگرشتطبیقینمودارخواهدگشت.
طاهره امین طباطبایی؛ حسین افسر دیر
چکیده
چکیده تفسیر المیزان اثر علاّمه طباطبائی یکی از تفاسیر جامع شیعه در دوران معاصر میباشد. با توجّه به معاصر بودن این تفسیر، مسأله این است که آیا ایشان به علوم نوین از جمله علم جغرافیا در تفسیر آیات توجّه کردهاند یا خیر؟ از آنجا که خداوند در بسیاری از آیات قرآن از پدیدههای طبیعی مثل زمین، آسمان، باد، باران، ابر و ... نام برده، فهم پارهای ...
بیشتر
چکیده تفسیر المیزان اثر علاّمه طباطبائی یکی از تفاسیر جامع شیعه در دوران معاصر میباشد. با توجّه به معاصر بودن این تفسیر، مسأله این است که آیا ایشان به علوم نوین از جمله علم جغرافیا در تفسیر آیات توجّه کردهاند یا خیر؟ از آنجا که خداوند در بسیاری از آیات قرآن از پدیدههای طبیعی مثل زمین، آسمان، باد، باران، ابر و ... نام برده، فهم پارهای از این آیات نیازمند دانستن علم جغرافیا میباشد. علاّمه طباطبائی در موارد متعدّدی از این دانش ذیل برخی آیات برای روشن شدن معنای آیات کمک گرفته است و در تفسیر آیات بیشماری از قرآن کریم، از علم جغرافیا مدد جسته است. ایشان گاه در شاخة جغرافیای طبیعی (مباحثی چون؛ قبلهیابی، شب و روز، زمینشناسی و ...) و گاه در شاخة جغرافیای تاریخی (ذوالقرنین، سرزمین مقدّس، ویژگی سرزمین قوم عاد، وضعیّت جغرافیایی غار اصحاب کهف) وارد این حوزة علمی شده است.